Bytom

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym Celu Zrównoważonego Rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Dokument pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Bytom bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Młodzież na rzecz zrównoważonego rozwoju”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Bytom uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzeniu platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast i szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Bytomia realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Młodzież na rzecz zrównoważonego rozwoju” odwołują się do 17. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Partnerstwo na rzecz celów. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Bytomia wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Bytomia.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez miasto Bytom działań w Celu 17. Partnerstwo na rzecz celów

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Bytom jest miastem na prawach powiatu wchodzącym w skład tzw. konurbacji górnośląskiej (katowickiej). Zalicza się również do Górnośląskiego Związku Metropolitalnego (GZM) powołanego na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z 30 czerwca 2017 roku pod nazwą „Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia”, którą zamieszkuje 2,3 mln mieszkańców. Zmiany restrukturyzacyjne ostatnich kilkudziesięciu lat, związane głównie z zamykaniem kopalni w całym regionie, przyczyniły się do obniżenia znaczenia Bytomia – podobnie jak innych miast – pod względem gospodarczym, a w konsekwencji społecznym. Bytom stanął w obliczu wielu poważnych wyzwań: demograficznych, społecznych, gospodarczych, przestrzennych, środowiskowych, których skutki łagodzą działania strategiczne i rewitalizacyjne władz samorządowych. To od nich zależy, jak będzie wyglądał w przyszłości. Miasto stale podejmuje wyzwania zapisane w Strategii Rozwoju Miasta Bytom 2020+ oraz w Gminnym Programie Rewitalizacji. Bytom 2020+, bez których traciłoby na znaczeniu w nieporównywalnie większym stopniu. Atutem Bytomia jest jego centralne położenie względem województwa śląskiego i bliskość autostrady A1.

Rycina 1. Położenie Bytomia (źródło: https://www.bytom.pl/dla-biznesu/dlaczego-bytom)

Według danych GUS na koniec 2020 roku liczba ludności Bytomia wynosiła 163 255 osób, z czego 52,3% stanowią kobiety, a 47,7% mężczyźni. W latach 2002-2020 liczba mieszkańców zmalała o 15,2%. Dane prognostyczne na rok 2050 są bardzo niekorzystne i wynoszą 116 000 mieszkańców. Na koniec 2020 roku struktura wiekowa też przedstawia się bardzo niekorzystnie: 59,5% mieszkańców Bytomia jest w wieku produkcyjnym, 15,9% w wieku przedprodukcyjnym, a 24,7% mieszkańców w wieku poprodukcyjnym.

Powierzchnia miasta wynosi 69,44 km², z czego powierzchnia gruntów pod zabudowę przemysłową – 8,3 km², pod zabudowę mieszkaniową – 12,22 km², a tereny zielone – 15,64 km². Tu przedsiębiorcy mogą rozwijać m.in. działalność deweloperską, prowadzić działalność produkcyjną, logistyczną.

Pod względem fizycznogeograficznym Bytom leży w mezoregionie Wyżynie Śląskiej. Ze względu na uwarunkowania geograficzne, geologiczne i historyczne jest miastem szczególnie narażonym na skutki zmian klimatu. W związku z powyższym posiada dokument „Plan adaptacji miasta Bytom do zmian klimatu do roku 2030”. Pomimo silnego zurbanizowania znajduje się tu wiele obiektów cennych przyrodniczo, np. rezerwat „Segiet” czy niedawno wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie. Oprócz cennych obiektów przyrodniczych Bytom charakteryzuje się cennymi obiektami zabytkowej architektury przemysłowej.

Rycina 2. Bytom z lotu ptaka (źródło: UM Bytom)

Od lat 90. XX wieku miasto realizuje różnorodne projekty rewitalizacyjne, a wejście Polski do Unii Europejskiej i uzyskanie dużej ilości środków przeznaczonych na projekty rewitalizacyjne jeszcze zintensyfikowało te działania. Od 2004 roku w mieście zrealizowano wiele projektów o charakterze rewitalizacyjnym, m.in. rewitalizację terenów po byłej KWK Rozbark i rewitalizację zaniedbanych przestrzeni miejskich w ramach tworzenia „kolorowych podwórek”.

