Projekt "Hajnówka OdNowa - Zielona transformacja"

Hajnówka to miasto turystyczne, a także ośrodek mniejszości białoruskiej (swoją przynależność do tej mniejszości deklaruje ponad 25% mieszkańców) – położone na Nizinie Bielskiej, w południowo-wschodniej części województwa podlaskiego, w powiecie hajnowskim, w gminie Hajnówka. Jednostka osadnicza znajduje się na zachodnim krańcu Puszczy Białowieskiej, co sprawia, że nazywana jest „Bramą do Puszczy”

Projekt „Hajnówka OdNowa – Zielona Transformacja” został zrealizowany dzięki wykorzystaniu Funduszy Norweskich. W ramach tego projektu miasto Hajnówka otrzymało wsparcie w wysokości 3,5 miliona euro z Mechanizmu Finansowego EOG, zarządzanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię. Celem projektu było pobudzenie rozwoju gospodarczego danej jednostki osadniczej, podniesienie poziomu życia jej mieszkańców oraz poprawa dialogu samorządu miejskiego z mieszkańcami Hajnówki, w większym stopniu odpowiadając na ich potrzeby. 

Projekt „Hajnówka OdNowa – Zielona Transformacja” stanowi przykład nowoczesnego podejścia do rewitalizacji przestrzeni publicznych, który został zrealizowany dzięki wsparciu Funduszy Norweskich. Jego głównym celem było stworzenie Miejsc Aktywności Lokalnej (MAL), które miały nie tylko poprawić estetykę miasta, ale także stać się sercem społeczności Hajnówki. Kluczowym elementem tego przedsięwzięcia była aktywna partycypacja mieszkańców, którzy od samego początku byli zaangażowani w proces planowania i tworzenia przestrzeni, które miały odpowiadać ich rzeczywistym potrzebom. Projekt nie ograniczał się do działań samorządu czy organizacji pozarządowych, lecz zakładał współpracę wszystkich interesariuszy – mieszkańców, przedstawicieli władz lokalnych, organizacji społecznych oraz ekspertów w zakresie urbanistyki i architektury. Dzięki takim działaniom, które pozwalały mieszkańcom na bezpośredni wpływ na kształtowanie przestrzeni miejskiej, udało się stworzyć integracyjne miejsca służące zarówno młodszym, jak i starszym pokoleniom, promujące spotkania międzypokoleniowe, wspólne inicjatywy kulturalne oraz aktywności sprzyjające budowaniu więzi społecznych. Projekt w pełni wykorzystywał założenia partycypacji społecznej, ponieważ każda decyzja dotycząca Miejsc Aktywności Lokalnej była podejmowana na podstawie opinii i sugestii mieszkańców, a ich zaangażowanie miało kluczowy wpływ na ostateczny wygląd i funkcjonalność tych przestrzeni. Ostatecznie, realizacja projektu stanowiła przykład spójnej współpracy pomiędzy obywatelami, samorządem i organizacjami pozarządowymi, która skutkowała nie tylko poprawą jakości przestrzeni publicznych, ale także zwiększeniem poczucia odpowiedzialności mieszkańców za swoje otoczenie i za przyszłość miasta.

Źródło: opracowanie własne

Miejsca Aktywności Lokalnej (MAL), zrealizowane w ramach projektu „Hajnówka OdNowa – Zielona Transformacja” dofinansowanego z Funduszy Norweskich, to nowoczesne, wielofunkcyjne przestrzenie publiczne zaprojektowane z myślą o integracji mieszkańców oraz aktywizacji różnych grup społecznych – przede wszystkim młodzieży i seniorów. Ich utworzenie było odpowiedzią na konkretne potrzeby lokalnej społeczności, które zostały rozpoznane podczas  konsultacji społecznych i warsztatów prowadzonych z udziałem mieszkańców, przedstawicieli samorządu, architektów oraz organizacji pozarządowych. W Hajnówce powstały dwa odrębne MAL-e – jeden skierowany do młodzieży, drugi do osób starszych – które różnią się funkcjonalnie i aranżacyjnie, ale łączy je wspólny cel: budowanie więzi sąsiedzkich, rozwijanie pasji, wymiana międzypokoleniowa oraz zwiększenie dostępności do działań społecznych, kulturalnych i edukacyjnych. Przestrzenie te służą jako miejsca spotkań, organizacji warsztatów tematycznych, wydarzeń kulturalnych, zajęć rekreacyjnych czy szkoleń – a wszystko to w atmosferze otwartości i współpracy. To, co wyróżnia hajnowskie MAL-e, to fakt, że nie zostały one narzucone „z góry”, lecz zaprojektowane oddolnie, we współpracy z samymi użytkownikami – mieszkańcami miasta. Taki proces partycypacyjny sprawił, że MAL-e nie są jedynie funkcjonalnymi budynkami, lecz żywymi przestrzeniami społecznymi, z którymi ludzie się utożsamiają i o które chcą dbać. Młodzież miała realny wpływ na wygląd i przeznaczenie swojej przestrzeni – pojawiły się tam np. strefy relaksu, miejsce na koncerty, warsztaty czy działania twórcze. Z kolei seniorzy otrzymali miejsce dostosowane do ich potrzeb – bez barier architektonicznych, sprzyjające spokojnym spotkaniom, zajęciom edukacyjnym i integracyjnym. MAL-e w Hajnówce to zatem nie tylko odpowiedź na potrzeby lokalne, ale też przykład dobrego zarządzania partycypacyjnego oraz wzmacniania społeczeństwa obywatelskiego na poziomie lokalnym. W dłuższej perspektywie sprzyjają one budowie silniejszej, bardziej zintegrowanej i zaangażowanej społeczności, która ma realny wpływ na kształtowanie przestrzeni wspólnej i kierunki rozwoju miasta.

