Finanse samorządu

Budżet Obywatelski

Miasto: ogólnopolskie
Autor artykułu:
Studenckie Koło Naukowe „Kąt”
Data utworzenia: 09 września 2022 22:12

Budżet obywatelski jako element partycypacji społecznej

Miasto można porównać do organizmu człowieka, który składa się z wielu zależnych od siebie elementów i aby był w pełni zdrowy muszą one ze sobą współgrać, inaczej organizm jest chory. Jednostki samorządowe, o których mowa w niniejszym tekście, również wymagają funkcjonowania pewnych czynników w homeostazie niczym organy ludzkie. Tymi czynnikami są aspekty gospodarcze, przestrzenne, środowiskowe i społeczne. W przypadku tych ostatnich, największą rolę pełni partycypacja społeczna. Jest to jeden z najważniejszych elementów prawidłowego funkcjonowania miast. „W tradycyjnym ujęciu partycypacja społeczna oznacza udział mieszkańców w kreowaniu i realizacji polityki, co zarezerwowane było dotąd do wyłącznej kompetencji władzy samorządowej i administracji”. Aktywny udział w zarządzaniu najbliższym otoczeniem przez jego mieszkańców cieszy się coraz większym zainteresowaniem w Polsce. W bardziej nowoczesnym ujęciu definicja ta zahacza jeszcze o udział lokalnej społeczności w realnym podejmowaniu decyzji związanych z politykami społecznymi miasta. 

Historia

W ostatnich latach najbardziej popularnym instrumentem partycypacji społecznej w kontekście zintegrowanego zarządzania jednostkami samorządowymi jest tzw. budżet obywatelski (partycypacyjny). Jest to proces decyzyjny, dzięki któremu mieszkańcy mają realny wpływ na zachodzące w mieście zmiany, którym określane są inicjatywy i projekty, na które będą przeznaczone środki z budżetu publicznego. W ramach tego instrumentu mogą być realizowane wszystkie projekty, które wpisują się w katalog zadań własnych gminy. Za jego początki przyjmuje się lata 80. XX wieku w brazylijskim mieście Porto Alegre. Idea narodziła się jako opozycyjny głos wobec wojskowej dyktatury w celu upodmiotowienia lokalnej społeczności. Mieszkańcy chcieli wpływ na zmiany w poziomie jakości ich życia. Dopiero w 1989 roku, gdy władza się zmieniła, udało się wprowadzić to działanie w ramach eksperymentu w 1990 roku. Pierwsze projekty dotyczyły wprowadzenia programów kontrolnych, aby ograniczyć i zapobiec korupcji w sektorze publicznym. Sam projekt budżetu obywatelskiego został przyjęty przez mieszkańców bardzo dobrze i jest on realizowany do dzisiaj. Jego formuła przez lata była zmieniana, lecz nadal realizowana jest jej główna koncepcja. Taka forma partycypacji społecznej zyskała szeroki wydźwięk i została wprowadzona w wielu krajach Ameryki Południowej, Europy czy nawet Afryki.

Modele budżetu obywatelskiego

Istnieje kilka różnych modeli realizowania budżetów obywatelskich. W Polsce wykorzystuje się europejską wersję modelu Porto Alegre, czyli wariację tradycyjnego modelu na przykładzie hiszpańskiego miasta Cordoba. Model ten jest skierowany do mieszkańców, koncentruje się głównie na konkretnych inwestycjach i projektach, natomiast lokalna społeczność głosująca na dane projekty ma realną władzę, czyli władze lokalne podporządkowują się decyzjom i realizują przegłosowane projekty. Pierwszy projekt budżetu obywatelskiego zrealizowano w Sopocie w 2011 roku. Natomiast w 2013 roku do inicjatywy dołączyło aż 70 miast i gmin. W 2018 roku weszła w życie ustawa, która mówi o obligatoryjności tworzenia budżetów partycypacyjnych dla miast na prawach powiatu oraz o jego wielkości na poziomie minimum 0,5% zaplanowanych wydatków gminy. 