Wyznaczony obecnie obszar Specjalnej Strefy Rewitalizacji zamieszkuje nieco ponad 23% ogółu mieszkańców miasta. Na jego terenie miasto ma prawo pierwokupu nieruchomości oraz wywłaszczenia ich na cele społeczne. Wśród najważniejszych problemów obszaru rewitalizacji należy wymienić bezrobocie przekraczające średnią dla miasta (wskaźnik liczby osób bezrobotnych w stosunku do osób w wieku produkcyjnym to aż 14,4%), uwagę zwraca również niewielki i malejący odsetek osób aktywnych zawodowo, zarówno w skali miasta, jak i obszaru rewitalizacji. Kolejnym ważnym problemem jest ubóstwo oraz często się z nim wiążące zadłużenie czynszowe, przy czym warto zaznaczyć, że oba te problemy są najbardziej widoczne w podobszarze Bobrek. Atutem obszaru są unikalna architektura i zachowane założenia urbanistyczne, jednak stan techniczny wielu obiektów (wśród których występuje znaczna koncentracja budynków komunalnych) nie jest zadowalający, a przestrzeń wspólna jest zaniedbana. Również stan przestrzeni publicznych na obszarze rewitalizacji uległ głębokiej degradacji. Aż 55% budynków gminnych na terenie obszaru nie posiada instalacji gazowej (100% na obszarze Bobrek) i do ogrzewania wykorzystuje piece kaflowe zasilane węglem kamiennym. Występuje tu również wiele negatywnych zjawisk związanych z eksploatacją górniczą, które powodują obniżenia i deformację terenu oraz drgania gruntu, które przyczyniają się do zniszczeń obiektów kubaturowych i liniowych. Występują tu także problemy związane z jakością powietrza, degradacją terenów zieleni oraz hałasem. Konieczne jest również zwiększenie poziomu przedsiębiorczości mieszkańców miasta oraz przeciwdziałanie procesom związanym ze znaczną redukcją bazy ekonomicznej w ciągu ostatnich kilkunastu lat.

Wśród realizowanych przedsięwzięć rewitalizacyjnych znajdują się m.in. przebudowa ul. Dworcowej oraz ul. Rycerskiej, remonty kilkudziesięciu budynków mieszkalnych i użytkowych, zagospodarowanie kilkunastu hektarów przestrzeni publicznych, rewitalizacja zabytkowych osiedli robotniczych: Kolonia Zgorzelec oraz Nowa Kolonia Robotnicza.

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

Działania związane z budowaniem partnerskich relacji z miastami znajdują odzwierciedlenie w jednym z elementów wizji miasta ujętym w Strategii Rozwoju Miasta. Bytom 2020+ zatytułowanym „Silne relacje z otoczeniem, w szczególności z miastami aglomeracji górnośląskiej”. Mają się one przejawiać m.in. we współpracy samorządu Bytomia z innymi samorządami lokalnymi. Realizacja wizji ma odbywać się w drodze rozwoju wewnętrznego oraz przez otwarcie się miasta na współpracę z otoczeniem w różnych dziedzinach, gdzie możliwe jest komplementarne wykorzystywanie potencjałów oraz nawiązywanie partnerstwa. Wśród atutów miasta wymieniono m.in. dużą aktywność organizacji społecznych działających na terenie miasta i wskazano na wielopodmiotowy charakter, który powinien cechować proces wdrażania strategii i opierać się na współpracy różnych użytkowników miasta oraz na realizacji projektów łączących aktywności i zasoby podmiotów lokalnych. Wśród procesów i zjawisk ograniczających możliwość wykorzystania wyróżnika, jakim jest usytuowanie w centralnej części największej polskiej aglomeracji, wskazano niedostateczny rozwój współpracy miast Aglomeracji Górnośląskiej oraz konkurencję między miastami, również w dziedzinach, w których kooperacja mogłaby przynosić lepsze efekty dla całej aglomeracji.