Akademia Przyrody w Hajnówce to jedno z kluczowych przedsięwzięć zrealizowanych w ramach projektu „Hajnówka OdNowa – Zielona Transformacja” współfinansowanego ze środków Funduszy Norweskich. To nowoczesne centrum edukacyjno-ekologiczne, którego głównym celem jest szerzenie wiedzy o przyrodzie, szczególnie w kontekście wyjątkowego dziedzictwa Puszczy Białowieskiej, a także kształtowanie postaw proekologicznych wśród mieszkańców i odwiedzających. Akademia powstała jako odpowiedź na potrzebę posiadania w Hajnówce miejsca, które łączyłoby edukację przyrodniczą z aktywnością obywatelską i lokalną tożsamością. Przestrzeń ta nie jest jedynie muzeum czy ośrodkiem dydaktycznym – to żywe, otwarte miejsce spotkań i działań, w którym organizowane są warsztaty, wystawy, spacery edukacyjne, prelekcje, zajęcia dla dzieci i młodzieży oraz działania międzypokoleniowe. Projektowanie Akademii również miało partycypacyjny charakter – mieszkańcy brali udział w spotkaniach konsultacyjnych, podczas których zgłaszali swoje pomysły na funkcje i działania, jakie powinna realizować nowa instytucja. Dzięki temu Akademia Przyrody nie jest instytucją „odgórną”, lecz miejscem współtworzonym przez społeczność i odpowiadającym na jej realne potrzeby. Budynek Akademii został zmodernizowany i zaadaptowany z poszanowaniem zasad ekologii i zrównoważonego rozwoju. Wprowadzono w nim m.in. energooszczędne rozwiązania, zieleń wewnętrzną i zewnętrzną, a także elementy architektury nawiązujące do lokalnego kontekstu przyrodniczego i kulturowego. Dzięki tym działaniom, Akademia Przyrody stanowi także modelowy przykład zielonej transformacji przestrzeni miejskiej. Jej istnienie wpływa pozytywnie na rozwój turystyki, edukacji oraz integracji mieszkańców wokół wspólnej wartości, jaką jest przyroda regionu. Akademia przyczynia się do zwiększania świadomości ekologicznej, a jednocześnie staje się przestrzenią, która łączy lokalne dziedzictwo przyrodnicze z nowoczesnym podejściem do edukacji i aktywizacji społecznej.

„Hajnówka OdNowa – Zielona Transformacja” to złożony i wielowymiarowy projekt, który połączył działania infrastrukturalne, społeczne i edukacyjne w spójną strategię rozwoju miasta. Dzięki wsparciu Funduszy Norweskich, Hajnówka zyskała nową jakość życia – nie tylko poprzez modernizację przestrzeni publicznych, ale przede wszystkim poprzez wzmocnienie więzi społecznych i rozwój kapitału społecznego. Inicjatywa opierała się na dialogu i współpracy – mieszkańcy uczestniczyli w konsultacjach, współtworzyli koncepcje miejsc publicznych i mieli realny wpływ na kierunki zmian. W ramach projektu powstały m.in. Miejsca Aktywności Lokalnej – przyjazne, dostępne przestrzenie dedykowane młodzieży i seniorom – oraz Akademia Przyrody, czyli centrum edukacji ekologicznej zorientowane na lokalne dziedzictwo przyrodnicze. Te inwestycje stały się nie tylko nowymi punktami na mapie miasta, ale też przestrzeniami aktywności, integracji i budowania wspólnoty. Projekt ten stanowi przykład nowoczesnego podejścia do zarządzania lokalnym rozwojem, opartego na zrównoważeniu, współodpowiedzialności i świadomym kształtowaniu otoczenia. To transformacja nie tylko przestrzenna, ale również mentalna, pokazująca, że zmiana jest możliwa wtedy, gdy wynika z rzeczywistego zaangażowania społeczności.

Materiały źródłowe

• https://hajnowkaodnowa.pl/eog/
• https://www.hajnowka.pl/
• https://soclab.org.pl/