Busko-Zdrój

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Dokument pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Busko-Zdrój bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Projekt nasadzeń w formie łąki kwietnej przy Stawie Niemieckim w Busku-Zdroju”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Busko-Zdrój uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzeniu platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast i szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Buska-Zdroju realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Projekt nasadzeń w formie łąki kwietnej przy Stawie Niemieckim w Busku-Zdroju” odwołują się do 15. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Życie na lądzie. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Buska-Zdroju wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Buska-Zdroju.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez gminę Busko-Zdrój działań w Celu 15. Życie na lądzie

1.1. Krótka charakterystyka gminy

Gmina Busko-Zdrój jest gminą miejsko-wiejską położoną w powiecie buskim, w południowej części województwa świętokrzyskiego, w regionie Ponidzie. Busko-Zdrój położone jest 48 km od stolicy województwa, Kielc, i 239 km od Warszawy.

Rycina 1. Gmina Busko-Zdrój (źródło: Google Maps)

W gminie funkcjonuje 47 sołectw, których mieszkańcy zajmują się głównie rolnictwem, ogrodnictwem, sadownictwem i agroturystyką. Miasto Busko-Zdrój ma status uzdrowiska na podstawie uchwały Rady Miejskiej w Busku-Zdroju z 2012 roku. Klimat Buska-Zdroju posiada lecznicze właściwości dla chorób narządu ruchu i stanów pourazowych, chorób reumatycznych, choroby niedokrwiennej serca oraz nadciśnienia tętniczego. Dzięki zróżnicowanym bodźcom klimatycznym ma również walory hartujące układ termoregulacyjny. Najkorzystniejszym okresem dla klimatoterapii w Busku-Zdroju jest okres od końca kwietnia do połowy września. Lecznicze właściwości charakteryzują również występujące tu wody chlorkowo-jodkowo-sodowe z dużą zawartością siarkowodoru, stosowane przy leczeniu chorób reumatycznych. Lecznicze wykorzystanie tych wód spowodowało wzrost znaczenia miasta w początkach XIX wieku jako uzdrowiska, choć jego początki sięgają XIII wieku. Dogodne położenie geograficzne, którego konsekwencją jest dobra komunikacja z aż sześcioma sąsiadującymi województwami oraz wyjątkowość walorów krajobrazowych i uzdrowiskowych gminy spowodowała, że jest jednym z najpopularniejszych uzdrowisk w Polsce.

Gmina ma interesujące położenie geograficzne i geologiczne. Według podziału fizyczno-geograficznego Jerzego Kondrackiego jest zlokalizowana w makroregione Niecki Nidziańskiej, na obszarze trzech mezoregionów: Niecki Soleckiej (południowa część gminy), Garbu Pińczowskiego (centralna część gminy) i Niecki Połanieckiej (północna część gminy).

Rycina 2. Położenie fizjogeograficzne gminy Busko-Zdrój (źródło: Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Busko-Zdrój na lata 2017-2020)

Niecka Nidziańska jest rodzajem synklinorium między Wyżyną Krakowsko-Częstochowską na zachodzie a Wyżyną Kielecką na północnym-wschodzie. W strukturze Niecki Nidziańskiej występują deformacje w postaci zgodnych z osią niecki antyklin i drugorzędnych synklin. Południowa część regionu uległa w miocenie transgresji morskiej z obniżenia podkarpackiego. Jej śladem są wapniste piaskowce, wapienie, iły i gipsy, które zostały później lekko sfałdowane i wypiętrzone. Dodatkowo w południowo-zachodniej części niecki powstała pokrywa lessowa z żyznymi glebami brunatnymi. Z powyższego wynika, że region wskazuje znaczne zróżnicowanie litologiczne, a także glebowe, co z kolei powoduje różnorodność ekosystemów oraz siedlisk przyrodniczych.