Innym ważnym dokumentem oprócz Strategii Rozwoju Miasta. Bytom 2020 jest Strategia rozwiązywania problemów społecznych w Bytomiu, która opiera się na sześciu priorytetach wynikających z przyjętych założeń strategicznych, wyników diagnozy strategicznej oraz wizji sytuacji społecznej. Jeden z priorytetów dotyczy: rozwijania partnerstw międzysektorowych wspierających nie tylko rozwiązywanie problemów społecznych, ale przede wszystkim usuwanie ich przyczyn. Do tego priorytetu opracowano Cel Strategiczny –  Współpraca międzysektorowa podnosząca skuteczność rozwiązywania i zapobiegania problemom społecznym oraz przyjęto kierunki działań: wzrost udziału organizacji pozarządowych w realizacji zadań z zakresu polityki społecznej; promowanie projektów rozwijających współpracę międzysektorową ukierunkowaną na rozwiązywanie problemów społecznych; wzrost poziomu społecznej odpowiedzialności biznesu, w szczególności zaangażowania bytomskich firm w rozwiązywanie problemów społecznych związanych z sytuacją na rynku pracy.

Miasto Bytom jest członkiem takich organizacji regionalnych, jak: Górnośląsko-Zagłębiowska Metropolia, Związek Gmin i Powiatów Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego, Śląski Związek Gmin i Powiatów oraz Śląskiej Organizacji Turystycznej, a także organizacji o zasięgu krajowym – Związek Miast Polskich.

Ponadto Bytom współpracuje z miastami partnerskimi: Vsetin (Czechy), Drohobycz (Ukraina), Buttle Silver Bow (Stany Zjednoczone), Recklinghausen (Niemcy), Ormoż (Słowenia), Żytomierz (Ukraina).

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 17. Partnerstwo na rzecz celów z perspektywy Bytomia

Cel 17 jest przede wszystkim nastawiony na inkluzywne partnerstwa realizujące wspólną wizję i wspólne cele pomiędzy społeczeństwami, władzami i sektorem prywatnym. Ponieważ Bytom jest jednym z miast o największych potrzebach rewitalizacyjnych, w Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego 2010-2020 został wymieniony wśród Obszarów Strategicznej Interwencji (OSI) państwa na rzecz restrukturyzacji oraz rewitalizacji miast tracących funkcje społeczno-gospodarcze oraz jako ośrodek odznaczający się bardzo dużym natężeniem problemów. Bytom zaczął upatrywać szansy na zatrzymanie tego procesu w realizacji osobnego projektu „Młodzież na rzecz zrównoważonego rozwoju”, bowiem w myśl Agendy ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 to właśnie młodzież została uznana za „krytycznych inicjatorów zmian”, dzięki kreatywności i energii by „rzucić wyzwanie obecnym niezrównoważonym modelom”. Dzięki przedstawionemu projektowi Bytom chce dać przestrzeń młodym ludziom, by mogli wypracowywać innowacyjne rozwiązania na rzecz zrównoważonego rozwoju społeczności lokalnej we współpracy z osobami, organizacjami i jednostkami bardziej doświadczonymi.

Rozdział 3. Droga Bytomia do doskonałości w realizacji Celu 17. Partnerstwo na rzecz celów

