Boguchwała

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Boguchwała bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „W stronę spójności i skuteczności działań w zakresie rozwoju zrównoważonego i inteligentnego miasta”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Boguchwała uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzenie platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast oraz szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Boguchwały realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „W stronę spójności i skuteczności działań w zakresie rozwoju zrównoważonego i inteligentnego miasta” odwołują się do 10., 11. i 13. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Mniej nierówności, Zrównoważone miasta i oraz Działania w dziedzinie klimatu. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Boguchwały wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Boguchwały.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez Boguchwałę działań w Celu 10. Mniej nierówności, Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności i Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Gmina Boguchwała leży w centralnej części województwa podkarpackiego na pograniczu dwóch malowniczych jednostek fizycznogeograficznych: Karpat Zewnętrznych i Zapadliska Przedkarpackiego. Znaczna część Boguchwały jest także położona na Strzyżowsko-Sędziszowskim Obszarze Chronionego Krajobrazu. Gmina charakteryzuje się rzeźbą wyżynną, z licznymi dolinami potoków, wąwozami i jarami. Dodatkowo we wschodniej części gminy znajduje się obszar siedliskowy Natura 2000. Południowa część gminy o różnicowanym krajobrazie jest atrakcyjna pod względem turystyczno-wypoczynkowym. Znajdują się tam otwarte przestrzenie sprzyjające rozwojowi turystyki aktywnej. Bogate walory naturalne są czynnikiem mobilizującym władze do prowadzenia polityki zrównoważonego rozwoju, w tym o dbałość o środowisko, i do działań nastawionych na bezpieczeństwo ekologiczne. Ponadto, dogodne położenie komunikacyjne sprawia, że Boguchwała jest łatwo dostępna dla turystów szukających pozamiejskiego wypoczynku.

Rycina 1. Boguchwała z lotu ptaka (źródło: UM w Boguchwale)

Przez gminę przebiega droga krajowa nr 19 prowadząca z Rzeszowa do przejścia granicznego Barwinek. Innym atutem jest położenie na obrzeżach Rzeszowa – stolicy województwa podkarpackiego, a także w Rzeszowskim Obszarze Funkcjonalnym, skupiającym gminy usytuowane dookoła Rzeszowa. Bliskość miasta wojewódzkiego stanowi potencjał rozwojowy, sprzyja zatrudnieniu i samorealizacji mieszkańców.

Boguchwała charakteryzuje się znaczącym dziedzictwem kulturowym. Należą do niego przede wszystkim zabytki architektury sakralnej, m.in. kościół św. Stanisława Biskupa z 1729 roku, budynki zabytkowe wpisane są do ewidencji zabytków, m.in. spichlerz z około 1850 roku, stanowiska archeologiczne, zabytkowe cmentarze, relikty zabytkowych założeń dworsko-parkowych, folwarcznych i przemysłowych, relikty tradycyjnej zabudowy niwowej, kapliczki czy krzyże przydrożne.

Rycina 2. Zabytkowy spichlerz na rynku w Boguchwale (źródło: UM w Boguchwale)

Boguchwała to gmina miejsko-wiejska położona w powiecie rzeszowskim, licząca 20 916 mieszkańców (BDL GUS, 2020). W skład gminy wchodzi miasto Boguchwała i sołectwa: Kielanówka, Lutoryż, Mogielnica, Niechobrz, Nosówka, Racławówka, Zarzecze, Zgłobień i Wola Zgłobieńska. Centralnym ośrodkiem jest miasto Boguchwała pełniące rolę ośrodka administracyjno-kulturowego, w którym mieszka 6140 osób (BDL GUS, 2020). Miasto zajmuje powierzchnię 8 km², natomiast cała gmina – 89 km².