Bogactwo przyrodnicze gminy znajduje odzwierciedlenie w liczbie i powierzchni obszarów chronionych. Występują tu następujące formy ochrony przyrody: Natura 2000 (Dolina Nidy, Ostoja Niedziańska i Ostoja Szaniecko-Solecka), parki krajobrazowe (Nadnidziański Park Krajobrazowy, Szaniecki Park Krajobrazowy), obszary chronionego krajobrazu (Szaniecki Obszar Chronionego Krajobrazu, Solecko-Pacanowski Obszar Chronionego Krajobrazu, Chmielnicko-Szydłowski Obszar Chronionego Krajobrazu, Nadnidziański Obszar Chronionego Krajobrazu), rezerwaty (rezerwat ścisły słonoroślowy „Owczary”, rezerwat skalno-stepowy Karabosy, rezerwat „Zimne Wody”), pomniki przyrody (sosna we wsi Wełecz).

Rycina 3. Obszary chronione na terenie gminy Busko-Zdrój (źródło: Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Busko-Zdrój na lata 2017-2020)

Rycina 4. Rezerwat „Zimne Wody” (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Rycina 5. Sosna na szczudłach – pomnik przyrody we wsi Wełecz (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

W mieście cennym obiektem pod względem kulturowo-przyrodniczym jest Park Zdrojowy. Uroczyste otwarcie uzdrowiska i uzdrowiskowych Łazienek projektu słynnego ówczesnego architekta Henryka Marconiego odbyło się w 1836 roku. Sanatorium „Marconi” jest dziś częścią Łazienek położonych na terenie Parku Zdrojowego i będącego wizytówką uzdrowiska.

Rycina 6. Park Zdrojowy – parter kwiatowy, muszla koncertowa i Sanatorium „Marconi” (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Rycina 7. Park Zdrojowy – Sanatorium „Marconi” (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Park został zaprojektowany w stylu angielskim. W 2021 roku w parku powstała jedna z największych i najnowocześniejszych tężni solankowych w Polsce. Tężnia ma kształt okręgu o średnicy 72 i obwodzie 226 m.

Rycina 8. Tężnia – Park Zdrojowy (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Zespół uzdrowiskowy, do którego należą Łazienki, obecne sanatorium „Marconi”, Park Zdrojowy i kaplica św. Anny z lat 1884-1886, rozbudowana w 1907 roku, został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych. Innymi obiektami zabytkowymi wpisanymi do rejestru są: układ urbanistyczny miasta, drewniany kościół św. Leonarda wraz ze „starym” cmentarzem, zespół klasztorny norbertanów, kościół Niepokalanego Poczęcia NMP z lat 1592-1621, odbudowany w 1820 roku, szpital św. Mikołaja, obecnie sanatorium „Mikołaj” z 1837 roku oraz wille i domy z przełomu XIX i XX wieku. W ten sposób bogactwo kulturowe gminy współtowarzyszy jej bogactwu przyrodniczemu.

Rycina 9. Kaplica św. Anny na terenie Parku Zdrojowego (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Rycina 10., 11. Drewniany kościół św. Leonarda (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Busko-Zdrój liczy 15 611 mieszkańców, natomiast całą gminę zamieszkuje 32 005 osób, w tym: 16 674 kobiet i 15 331 mężczyzn (BDL GUS, 2020). Gmina Busko-Zdrój charakteryzuje się największą gęstością zaludnienia, zarówno na tle poszczególnych gmin należących do powiatu buskiego, jak i samego powiatu buskiego oraz województwa świętokrzyskiego. Struktura wiekowa mieszkańców samego miasta wskazuje na wyraźny trend społeczeństwa starzejącego się: 56,5% mieszkańców Buska-Zdroju jest w wieku produkcyjnym, 14,9% w wieku przedprodukcyjnym, a 28,6% mieszkańców jest w wieku poprodukcyjnym. W latach 2002-2021 liczba mieszkańców miasta zmalała o 11,6%. Sytuacja w całej gminie przedstawia się trochę lepiej. W latach 2002-2021 liczba mieszkańców zmalała o 2,3%. Świadczy to o chętniejszym zasiedlaniu obszarów wiejskich niż terenów miejskich.