3.1. Działania miasta w drodze do realizacji Celu 17. Partnerstwo na rzecz celów

Działania Bytomia podejmowane w drodze do realizacji Celu 17., czyli podejmowania współpracy na rzecz celów zwłaszcza przez młodzież, są stosunkowo nowym pomysłem miasta. Oszczędne zapisy w odniesieniu do aktywności społecznej znalazły się w Gminnym Programie Rewitalizacji. Bytom 2020+. Ma to związek z szerokim zasięgiem potrzeb rewitalizacyjnych Bytomia obejmujących szereg sfer miasta: społeczną, infrastrukturalną i przestrzenną. Na tle wielości problemów miasta niknie kwestia partnerstwa na rzecz celów, tym niemniej jej przesłanki pojawiają się w przypadku kilku celów strategicznych dla poszczególnych dzielnic. Podobnie jest w przypadku wizji obszaru rewitalizacji po roku 2020, według której w przedmiotowym zakresie na obszarze rewitalizacji „realizowane są liczne inicjatywy społeczne i zacieśniają się więzi sąsiedzkie”. W przypadku celów strategicznych GPR do aktywności społecznej nawiązują następujące: „Wzmocnienie aktywności obywatelskiej mieszkańców i budowanie tożsamości lokalnej” (obszar Śródmieście Centrum), „Aktywizacja i wsparcie osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, wzmacnianie integracji społeczności lokalnej oraz tworzenie atrakcyjnej oferty spędzania czasu wolnego dla wszystkich grup mieszkańców” (obszar Śródmieście Północ), „Zapobieganie wykluczeniu społecznemu i wzmacnianie integracji społeczności lokalnej” (obszar Śródmieście Zachód), „Korzystne warunki rozwoju kapitału społecznego” (obszar Bobrek). Wszystkie wyżej wymienione cele strategiczne zakładają jednak cele zgodne z profilem działań rewitalizacyjnych, a te mają inne założenia niż partnerstwo na rzecz celów. Warto podkreślić doświadczenie Bytomia z organizacjami pozarządowymi zdobyte podczas prac pilotażowych nad Gminnym Programem Rewitalizacji. Bytom 2020+. Wypracowana wówczas koncepcja Bytomskiego Funduszu Regrantingowego dającego możliwość pozyskania dotacji na działania inwestycyjne, związane z poprawą najbliższego otoczenia i społeczne, dające możliwość zacieśniania kontaktów międzyludzkich, znalazła się w Krajowym Centrum Wiedzy o Rewitalizacji. Doświadczenie to powinno pomóc realizującym projekt „Młodzież na rzecz zrównoważonego rozwoju” w pozyskiwaniu środków na ten cel.

Miasto zleca prowadzenie Centrum Organizacji Pozarządowych, tj. Lokal w Bytomiu, oraz wszechstronnie wspiera aktywność społeczną mieszkanek i mieszkańców Bytomia. Wspomaga technicznie i merytorycznie stowarzyszenia, fundacje, grupy nieformalne. Promuje i animuje działalność społeczną, wspiera inicjatywy mieszkańców oraz sieciuje.

3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

W 2018 roku gmina Bytom ogłosiła konkurs na innowacje społeczne realizowany w ramach projektu pilotażowego „Bytom Odnowa – innowacyjne projekty mieszkaniowe i rozwój inicjatyw społecznych” współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej z Funduszu Spójności w ramach programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2020. Przedmiotem konkursu było wyłonienie innowacyjnych pomysłów na projekty społeczne dopasowane do potrzeb miasta w dziesięciu kategoriach konkursowych. Konkurs był przeznaczony dla osób fizycznych, prawnych, jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi. Do konkursu zgłosili się chętni z całej Polski, a o nagrody konkurowało około 40 przedstawicieli trzeciego sektora i osoby prywatne. Za pomysł na innowację społeczną i przekazanie praw autorskich do niego zwycięzcy otrzymali po 10 000 zł. Następnie gmina ogłosiła nabór na realizatorów zwycięskich prac. Jednym z takich realizatorów została Fundacja Imago. Przedstawiona praktyka obrazuje powiązanie sektora publicznego z prywatnym i trzecim sektorem.