Największy udział w powierzchni gminy mają grunty orne – 56,19%, drugie miejsce zajmują grunty leśne. Rozwojowi rolnictwa sprzyjają dobre warunki klimatyczno-glebowe, natomiast rozwojowi turystyki – atrakcyjne walory krajobrazowe wynikające z ukształtowania terenu. Na obszar pozytywnie wpływa prowadzona przez gminę polityka zrównoważonego rozwoju, promująca dbałość o środowisko naturalne. Działania związane z ochroną środowiska są zgodne z Programem Ochrony Środowiska dla Gminy Boguchwała na lata 2016–2019 z perspektywą na lata 2020–2023 (POŚ), (https://bip.ires.pl/gfx/boguchwala/files/a.wojcik/Uchwaly_kadencja_2014-2018/Zalacznik_Nr_1.pdf, https://bip.ires.pl/gfx/boguchwala/files/a.wojcik/Uchwaly_kadencja_2014-2018/Zalacznik_Nr_2.pdf)

którego nadrzędnym celem jest: „Realizacja polityki ochrony środowiska zbieżnej z założeniami najważniejszych dokumentów strategicznych i programowych na poziomie krajowym i regionalnym”. Cele ekologiczne założone w programie są realizowane na płaszczyźnie inwestycyjnej i organizacyjnej. Przyjęte w POŚ rozwiązania uwzględniają działania prowadzące do zrównoważonego gospodarowania zasobami środowiska, poprawy stanu środowiska i jakości powietrza, zapewnienia racjonalnej gospodarki odpadami i gospodarki wodno-ściekowej, przeciwdziałania zmianom klimatu i adaptacji do tych zmian, zapobiegania klęskom żywiołowym oraz do zwiększenia bezpieczeństwa powodziowego mieszkańców. Konieczne jest, by każdy mógł korzystać z inkluzyjnego postępu gospodarczego, opartego na trzech filarach zrównoważonego rozwoju: ekonomicznym, społecznym i środowiskowym.

Rycina 3. Centrum Boguchwały z lotu ptaka (źródło: UM w Boguchwale)

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

Obowiązująca Strategia Rozwoju Gminy Boguchwała na lata 2019-2023  została przyjęta uchwałą nr XIV.200.2019 Rady Miejskiej w Boguchwale z dnia 26 listopada 2019 roku. Założone w niej cele strategiczne obejmują trzy przekrojowe obszary. Są to:

1. Wysoka jakość życia mieszkańców,
2. Atrakcyjne warunki dla przedsiębiorczości,
3. Spójność społeczna.

Na wysoką jakość życia składają się następujące cele szczegółowe, które były lub są obecnie realizowane w gminie:

• rozwój systemu komunikacji publicznej,
• rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej,
• zwiększenie oferty edukacyjnej dla najmłodszych dzieci,
• podniesienie jakości edukacji,
• wspieranie budownictwa mieszkaniowego,
• zwiększenie oferty sportowo rekreacyjnej,
• podniesienie poziomu bezpieczeństwa mieszkańców,
• tworzenie nowoczesnej oferty kulturalnej (działalność MCK i LOK).

W gminie jest realizowana budowa odcinka Podkarpackiej Kolei Aglomeracyjnej. To inwestycja, która wspiera rozwój aglomeracji rzeszowskiej, w tym rozwój Rzeszowa. Z punktu widzenia wybranego Celu 10. Mniej nierówności prowadzone działanie będzie skutecznie przeciwdziałać wykluczeniu komunikacyjnemu. Przewiduje się, że dzięki zwiększeniu liczby przystanków i połączeń kolejowych mieszkańcy „niemobilni” uzyskają połączenie z większym miastem, a ruch samochodów będzie się zmniejszał. W trakcie przygotowania są nowe przystanki kolejowe w Lutoryżu i w Boguchwale. Powstają również nowe miejsca parkingowe po to, by mieszkańcy mogli przesiadać się z autobusów, rowerów czy samochodów na pociąg. W Boguchwale funkcjonuje też system publicznego transportu autobusowego działający w ramach Związku Gmin „Podkarpacka Komunikacja Samochodowa”. W mieście zostały zbudowane ścieżki rowerowe, powstał też węzeł przesiadkowy przy stacjach PKP i PKS wraz z wyposażeniem. Postawiono nowe wiaty przystankowe na terenie gminy, wybudowano chodniki w Niechobrzu, Nosówce, Mogielnicy, Lutoryżu, Racławówce-Nosówce, co zwiększyło bezpieczeństwo poruszania się.