Istnieje jednak również kilka problemów z realizacją projektów w ramach budżetu obywatelskiego. Jednym z najnowszych jest pandemia Covid-19, przez którą ucierpiały wszystkie budżety publiczne, życie społeczne i która spowodowała ogólny zastój w procesach rozwojowych. Edycje budżetowe w 2020 roku zostały odwołane lub przeniesione na kolejny rok budżetowy. Kolejnym problemem jest trudność w utrzymaniu rosnącej tendencji we frekwencji. Powodem może być niejasny schemat głosowania. Jego forma jest często internetowa i tutaj na wielką niekorzyść działa wykluczenie technologiczne starszego pokolenia. Jest to na tyle istotnie, że sytuacja demograficzna w kraju okrawa o kryzys i społeczeństwo w kraju nieustannie się starzeje. Oczywiście istnieje w miastach tradycyjna forma głosowania, lecz sama promocja Budżetu Obywatelskiego jest niewystarczająca. W konsekwencji frekwencja wacha się od 5,11% (Warszawa) do 15,6% (Łódź) ludzi uprawnionych do głosowania. 

Misja społeczna

Budżet partycypacyjny służy zaangażowaniu mieszkańców do współtworzenia budżetu związanego z obszarem, który zamieszkują lub w którym bezpośrednio funkcjonują. Jest jednym z najważniejszych instrumentów służących do zrównoważonego zarządzania miastami i poprawy jakości życia wśród ich użytkowników. Dzięki budżetom obywatelskim wyremontowano wiele dróg, zwiększono poziom bezpieczeństwa poprzez instalację monitoringu, poprawiono jakość przestrzeni dla pieszych tworząc woonerfy oraz sfinansowano wiele innych działań. Jednym z lepszych przykładów realizacji projektów jest miasto Łódź, które cieszy się największą frekwencją wśród innych polskich miast, co może wiązać się z ilością środków na to przeznaczonych (40 mln złotych - drugie miejsce po stolicy, gdzie przeznacza się aż 65 mln złotych). Flagowym przykładem może być pomnik jednorożca (zdjęcie poniżej), który stał się pewnym symbolem miasta. Pomnik jednorożca zrodził się z obyczajowej kultury, z nawyku nazywania wśród łodzian wielkiego przystanku przesiadkowego w centrum Łodzi na trasie WZ „Stajnią Jednorożców”. Samo skojarzenie i nazwanie obiektu takim, a nie innym przydomkiem postanowiono zwieńczyć pomnikiem. Można więc rzec, że jest to spuścizna setek odbytych rozmów przez ludzi na przestrzeni czasu. W ten sposób pomnik bardzo szybko stał się nie tylko symbolem miasta, ale także symbolem relacji międzyludzkich i miejscowej komunikacji. Jednorożec jest pomnikiem wskrzeszonym przez lokalną społeczność i to nadaje mu dodatkowej wartości. Jest jednym z najlepszych przykładów budżetu obywatelskiego jako skutecznego instrumentu polityki partycypacyjnej miast, gdzie mieszkańcy mają realny wpływ na wygląd, tożsamość miasta i jakość życia w nim.

Pomnik jednorożca (2022)

Źródło: Archiwum prywatne (2022)

Aktywny udział społeczności

Każdy obywatel może złożyć swój pomysł, niezależnie od tego czy jest zameldowany w danym mieście, a nawet czy posiada polskie obywatelstwo. Nie musi to też być osoba dorosła - dzieci i młodzież również mogą zgłaszać swoje projekty. Jedynym warunkiem jest mieszkanie na stałe w danej miejscowości.

Aby złożyć wniosek, zazwyczaj wystarczy zarejestrować się na stronie internetowej danego miasta i wypełnić tam elektronicznie specjalny dokument. Istnieje też możliwość złożenia dokumentu osobiście, w urzędzie miasta.

Proces głosowania różni się nieznacznie w zależności od miasta, ale najczęściej można głosować na stronie poświęconej budżetowi obywatelskiemu dla danej miejscowości lub osobiście złożyć kartę do głosowania w wybranym punkcie.

Przykładowe inwestycje zrealizowane dzięki Budżetowi Obywatelskiemu w wybranych miastach

Wyświetlenia: 402

Komentarze

Brak komentarzy
Zaloguj się, aby móc dodać komentarz