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju gminy

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Busko-Zdrój na lata 2017-2020 z perspektywą na lata 2021-2024 (POŚ) formułuje cel strategiczny zgodny z celem w zakresie ochrony środowiska dla powiatu buskiego i brzmi: „Gmina Busko-Zdrój oparta na zrównoważonym rozwoju. Podporządkowane są mu cele wyznaczone dla poszczególnych komponentów środowiska, dla każdego z osobna”. W kontekście Celu 15. Życie na lądzie ważne są cele szczegółowe odnoszące się do jakości wód, ochrony przyrody i krajobrazu, ochrony gleb i edukacji ekologicznej. Cele te wyznaczają kierunki działań, wśród których za najważniejsze – w kontekście Celu 15. – uznaje się: racjonalną gospodarkę wodną, zachowanie bioróżnorodności zwłaszcza na terenach chronionych, utrzymanie i ochronę obszarów o wysokich walorach przyrodniczych, utrzymanie bioróżnorodności poprzez ochronę gatunkową roślin i zwierząt, powiązanie polityki środowiskowej z planowaniem przestrzennym, ochronę gleb przed niewłaściwą agrotechniką i nadmierną intensyfikacją produkcji rolnej oraz nadmiernym stosowaniem środków ochrony roślin i nawozów, ograniczenie degradacji gleb, kształtowanie prawidłowych wzorców zachowań społeczeństwa w odniesieniu do środowiska. Analiza zadań inwestycyjnych do realizacji zamieszczonych w POŚ w tabeli 74 skłania do wniosku, że wyżej wymienione cele i kierunki działań w niewielkim stopniu przekładają się na zapisy działań w dziedzinie środowiska ważnych z punktu widzenia Celu 15. Spośród 32 zadań do realizacji do 2020 roku, dwa mają związek z Celem 15. i są to: Rozwój terenów zieleni w mieście Busko-Zdrój – uporządkowanie terenów zieleni na terenie miasta Busko-Zdrój oraz Ochrona bioróżnorodności obszarów cennych przyrodniczo poprzez utworzenie edukacyjnej ścieżki rowerowej łączącej gminy uzdrowiskowe Busko-Zdrój i Solec-Zdrój – Utworzenie edukacyjnej ścieżki rowerowej łączącej gminy uzdrowiskowe Busko-Zdrój i Solec-Zdrój.

W Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Busko-Zdrój na lata 2015–2025 zauważa się rolę środowiska naturalnego gminy w kreowaniu marki gminy oraz w rozwoju turystyki opartej na zasobach środowiska przyrodniczego. Tak też formułuje się dwa spośród pięciu celów szczegółowe odnoszące się do Celu 15. Podobnie jak w przypadku POŚ, wśród zadań do realizacji brakuje tych odnoszących się do środowiska przyrodniczego. W ramach Celu 1. – Busko-Zdrój jako gmina uzdrowiskowa marką rozpoznawalną na mapie Europy – zapisano zadanie zawierające problematykę Celu 15. o nr 1.1.4.1. Podnoszenie świadomości i wrażliwości ekologicznej, promowanie zdrowego trybu życia wśród mieszkańców gminy (m.in. przez kampanię informacyjno-edukacyjną). W ramach Celu 2. – Rozwój turystyki opartej na zasobach środowiska naturalnego – znalazło się więcej zadań realizujących tematykę celu 15. Są to:

• 1.2.1.1 Utworzenie Parku rekreacji i wypoczynku na terenie „Małpiego Gaju”,
• 1.2.1.2 Renaturyzacja cieku wodnego Maskalis oraz oczek wodnych w widłach Rowu od Buska, wykorzystanie ich do celów turystycznych,
• 1.2.1.3 Budowa tężni w strefie A obszaru ochrony uzdrowiskowej,
• 1.2.1.5 Tworzenie sieci tras rowerowych, ścieżek edukacyjnych i szlaków turystycznych łączących obiekty sanatoryjne z obiektami o szczególnym charakterze zabytkowo-przyrodniczym,
• 1.2.1.9 Powstanie rodzinnego tematycznego Parku Edukacji i Rozrywki – Parku Zdrowia,
• 1.2.1.10 Zagospodarowanie Parku zlokalizowanego przy Sanatorium „Rafał”,
• 1.2.1.11 Kompleksowe zagospodarowanie terenów rekreacyjnych między osiedlami Kościuszki i Pułaskiego w wraz z niezbędnym doposażeniem,
• 1.2.1.12 Budowa oranżerii w strefie A obszaru ochrony uzdrowiskowej.
• 1.2.1.13 Rozwój terenów zieleni w mieście Busko-Zdrój.