W nawiązaniu do Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności – celem strategicznym miasta jest zapewnienie ludziom dostępu do odpowiednich, bezpiecznych i przystępnych cenowo mieszkań. Jak wynika ze strategii, wspieranie budownictwa mieszkaniowego jest jednym z założeń rozwojowych gminy. Z tego powodu dostęp do przystępnych cenowo mieszkań, zwłaszcza dla osób z grupy tzw. luki czynszowej, tj. zagrożonych wykluczeniem lub niekwalifikujących się do najmu komunalnego ze względu na zbyt wysokie dochodowy, ale niemogących sobie pozwolić na wynajem mieszkań na zasadach komercyjnych, jest działaniem niezwykle ważnym w kontekście poprawy warunków życia.

Obecnie powstają dwa nowe osiedla mieszkaniowe, na których docelowo ma mieszkać około 8000 osób. Zostanie tu zbudowanych 1280 mieszkań w budynkach wielorodzinnych Towarzystwa Budownictwa Społecznego, wyposażonych w windy i garaże podziemne, 15 mieszkań w zabudowie szeregowej, 30 domów, ponad 1300 miejsc postojowych i około 900 mieszkań w ramach Społecznej Inicjatywy Mieszkaniowej (SIM). Budowa będzie prowadzona w oparciu o innowacyjne rozwiązania architektoniczne i technologiczne z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii.

Rycina 4. Budowa bloków przy ul. Koreja w Boguchwale realizowana przez Towarzystwa Budownictwa Społecznego (źródło: UM w Boguchwale)

Z kolei, na atrakcyjne warunki dla przedsiębiorczości składają się następujące cele szczegółowe:

• kompleksowe przygotowanie terenów aktywności gospodarczej (strefa ekonomiczna),
• stworzenie warunków technicznych i organizacyjnych dla centrum wsparcia przedsiębiorczości,
• wprowadzenie instrumentów finansowych wpływających na rozwój przedsiębiorczości

Do zrealizowanych działań w tym zakresie należy utworzone Centrum Wsparcia Przedsiębiorczości, które służy realizacji kompleksowych działań pomagających przedsiębiorstwom z terenu gminy rozwijać się i stawać konkurencyjnymi, a także tworzyć nowe, lepsze miejsca pracy dla mieszkańców. Centrum ma również za zadanie wspierać podmioty ekonomii społecznej w ich rozwoju, nabywaniu kompetencji, doświadczeń, reprezentowaniu i promocji, udostępnianiu zaplecza lokalowego i sprzętowego, wreszcie w nawiązywaniu przez nie szerszych kontaktów biznesowych. W centrum działa Klub Przedsiębiorców Gminy Boguchwała, jest ono również siedzibą stowarzyszeń, klubów, miejscem organizacji szkoleń, warsztatów i sympozjów związanych z rozwojem i promocją przedsiębiorczości.

Cyklicznie odbywają się śniadania biznesowe – spotkania władz samorządowych z przedsiębiorcami z terenu gminy, członkami Klubu Przedsiębiorców i przedstawicielami firm, które ulokowały tu swój kapitał. Poruszane są na nich tematy dotyczące aktualnej sytuacji geopolitycznej i gospodarczej, prognoz gospodarczych oraz możliwości rozwoju lokalnego biznesu, w tym współpracy samorządu i przedsiębiorców na niwie wspólnej promocji.

Rycina 5. Spotkanie władz samorządowych z przedsiębiorcami (źródło: UM w Boguchwale)

Na obszarze 8,70 ha powstały tereny dla przedsiębiorców. Tereny te uzbrojono i przeznaczono dla lokowania działalności gospodarczej (MŚP). Przyczyniło się to do podniesienia konkurencyjności gospodarki obszaru poprzez tworzenie optymalnych warunków dla rozwoju innowacyjnych przedsiębiorstw, jak również wzrostu krajowej i międzynarodowej konkurencyjności gospodarki oraz poprawy dostępności przestrzennej Podkarpacia, zwiększenia atrakcyjności inwestycyjnej i wzrostu współpracy międzyregionalnej i międzynarodowej.

Spójność społeczna jest zaś realizowana za pomocą następujących celów szczegółowych:

• wspieranie grup społecznie wykluczonych,
• zwiększenie integracji społecznej na poziomie gminy i poszczególnych sołectw.

Wspieranie grup społecznie wykluczonych wpisuje się w Cel 10. Mniej nierówności poprzez działania promujące i wzmacniające inkluzywność społeczną, gospodarczą i polityczną wszystkich ludzi – bez względu na wiek, płeć, niepełnosprawność, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, religię lub status ekonomiczny bądź inny.