Wśród zwycięskich projektów konkursu na najbardziej innowacyjne projekty znalazło się centrum wsparcia dla osób z demencją, wypożyczalnia narzędzi, spółdzielnia na rzecz rozwoju zatrudnienia oraz ogród sensoryczny jako miejsce terapii dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. Wybrano prace, które wpisują się w założenia Regionalnego Programu Operacyjnego oraz potrzeby miasta wynikające z Gminnego Programu Rewitalizacji. Bytom 2020+ i innych dokumentów miasta. Widać było, że pomysłodawcy zapoznali się z dokumentami, a następnie się na nie powoływali, podnosząc w swoich projektach problem bezrobocia, starzenia się społeczeństwa oraz niewydolności wychowawczej.

Wśród zwycięskich projektów znalazły się:

• „Jedyny taki w Bytomiu. Ogród sensoryczny jako miejsce terapii, nauki i pracy dla osób z niepełnosprawnością”, którego beneficjentem będą osoby niepełnosprawne;
• „Program opieki wytchnieniowej” mający na celu kompleksowe, całodzienne wsparcie opiekunów dzieci niepełnosprawnych, którzy mieliby być odciążeni przez asystentów rodzin, a jeśli to możliwe, mogliby wrócić na rynek pracy;
• „Centrum wsparcia dla osób z demencją”, który ma być środowiskową formą pomocy półstacjonarnej, proponującą bogatą ofertę zajęć terapeutycznych i koncentrować się na procedurach niemedycznych, polegających na działaniach kompensacyjno-wspierających, zarówno pacjenta, jak i jego opiekuna;
• „Babcia i dziadek, pokoleniowy spadek” polegający na tworzeniu rodzin zastępczych/wspierających dla seniorów w formie Rodzinnych Domów Seniora, by stworzyć przyjazne domy dla starszych ludzi, skrócić długie kolejki oczekiwania w instytucjonalnych domach oraz zmniejszyć koszty utrzymania seniorów w placówkach;
• „Spółdzielnia CDE” będąca pomysłem zaczerpniętym z Francji, polegającym na założeniu spółdzielni na rzecz rozwoju zatrudnienia, w której byliby zatrudnieni fachowcy oraz osoby poszukujące zatrudnienia, które pod okiem specjalistów zdobywałyby nowe doświadczenia przez rok, a następnie musiałyby szukać zatrudnienia na otwartym rynku pracy;
• „Bytomska Biblioteka Narzędzi – rewitalizacja oparta o współdziałanie” – pomysł  łączący ekologię, integrację sąsiedzką i zacieśnianie więzi rodzinnych, biblioteka miałaby być nie tylko wypożyczalnią sprzętów (remontowych, ogrodowych, AGD), ale warsztatowa przestrzeń mogłaby być miejscem spotkań pasjonatów i majsterkowiczów;
• „SamoDZIELNI” będący projektem przeznaczonym dla osób usamodzielniających się i opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze, które ukończyły 18 rok życia; projekt będzie realizowany w oparciu o program mentorski zapewniający wsparcie specjalistów (m.in. z zakresu nowych technologii, doradztwa zawodowego, udzielania wsparcia psychologicznego) dla każdego uczestnika programu tak by mogli zdobyć konkretne umiejętności adekwatne do potrzeb rynku pracy;
• „Agenda Bytomska”, będąca przedsięwzięciem skierowanym do osób z niepełnosprawnościami i seniorów, którego celem jest wypracowanie i stworzenie całościowych warunków do dostępności różnego rodzaju usług dla tych grup osób;
• „Studio muzyczne – Bytomska Kuźnia Talentów”, projekt zakładający utworzenie profesjonalnego studia muzycznego dostępnego dla dzieci i młodzieży z rodzin dysfunkcyjnych, projekt ten będzie realizowany cyklicznie;
• „Family Time” polegający na stworzeniu miejsca dla rodzin, w którym dorośli będą mogli skorzystać z szerokiej oferty zajęć, wykładów i warsztatów, a dzieci bawić się i uczyć pod okiem animatorów.