Rycina 12. Ścieżki rowerowe na terenie gminy Busko-Zdrój (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Rycina 13. Zbiornik retencyjno-rekreacyjny w Radznowie (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Gminny Program Rewitalizacji Gminy Busko-Zdrój na lata 2015–2025 realizuje zadania Celu 15. w zakresie zachowania i udostępniania dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Tak sformułowano jeden z kierunków działań GPR (2.3.) – jedyny odnoszący się do Celu 15. Są to działania niejako promujące naturalne bogactwa przyrodnicze regionu zarówno wśród mieszkańców poprzez edukację ekologiczną, jak i wśród turystów oraz kuracjuszy poprzez udostępnianie ciekawych zakątków gminy za pomocą szlaków turystycznych, rowerowych, kajakowych i edukacyjnych. Cel ten realizują projekty: projekt podstawowy nr 7 „Rozwój terenów zieleni w mieście Busko-Zdrój dotyczący rozwoju i zwiększenia powierzchni terenów zielonych na zdegradowanych terenach w Mieście Busko-Zdrój” oraz projekt podstawowy nr 5 „Ochrona bioróżnorodności obszarów cennych przyrodniczo poprzez utworzenie edukacyjnej ścieżki rowerowej łączącej gminy uzdrowiskowe Busko-Zdrój i Solec-Zdrój”. Warto również przytoczyć wizję obszaru rewitalizacji 2025, która podkreśla „unikatowe zasoby naturalne” gminy, i brzmi: „Interesariusze rewitalizacji współtworzą atrakcyjną ofertę turystyczną i prozdrowotną wykorzystując unikatowe zasoby naturalne oraz dziedzictwa kulturowego obszaru rewitalizacji”.

Rycina 14. Spływy kajakowe Nidą (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Rozwój turystyki stanowi silny bodziec dla ożywienia gospodarczego gminy. Mając to na uwadze, gmina podjęła pracę na dokumentem Strategia Rozwoju Turystyki Miasta i Gminy Busko-Zdrój na lata 2021-2025^[1], którą Rada Miejska uchwaliła w 2021 roku. Strategia ta wyznacza cztery cele strategiczne, wśród których do Celu 15. nawiązuje pośrednio Cel 1. – Zrównoważony rozwój turystyki oparty na poszanowaniu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, poprzez udostępnianie miejsc o charakterze zabytkowo-przyrodniczym całego Ponidzia. Cel szczegółowy 1.  – Poprawa zagospodarowania turystycznego i rekreacyjnego zakłada podniesienie atrakcyjności turystycznej i rekreacyjnej Buska-Zdroju w zgodzie z istniejącymi zasobami przyrodniczymi w kontekście deficytów w zakresie bazy turystycznej i rekreacyjnej. Dotyczy to zarówno tras rowerowych, jak i ścieżek spacerowych czy edukacyjnych. Cel ten jest wspólny z opisywanym kierunkiem działań 2.3., wyznaczonym w Gminnym Programie Rewitalizacji Gminy Busko-Zdrój na lata 2015-2025. Z kolei Cel szczegółowy 2. – Zachowanie dziedzictwa naturalnego i zasobów leczniczych podkreśla, że nieodłącznym atrybutem uzdrowiska jest czyste środowisko naturalne i duża powierzchnia terenów zielonych. W związku z tym na terenie miasta i gminy Busko-Zdrój należy zwrócić szczególną uwagę na poprawę jakości powietrza, zwłaszcza w strefie uzdrowiskowej i jej okolicach. Będzie temu sprzyjać zwiększenie areału i zagospodarowanie terenów zielonych, a także wykorzystanie nowoczesnych technologii do pomiarów środowiskowych.