W ostatnim roku gruntownie przebudowano istniejący budynek Domu Kultury, w tym instalacje wewnętrzne i wewnętrzny układ komunikacyjny. W ramach robót wykonano montaż platformy podnośnikowej wewnętrznej, a także schodołaz dla osób poruszających się na wózkach. W ramach zagospodarowania terenu zaplanowano budowę tarasu, schodów zewnętrznych i pochylni dla osób niepełnosprawnych.

W przebudowanym budynku utworzono Centrum Rozwoju Społecznego, którego działalność przyczynia się do niwelowania niekorzystnych zjawisk zdiagnozowanych na terenie Boguchwały dzięki poprawie zaradności i zdolności w przezwyciężaniu różnego rodzaju trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych rodzin zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym. W centrum wprowadzono narzędzia w zakresie wsparcia psychiczno-emocjonalnego, opiekuńczego, doradztwa, profilaktyki uzależnień, usług prozdrowotnych, treningu ekonomicznego, zdobywania umiejętności społecznych, mediacji wychowawczej. Utworzono tu też placówkę wsparcia dziennego dla dzieci, w ramach której funkcjonują koła zainteresowań, odbywają się korepetycje i zajęcia wypełniające czas wolny. W ramach projektu zaplanowano również utworzenie świetlicy dla dorosłych.

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 10. Mniej nierówności, Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności i Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu z perspektywy Boguchwały

Boguchwała jako miasto graniczące z silnie oddziałującym miastem wojewódzkim – Rzeszowem – stwarza możliwości rozwoju i samorealizacji mieszkańców, jednak bez prowadzenia odpowiedniej polityki miejskiej może stać się wyłącznie sypialnią metropolii. Potrzeby mieszkańców Boguchwały są w miarę możliwości zaspakajane przy równoczesnym ograniczaniu do minimum ich negatywnego oddziaływania na środowisko, z szacunkiem dla lokalnej społeczności i poszanowaniem dziedzictwa kulturowego.

Zarówno gmina, jak i miasto posiadają warunki do dalszego rozwoju, do którego nie mogłoby dojść, gdyby nie istniejący potencjał ludzki. Należy zwrócić uwagę na fakt, że obszar miasta i gminy zamieszkuje „młode społeczeństwo”, o czym świadczy wysoki udział osób w wieku przedprodukcyjnym w ludności ogółem – wyższy niż średnia dla województwa i kraju, a na takim samym poziomie co w powiecie rzeszowskim. Według zapisów strategii rozwoju należałoby w dalszym ciągu dbać o wzrost poczucia tożsamości lokalnej mieszkańców, gwarantującej spójność społeczną. Wiadomo, że przywiązanie społeczeństwa do miejsca zamieszkania, możliwości spędzania wolnego czasu czy łatwy dostęp do usług gwarantują sukces i rozwój obszaru, w znacznym stopniu oddalając wizję bycia jedynie sypialnią Rzeszowa. Wzajemne powiązania między miejscem zamieszkania, korzystaniem z usług lokalnych i zadowoleniem mieszkańców są czynnikiem gwarantującym rozwój miasta, a także gminy, dlatego ważne są działania aktywizujące lokalną społeczność. Wspieranie budownictwa mieszkaniowego wskazano jako jedno z założeń strategii rozwoju gminy. Realizowane jest poprzez budowę przystępnych cenowo mieszkań. W 2009 roku powstało Towarzystwo Budownictwa Społecznego. Ponieważ jego działalność jest niewystarczająca, powołano także spółkę SIM, która wybuduje około 900 mieszkań. To szansa na to, by zatrzymać młodych mieszkańców gminy przed migracją do większych aglomeracji. Przy nowo projektowanym osiedlu planowane są tereny zielone, aby mieszkańcy mieli dostęp do wysokiej jakości przestrzeni publicznej. Ważne staje się to szczególnie dla osób ze szczególnymi potrzebami.