3.3. Opis projektu wybranego do realizacji w ramach Programu ,,Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu

Projekt „Młodzież na rzecz zrównoważonego rozwoju” został opracowany w odniesieniu do diagnozy Gminnego Programu Rewitalizacji. Bytom 2020+. Jest odpowiedzią na potrzeby miasta nadania dynamiki sprawom i szerszego na nie spojrzenia w zakresie zrównoważonego rozwoju. Projekt będzie realizowany na szczeblu krajowym i we współpracy z miastem partnerskim Recklinghausen. W ramach tego ostatniego planowane jest nawiązanie współpracy pomiędzy Młodzieżową Radą Miejską w Bytomiu a jej niemieckim odpowiednikiem w Recklinghausen. Planowana współpraca ma na celu wymianę doświadczeń, wspólne działanie wobec wyzwań związanych z konsekwencjami wynikającymi z bieżących kwestii problemowych takich jak zmiany klimatyczne czy konieczność odejścia od energetyki opartej na węglu i wynikającej z niej potrzeby transformacji społecznej, gospodarczej i środowiskowej.

Miasto Recklinghausen było kształtowane przez imigrację od ponad 100 lat. Dziś w Recklinghausen mieszka około 120 000 osób. Około 29 000 mieszkańców ma międzynarodową historię rodzinną. Wiele osób w mieście i jego okolicach pochodzi z terenów poniemieckich na terenie dzisiejszej Polski. Niemiecko-polska historia to ponad 1000 lat historii sąsiedztwa, historia stosunków politycznych, społecznych i kulturalnych. Składają się na nią zarówno tragiczne wydarzenia, jak i długie okresy pokojowego współistnienia. Od historycznej wizyty Willy’ego Brandta w Polsce w 1970 roku i od upadku żelaznej kurtyny w 1989 roku, stosunki między dwoma krajami uległy poprawie. Niektóre kraje Europy Wschodniej jak Polska są teraz częścią Unii Europejskiej. Dziś oba sąsiedzi Niemcy i Polska są ze sobą ściśle powiązane i pomimo pewnych różnic dobrze współpracują w wielu obszarach społecznych, politycznych i gospodarczych. Głównym tematem projektu oprócz politycznego udziału młodych ludzi będzie przybliżenie uczestniczącej młodzieży tej wspólnej historii obu krajów. Celem jest wyciągnięcie lekcji dla teraźniejszości i przyszłości z naszej wspólnej historii i zaangażowanie się w ideę utrzymania pokoju przez rozmowy z młodymi ludźmi z sąsiedniego kraju, prowadzenie wspólnych działań, przełamywanie uprzedzeń oraz ustanowienie wspólnej płaszczyzny.

W szczególności w spotkaniu młodzieży powinni wziąć udział przedstawiciele parlamentów młodzieżowych obu miast, ponieważ najlepiej znają światy młodych ludzi i potrafią je szczególnie dobrze przedstawić w kontekście spotkań młodzieży. Ci młodzi ludzie są uważani za multiplikatorów, którzy mogą wnieść swoje doświadczenia i wiedzę z projektu do swoich szkół, rodzin i grup rówieśniczych. Przedstawiciele młodzieży powinni mieć możliwość wymiany pomysłów na temat składek politycznych i społecznych w gminie. Uczestnicy spotkają się również z przedstawicielami politycznymi Recklinghausen. Zgodnie z hasłem Europejskiego Roku 2022 „Zwalczanie nierówności społecznych – wzmacnianie partycypacji”, w projekcie powinni wziąć udział także młode osoby z grup defaworyzowanych, którzy w przeciwnym razie nie mieliby możliwości brać udział w takim projekcie z różnych powodów. Ci młodzi ludzie są również ważnymi przekaźnikami we własnych grupach społecznych.