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 15. Życie na lądzie z perspektywy Buska-Zdroju

Gmina Busko-Zdrój charakteryzuje się ogromnym bogactwem przyrodniczym związanym z podłożem geologicznym i położeniem na pograniczu trzech jednostek geologicznych: zachodniego krańca zapadliska połanieckiego, tektonicznego zrębu o niejednolitej strukturze tworzącego Garb Pińczowski oraz niecki soleckiej. Znajduje to odzwierciedlenie w różnorodności siedlisk przyrodniczych i w związanej z nimi liczebności gatunkowej roślin, w tym rzadkich i endemicznych. Siedliska te, z racji zajmowania niewielkich powierzchni ściśle związanych z podłożem i ukształtowaniem terenu, są narażone na degradację w związku z działalnością człowieka i zmianami klimatu. Są one również mało odporne na przekształcenia spowodowane nawet niewielkimi zmianami w środowisku, np. obniżeniem lub podwyższeniem zwierciadła wód gruntowych, a tym samym podatne na wypieranie przez siedliska o mniejszych wymaganiach. Przykładem są siedliska położone na terenie rezerwatu „Owczary”. Jego krótka charakterystyka będzie odzwierciedleniem omówionej problematyki.

Rycina 15. Okolice Buska-Zdroju (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Rycina 16. Okolice Buska-Zdroju wiosną (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Rezerwat „Owczary” jest położony wśród uprawnych pól, w niewielkim obniżeniu terenu, ograniczonym od południowego wschodu i północnego zachodu stromymi zboczami skałek gipsowych. Rozległa kotlinka z niewielkim, swobodnie rozlewającym się ciekiem wodnym, zasilanym przez słone siarczano-chlorkowe źródło, zajmuje centralną część rezerwatu. Specyfika tego terenu jest związana z występowaniem słonego bagna. To ona zadecydowała o rozwoju charakterystycznej dla tego rodzaju siedliska roślinności słonolubnej. W najwilgotniejszych miejscach rosną: łoboda oszczepowata, mannica odstająca, sitowiec nadmorski i muchotrzew solniskowy. Suchsze miejsca, które są oddalone od cieku porastają: koniczyna rozdęta, nostrzyk ząbkowany, turzyca odległokłosowa i komonica skrzydlastostrąkowa. Mimo znacznej degradacji szaty roślinnej rezerwatu (w wyniku źle przeprowadzonej melioracji i zaczopowaniem jednego z dwóch słonych źródeł) nadal skupia on najbogatszą na terenie Niecki Nidziańskiej florę halofilną i pozostaje jedynym tego typu obiektem na tym terenie. Bardzo interesujący chrząszcz związany z solniskiem reprezentuje faunę rezerwatu, mając tu swe jedyne w Polsce stanowisko.

Wyzwaniem dla gminy, jak i innych samorządów z terenu omawianego regionu fizycznogeograficznego jest ochrona rzadkich siedlisk i ekosystemów związanych ze specyficznym podłożem geologicznym. Dla osiągnięcia Celu 15. ważnym zadaniem dla gminy jest włączanie kwestii bioróżnorodności i ekosystemów do krajowych i lokalnych planów i sprawozdań, strategii redukcji ubóstwa i w procesy rozwojowe na szczeblu gminnym, powiatowym, a nawet wojewódzkim. Drugim ważnym zadaniem związanym z realizacją Celu 15. jest położenie nacisku na zmobilizowanie i znaczące zwiększenie środków finansowych pochodzących z różnych źródeł na ochronę i zrównoważone wykorzystywanie bioróżnorodności i ekosystemów.

Rozdział 3. Droga Buska-Zdroju do doskonałości w realizacji Cel 15. Życie na lądzie

3.1. Działania gminy w drodze do realizacji  Celu 15. Życie na lądzie

W latach 2020-2021, wypełniając zadania wpisujące się w Cel 15. i mające wpływ na wzrost bioróżnorodności, Busko-Zdrój realizowało projekt „Promocja produkcji żywności ekologicznej przez nasadzenia drzew miododajnych, sposobem na ochronę i poprawę jakości środowiska oraz bioróżnorodności w województwie świętokrzyskim” poprzez nasadzenia roślin przyciągających zapylacze. Zadanie to miasto wypełniało, pozyskując i realizując nasadzenia: w 2020 roku na terenie parku „Za Rafałem” – 10 lip drobnolistnych, 10 klonów tatarskich, 10 budlei Dawida i 10 irg błyszczących; w 2021 roku na osiedlu Sikorskiego wzdłuż ul. Wschodniej – 30 lip drobnolistnych i 5 klonów tatarskich oraz w strefie wejściowej Skateparku – 60 irg błyszczących.