Do projektowania przestrzeni miejskiej (np. parków kieszonkowych) można zaangażować lokalną społeczność i wykorzystać środki w ramach budżetu obywatelskiego. W mieście rozpoczęto właśnie realizację nowego zrównoważonego osiedla, aby stworzyć zintegrowaną wspólnotę sąsiedzką z dostępem do podstawowych usług i terenów zieleni. Osiedle ma być dobrze skomunikowane, ma w nim dominować ruch pieszy i rowerowy, a mieszkańcy zaspokajaliby większość swoich potrzeb życiowych bez samochodu. Na osiedlu powstaną żłobek i przedszkole, a następnie szkoła.

Ważną rolę w polityce środowiskowej gminy odgrywa edukacja ekologiczna. Dobrze wyedukowane społeczeństwo aktywnie wspiera bowiem działania mające na celu podniesienie jakości życia. Niska świadomość ekologiczna i pozorne oszczędności powodują, że część mieszkańców decyduje się spalać odpady powstałe w ich gospodarstwach. Te osoby bardzo negatywnie wpływają na zdrowie swoje, swojej rodziny oraz sąsiadów, którzy przestrzegają przepisów i dbają o wspólną przestrzeń. Na potrzeby monitoringu stanu powietrza, hałasu i pomocniczo zagrożeń hydrologicznych powstała już w mieście infrastruktura złożona z czterech stacjonarnych węzłów pomiarowych, wyposażonych w stacje pogodowe, sektorowe czujniki stanu powietrza, mikrofon, kierunkowe i zdalne sensory opadów. Dzięki tej infrastrukturze wiedza o poziomie bezpieczeństwa ekologicznego będzie wykorzystywana przy lokalizacji wrażliwych ekologicznie obiektów, w tym żłobków, przedszkoli, szkół czy ośrodków pomocy społecznej. Kolejnym krokiem w celu zwiększenia świadomości mieszkańców będzie edukacja w zakresie wykorzystywania systemu pomiarowego, dzięki czemu będą mogli w niego właściwie korzystać.

Rozdział 3. Modelowa lokalność na przykładzie działań Boguchwały w Celu 10. Mniej nierówności, Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności i Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu

3.1. Działania Boguchwały w drodze do realizacji Celu 10. Mniej nierówności, Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności i Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu w ostatnich latach

Z działań skierowanych do mieszkańców, mających na celu zwiększenie efektywności energetycznej i zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza w Boguchwale, można wymienić następujące inicjatywy:

• fotowoltaika dla gminy,
• wsparcie OZE – monitoring i edukacja,
• wymiana źródeł ciepła.

Relatywnie duża liczba realizacji tzw. projektów parasolowych z zakresu instalacji OZE istotnie przełożyła się na skuteczność wdrażanych rozwiązań przyczyniających się do zmniejszenia negatywnego oddziaływania człowieka na środowisko naturalne. Dzięki korzystaniu z energii w budynkach mieszkalnych mieszkańcy gminy zyskali oszczędności finansowe, nastąpiła też ważna na środowiska redukcja emisji szkodliwych gazów i pyłów do atmosfery.

Rycina 6. Dron do monitoringu jakości powietrza (źródło: UM w Boguchwale)

Do kontroli jakości powietrza na terenie gminy wykorzystuje się specjalistyczne narzędzie. Specjalny dron został zakupiony w ramach projektu „Boguchwała Smart City – rekonfigurowany dynamicznie system monitoringu bezpieczeństwa ekologicznego i publicznego z detekcją źródeł, emitentów i wydzieleniem obszarów bezpieczeństwa”. Bezzałogowe urządzenie wykonuje m.in. pomiary stężeń pyłów zawieszonych PM2,5, PM10 czy dwutlenku węgla.

W 2021 roku zakupiono i zamontowano instalację pilotażową: cztery węzły stacjonarne, trzy węzły hydrologiczne, komputer, serwer, router, kamery i tablicę świetlną. Węzły stacjonarne zawierają m.in. czujniki pyłów PM1/PM2.5/PM10, czujnik pomiaru gazu, stację pogodową, czujnik pomiaru poziomu hałasu/dźwięku, czujnik pomiaru efektu Halla (zagrożenie elektromagnetyczne), a także kamerę. Węzły zlokalizowano na dachach Urzędu Miejskiego i remizy oraz na słupach energetycznych przy ulicach Lubomirskiego i Grunwaldzkiej w Boguchwale. Powstały także trzy węzły hydrologiczne wyposażone w czujnik pomiaru temperatury, wilgotności i ciśnienia, stację pogodową i czujnik badający poziom lustra wody. Urządzenia zostały zamontowane na mostach na rzece Wisłok w Zarzeczu, rzece Lubcza w Racławówce i na Potoku Mogielnickim. Wyniki pomiarów będą wyświetlane na tablicy multimedialnej umieszczonej na placu obok Centrum Handlowego Stokrotka w Boguchwale. Zainstalowany system poprawi jakość życia mieszkańców, będzie narzędziem pozwalającym na unikanie działań szkodzących środowisku (np. spalanie odpadów, jazda bez tłumików, zachowania natury chuligańskiej). Ponadto będzie narzędziem zwiększania zaufania do organów samorządowych. Skutkiem długoterminowym będzie natomiast poprawa zdrowia obywateli. Ponadto, w bieżącym roku planowane są szkolenia dla mieszkańców z zakresu funkcjonalności tego systemu.  Z kolei na temat bezpieczeństwa ekologicznego prowadzono spotkania edukacyjne dla przedszkolaków, uczniów klas pierwszych i drugich. 

Rycina 7. Zajęcia edukacyjne w przedszkolu z zakresu bezpieczeństwa ekologicznego (źródło: UM w Boguchwale)

Tematyka spotkań obejmowała problemy związane z zanieczyszczeniami środowiska i promocję zachowań proekologicznych.

Rycina 8. Spotkanie edukacyjne w szkole podstawowej na temat zachowań proekologicznych (źródło: UM w Boguchwale)

Dzieci uczyły się m.in. segregowania śmieci, sposobów dbania o czystość powietrza i środowisko naturalne. Uczniowie otrzymali zakupione w ramach projektu materiały informacyjne i promocyjne. Odbyły się również spotkania z mieszkańcami, podczas których omawiano tematykę związaną z zagrożeniami, tj. zanieczyszczeniem powietrza, zagrożeniami akustycznymi, elektromagnetycznymi i hydrologicznymi. Poruszano też zagadnienia poświęcone wypracowaniu zasad funkcjonowania systemu poprawy bezpieczeństwa ekologicznego i publicznego oraz promocji idei „smart city”.

Rycina 9. Gra miejska „Boguchwała Smart City – w stronę ekologii” (źródło: UM w Boguchwale)

W latach 2020-2021 dla dzieci i młodzieży została zorganizowana gra miejska, której celem było przybliżenie zagadnień związanych z poprawą bezpieczeństwa ekologicznego i publicznego. Uczestniczyło w niej każdorazowo około 20 drużyn, mierząc się z ciekawymi zadaniami w różnych punktach miasta. Nie brakowało logicznych łamigłówek sprawdzających spryt i spostrzegawczość, pytań związanych z ochroną środowiska, a także konkurencji sprawnościowych. Do rywalizacji przystąpiły dzieci, młodzież i dorośli. Na zwycięzców czekały atrakcyjne nagrody.

Rycina 10. Gra miejska „Boguchwała Smart City – w stronę ekologii” (źródło: UM w Boguchwale)

Dbając również o czystsze powietrze, gmina jest w trakcie realizacji projektu, w ramach którego gospodarstwa domowe otrzymają możliwość wymiany pieców, kotłów na paliwa stałe, piecyków gazowych i podgrzewaczy przepływowych na jednofunkcyjne i dwufunkcyjne kotły kondensacyjne lub kotły na biomasę. Do końca 2023 roku planuje się wymianę dotychczasowych źródeł ciepła (starych pieców) na kotły gazowe i na kotły na biomasę w liczbie około 200 sztuk.

3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

Wydarzenie „Wielkie Sprzątanie Gminy Boguchwała” – praca nad poprawą bezpieczeństwa ekologicznego i publicznego.

W 2021 roku Młodzieżowa Rada Miejska w Boguchwale zapoczątkowała cenną inicjatywę, która zasięgiem objęła wszystkie miejscowości gminy, a która polega na sprzątaniu terenu w wokół miejsca zamieszkania. Do akcji przyłączyły się: Miejskie Centrum Kultury w Boguchwale, Lokalny Ośrodek Kultury „Razem” w Niechobrzu i Lokalny Ośrodek Kultury „Wspólnota” w Zgłobniu, a także radni, sołtysi, szkoły, przedstawiciele różnych organizacji, np. koła gospodyń wiejskich, seniorzy, strażacy i wszystkim mieszkańcy.