Innymi zadaniami realizowanymi przez miasto na rzecz bioróżnorodności było założenie wyspy pływającej dla łabędzi na Stawie Niemieckim oraz domków lęgowych dla kaczek wzdłuż zachodniej linii brzegowej tego stawu położonego na terenie Skateparku. Ponadto na wybranym fragmencie parku „Małpi Gaj” miasto zlecało rzadsze koszenia, o czym informowało za pomocą tablic informacyjnych.

Rycina 17., 18. „Małpi Gaj” na terenie tzw. Skateparku w Busku-Zdroju (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Busko Zdrój, m.in. z racji bycia uzdrowiskiem, zwraca szczególną uwagę na zieleń miejską, na jej częściową naturalizację. Działania idą w kierunku połączenia obszarów ze sobą za pomocą korytarzy ekologicznych umożliwiających migrację gatunków zwierząt między siedliskami, dzięki którym wiele gatunków może egzystować pomimo niekorzystnych zmian w środowisku. Korzystną konsekwencją migracji zwierząt jest migracja nasion roślin na ich futrach. Ziarna roślin owadopylnych swoimi haczykowatymi wyrostkami często zaczepiają się o sierść zwierząt. W zbliżony sposób przenoszone są również owocniki grzybów, a także ich nitkowate strzępki służące za pokarm zwierzętom, które z ekologicznego punktu widzenia stanowią ważny i potrzebny komponent ułatwiający wymianę materii między częścią świata żywego (biocenozą) a nieożywionym biotopem. Takimi korytarzami chętnie migrują też ptaki i owady. Te pierwsze przenoszą cięższe nasiona, zjadając je i wydalając pestki w innym miejscu lub chowają je w trudno dostępnych miejscach jako zapasy na okres pozawegetacyjny. Podobnie czynią inne zwierzęta (np. z rodziny wiewiórkowatych).

W związku z powyższym, latach 2017-2019 Busko-Zdrój realizowało zadanie „Rozwój terenów zieleni w mieście Busko-Zdrój”, w większości sfinansowane ze środków Unii Europejskiej i ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie. Przedsięwzięcie obejmowało tereny niezagospodarowane w mieście Busko-Zdrój, tzw. park „Małpi Gaj”, park „Za Rafałem” i reprezentacyjne skwery w różnych częściach miasta.

Celem głównym projektu było zahamowanie spadku powierzchni terenów zieleni w mieście przez zagospodarowanie zielenią terenów zdegradowanych i zniszczonych działalnością człowieka. Realizacja celów szczegółowych pokrywała się z 15. Celem Agendy na Rzecz Rozwoju 2030. Do celów tych należało: ograniczenie występowania roślin należących do inwazyjnych gatunków obcych; tworzenie siedlisk dogodnych i atrakcyjnych dla owadów, ptaków i drobnych ssaków, opartych na wielogatunkowych i wielopiętrowych założeniach roślinności rodzimej, w tym traw; wprowadzenie rozwiązań korzystnych dla ochrony gatunkowej świata flory i fauny; zapewnienie odporności na bieżącą i przyszłą zmienność klimatu, zapobieganie jej skutkom i wynikających z niej zagrożeń.

3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

Dobrą praktyką miasta jest współpraca Wydziału Gospodarki Komunalnej, Utrzymania Mienia i Spraw Mieszkaniowych Urzędu Miasta i Gminy w Busku-Zdroju z klasą o profilu architektura krajobrazu z Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących im. Kazimierza Wielkiego w Busku-Zdroju. Dzięki porozumieniu tych jednostek uczniowie, w ramach praktyk zawodowych, przygotowali ziemię pod siew łąki kwietnej przy Niemieckim Stawie na terenie tzw. Skateparku.