Rycina 11. Akcja Wielkie Sprzątanie gminy – kwiecień 2021 (źródło: UM w Boguchwale)

Sprzątaniem brzegu Wisłoka zajmują się wędkarze z Koła nr 13 PZW w Boguchwale, którzy od kilku lat porządkują tereny w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki. Organizatorzy zapewniają uczestnikom rękawice ochronne i worki na śmieci. Ogrom wykonanej pracy w ciągu tego jednego dnia budzi podziw, ponieważ uczestnicy oprócz puszek, butelek i opakowań sprzątają także opony, części samochodowe czy odpady budowlane. W akcji bierze udział około 500 mieszkańców, którzy zbierają około 350 worków śmieci, co daje łącznie 40 m³ odpadów. Na zakończenie dnia serwowany jest poczęstunek dla uczestników. Troska o stan środowiska to nasza wspólna odpowiedzialność, dlatego dzięki tak dużej corocznej akcji może uda się wpłynąć na postawy osób, które uważają, że przydrożny rów czy tereny zielone to dobre miejsce dla śmieci.  Akcja ma zachęcać do wprowadzania drobnych zmian w życiu codziennym, natomiast środowisko naturalne, wolne od śmieci, ma niebagatelny wpływ nie tylko na estetykę otoczenia, ale i na jakość życia.

Rycina 12. Plakat tegorocznej edycji akcji sprzątania gminy (źródło: UM w Boguchwale)

3.3. Opis projektu w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu  

Innowacyjny projekt „W stronę spójności i skuteczności działań w zakresie rozwoju zrównoważonego i inteligentnego miasta” ma na celu szerzenie wiedzy wśród wszystkich grup społecznych na temat powstałego systemu monitoringowego dotyczącego ochrony środowiska i zmian klimatycznych oraz podnoszenie poczucia tożsamości lokalnej mieszkańców. Zintegrowanie tych dwóch obszarów, tj. działań mających na celu ochronę klimatu i działań na rzecz spójności społecznej, jest warunkiem koniecznym do osiągnięcia pożądanego celu. Projekt będzie realizowany w IV kwartale 2022 roku.

W planowaniu i zarządzaniu miastem w duchu „smart city” niezwykle ważny jest aktywny udziału świadomego społeczeństwa. Świadome uczestnictwo mieszkańców w tym procesie musi wynikać z wiary w to, że tworzenie i rozwój inteligentnego miasta to nie tylko moda i fascynacja technologią, lecz także zdeterminowane dążenie do tego, aby poprawić warunki życia. Przekonanie mieszkańców jest trudnym zadaniem i wyzwaniem dla władz miasta. Jeśli mieszkańcy nie będą widzieli korzyści dla siebie, to nie będą włączać się w działania.

Celem działania będzie zwiększenie świadomości mieszkańców, młodzieży szkolnej, przedsiębiorców odnośnie do systemu monitorowania ochrony środowiska i zmian klimatycznych. Celem jest także wzrost poczucia tożsamości lokalnej mieszkańców gwarantujący spójność społeczną obszaru poprzez cykl spotkań i warsztatów tematycznych wzorem urban labów, które mają za zadanie pobudzić społeczność lokalną do zwiększenia zaangażowania się w funkcjonowanie przestrzeni miejskiej i wypracowanie innowacyjnych rozwiązań odpowiadających na zidentyfikowane problemy. Niezwykle ważny jest aktywny udział świadomego społeczeństwa w planowaniu, tworzeniu i zarządzaniu miastem. Świadome uczestnictwo w tym procesie musi wynikać z wiary w to, że tworzenie i rozwój inteligentnego miasta to nie tylko moda i fascynacja technologią, lecz także dążenie do poprawy warunków życia. Przekonanie do tego mieszkańców jest trudnym zadaniem i wyzwaniem dla władz miasta, ponieważ często nie dostrzegają oni korzyści związanych z uczestnictwem w projekcie i niechętnie włączają się w działania. Działania edukacyjne można uznać za relatywnie łatwe, gdyż nie wymagają one ponoszenia znacznych nakładów finansowych, a odgrywają bardzo ważną rolę w kontekście kształtowania postaw proekologicznych i obywatelskich, w szczególności wśród młodego pokolenia – bez odpowiedniego nastawienia społecznego osiągnięcie skuteczności takich działań nie jest możliwe. W walce ze smogiem kluczową rolę odgrywa właśnie intensywna edukacja oprócz działań na rzecz poprawy jakości powietrza i ochrony klimatu.