Rycina 19. Jeden z czterech domków dla owadów ustawiony przy Stawie Niemieckim w Busku-Zdroju na terenie tzw. Skateparku (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Dobrą praktyką miasta jest coroczna organizacja Dnia Ziemi (22 kwietnia) przez Urząd Miasta i Gminy, w ramach którego organizuje się akcję „sprzątanie gminy”. Biorą w niej udział sołectwa, placówki oświatowe i organizacje pozarządowe. W grudniu odbywa się natomiast akcja „Odpady segregujesz, choinkę otrzymujesz”, w której mieszkańcy za przyniesione odpady otrzymują drzewka iglaste. Inną dobrą praktyką jest budowa domków dla owadów .

3.3. Opis projektu wybranego do realizacji w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu

W ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’ Busko-Zdrój wybrało do realizacji zadanie „Projekt nasadzeń w formie łąki kwietnej przy Stawie Niemieckim w Busku-Zdroju”. Staw Niemiecki leży na terenach zielonych między osiedlami Kościuszki i Pułaskiego, potocznie nazywanych Skateparkiem, na działkach o nr 39/4 i 39/6. Cały obszar Skateparku umownie podzielono na trzy strefy funkcyjne: strefę wejściową – reprezentacyjną, część sportową – strefę aktywnego wypoczynku i sportu oraz tzw. Staw Niemiecki – strefę wypoczynku biernego.

Rycina 20. Plan zagospodarowania terenów zieleni położonych między osiedlami Kościuszki i Pułaskiego, potocznie nazywanych Skateparkiem (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

3.3.2. Realizacja i wdrażanie

„Projekt nasadzeń w formie łąki kwietnej przy Stawie Niemieckim w Busku-Zdroju” będzie realizowany na terenie rekreacyjno-sportowym między osiedlami, w sąsiedztwie Stawu Niemieckiego. Jest to miejsce chętnie odwiedzane przez mieszkańców i turystów, głównie przez młodzież. Obszar, na którym planowana jest łąka, obecnie porasta trawnik, przez który przechodzą dwie alejki. Tworząc łąkę, miasto chce uatrakcyjnić tę część Skateparku. Z powodu bliskości przedszkola uwzględniono też elementy małej architektury o funkcji dydaktycznej.

Rycina 21. Zagospodarowanie terenu w fazie przedprojektowej przy Stawie Niemieckim w Busku-Zdroju, na terenie tzw. Skateparku (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Projekt zostanie również wzbogacony domki dla owadów, grę edukacyjną na temat owadów pożytecznych, tablice informacyjne dotyczące łąki kwietnej. W rezultacie powstanie ścieżka edukacyjna na temat bioróżnorodności.

Rycina 22. Projekt nasadzeń w formie łąki kwietnej przy Stawie Niemieckim w Busku Zdroju zlokalizowanym na terenie tzw. Skateparku (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Uczniowie z Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących im. Kazimierza Wielkiego w Busku-Zdroju, z klasy o profilu architektura krajobrazu, przygotowali już ziemię pod zasiew w ramach praktyk zawodowych.

Rycina 23. Uczniowie z Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących im. Kazimierza Wielkiego w Busku-Zdroju wyrównujący ziemię na rabacie pod łąkę kwietną (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Rycina 23., 24. Przygotowania pod zasiew łąki kwietnej (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

Planowany uroczysty siew łąki odbył się 22 kwietnia 2022 roku, w Dzień Ziemi i został wykonany przez przedszkolaków z buskich przedszkoli.

Rycina 25., 26., 27., 28. Relacja z uroczystego zasiania łąki kwietnej (źródło: UMiG w Busku-Zdroju)

3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Realizacja projektu znajdzie przełożenie na następujące wskaźniki zrównoważonego rozwoju:

• wzrost bioróżnorodności gatunkowej roślin i zwierząt, zwłaszcza owadów,
• wzrost liczebności zapylaczy,
• poprawa walorów krajobrazowych,
• poprawa warunków glebowych,
• aktywizacja społeczności lokalnej,
• oszczędności finansowe oraz zwiększenie ochrony przyrody wynikające ze zmniejszenia częstotliwości koszenia oraz nawadniania trawnika, na którym powstała łąka kwietna (zużycie wody oraz paliwa).