3.3.2. Realizacja i wdrażanie

Projekt zakłada różnego rodzaju działania skierowane do zróżnicowanych grup społecznych – mieszkańców Boguchwały, począwszy od spotkań, warsztatów po wydarzenia lokalne.

Przewiduje się zaangażowanie: młodzieży szkolnej, NGO, organizacji przedsiębiorców, seniorów, aktywnych mieszkańców. W ramach inicjatywy odbędą się dyskusje na temat przestrzeni i rozwoju lokalnego, planowania wspólnych działań, a także warsztaty z zarządzania danymi w mieście czy szkoleń z edukacji proekologicznej. Poniżej przedstawiono zaplanowane w ramach projektu działania.

1. Działania skierowane do Młodzieżowej Rady Miejskiej – warsztaty plenerowe „Kreatywnie dla Klimatu” i organizacja wydarzenia – mural w mieście – wrzesień/październik 2022.
2. Warsztaty informatyczne dla samorządowców, radnych z zakresu zarządzania danymi w mieście, z wykorzystaniem publicznych baz danych BDL, SMUP, Eurostat – listopad 2022.
3. Warsztaty dla Klubu Przedsiębiorców gminy Boguchwała w zakresie możliwości skorzystania z zakresu działań termomodernizacyjnych w przedsiębiorstwach w ramach dofinansowań z różnego rodzaju źródeł, a także gospodarki obiegu zamkniętego na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy – grudzień 2022.
4. Dla stowarzyszeń działających w mieście i mieszkańców – spotkanie informacyjne i szkolenie z zakresu funkcjonalności systemu monitoringu powietrza w mieście i kształtowania przestrzeni publicznej – listopad 2022.
5. Wspólne działanie różnych grup – przygotowanie bazy kontaktowej REparacje – dla osób zajmujących się różnego rodzaju naprawami, a także utworzenie REużytkowni – punktu wymiany rzeczy używanych – grudzień 2022.
6. Warsztaty florystyczne dla Miejskiej Rady Seniorów – warsztaty na temat zakładania i stosowania roślin w ogródkach deszczowych – październik 2022.

3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Rezultatem prowadzonych działań (warsztatów metodą open space, spotkań, szkoleń, wydarzeń) dla różnych grup mieszkańców miasta będzie wypracowanie propozycji działań zmierzających na poprawę warunków życia i zrównoważonego rozwoju w zakresie:

• rozwijania i doskonalenia wdrażanego systemu monitoringu powietrza obejmujące przygotowanie krótkiej broszury informacyjnej na temat funkcjonalności i sposobu korzystania z systemu – wskazówki dla użytkowników;
• kształtowania przestrzeni publicznej – zadanie polegające na wypracowaniu działań zwiększających atrakcyjność centrum Boguchwały, zaplanowaniu wykorzystania terenów nad Wisłokiem przez amatorów czynnego wypoczynku, tj. rowerzystów, rolkarzy, biegaczy, spacerowiczów, dla których ruch na świeżym powietrzu jest ważnym motywem przebywania w przestrzeni publicznej; takiemu wykorzystywaniu terenów sprzyja obecność rzeki i obfitość zieleni wpływające pozytywnie na odczuwane doznania, a także wyeliminowanie łączenia ruchu pieszego i rowerowego z ruchem samochodów;
• budowania lokalnych społeczności miasta wolnego od smogu przez przygotowanie wraz z młodzieżą infografik na temat zagrożeń spowodowanych zanieczyszczeniami;
• znaczenia zieleni w mieście i ogródków deszczowych przez przygotowanie kompendium wiedzy na temat zakładania i stosowania roślin w ogródkach deszczowych oraz gromadzenia wody;
• REparacje i REużytkownia przez przygotowanie bazy kontaktowej osób i firm, zajmujących się reparacjami w okolicy i uruchomienie punktu wymiany rzeczy używanych.