3.3.2. Realizacja i wdrażanie

Realizacja i wdrażanie projektu będą się odbywały na poziomie lokalnym i międzynarodowym. Na poziomie międzynarodowym wśród działań planowanych w trakcie realizacji projektu znalazły się najpierw spotkania robocze pomiędzy przedstawicielami władz samorządowych Bytomia i niemieckiego Recklinghausen. Po uzgodnieniach władz obu miast nastąpi etap współpracy i integracji młodzieży pomiędzy bytomską Młodzieżową Radą Miejską a niemieckim odpowiednikiem tejże Rady w Recklinghausen. Będzie polegała ona na nawiązaniu kontaktu w formie spotkań on-line, następnie na wymianie doświadczeń prowadzonej w ustalonych cyklach czasowych. Spodziewana jest wizyta młodzieży z Recklinghausen w Bytomiu oraz młodzieży z bytomskiej Rady Młodzieżowej w Recklinghausen. W końcowym etapie projektu planuje się upowszechnienie rezultatów współpracy poprzez bieżącą promocję projektu za pośrednictwem mediów społecznościowych i wypracowanie wspólnego projektu, który zostanie zgłoszony do realizacji przy wsparciu organizacji patronackiej.

Rycina 3. Spotkanie przedstawicieli z Recklinghausen oraz Bytomia (źródło: archiwum prywatne autora)

Spotkanie młodzieży z Recklinghausen z polską młodzieżą z Bytomia ma się odbyć w Niemczech w drugiej połowie 2022 roku. Centralnym tematem spotkania młodzieży będzie społeczny i polityczny udział młodych ludzi we własnej społeczności i w kraju oraz wspólna analiza historii Polski i Niemiec. W szczególności młodzi ludzie z obu krajów powinni mieć możliwość poznania i porównania obu systemów politycznych w ramach projektu. Szczególną atrakcją jest wizyta w niemieckim Bundestagu, po której następuje dyskusja/wymiana z członkiem Bundestagu z Recklinghausen w Berlinie. Tutaj również należy omówić możliwości udziału młodzieży w życiu politycznym na szczeblu federalnym. Należy wypracować podobieństwa i różnice w uczestnictwie w pracach parlamentarnych dzieci i młodzieży, a przykłady najlepszych praktyk przekazać innej gminie.

Oprócz przedstawicieli lokalnych parlamentów dziecięcych i młodzieżowych w spotkaniach w Recklinghausen i Bytomiu wezmą udział inni młodzi ludzie z różnych części miasta oraz młodzież defaworyzowana (młodzi ludzie z rodzin o trudnej sytuacji finansowej i/lub z rodzin o międzynarodowej historii rodzinnej). 2022 to Europejski Rok Młodzieży pod hasłem „Walcz z nierównościami społecznymi – wzmocnij uczestnictwo”. To właśnie ma być hasłem projektu, zaangażowanie młodzieży społecznie defaworyzowanej, wprowadzenie jej do rozmów z dziećmi i młodzieżą posłów z Recklinghausen i Bytomia oraz zmotywować do udziału w przyszłych wydarzeniach społecznych, społecznych i politycznych. W projekcie powinno wziąć udział około 30-40 młodych ludzi z Polski i około 30 młodych ludzi z Recklinghausen. Spotkanie młodzieży ma się odbyć w Recklinghausen i Berlinie, chociaż ze względu na pojemność w programie w Berlinie weźmie udział tylko około 20 młodych ludzi z Recklinghausen.

Młodzi ludzie z wyprzedzeniem zajmą się tematami projektu w Recklinghausen. Doświadczenia i punkty kontaktowe między młodymi ludźmi a odpowiednimi innymi krajami mają być zidentyfikowane i podkreślone oraz stworzone na nowo poprzez bezpośrednie spotkania w ramach projektu. Uczestnicy mają w Niemczech możliwość zaprezentowania sobie nawzajem swoich kultur i historii oraz odnalezienia szczególnych cech i podobieństw. Ramą tego może być na przykład „kolorowy wieczór kultur” z prezentacjami, wystawami, jedzeniem, muzyką itp. Młodzi ludzie podejdą do tematu projektu poprzez wycieczki, warsztaty, wizyty w muzeach, dyskusje z ekspertami, spotkania z przedstawicielami politycznymi (np. w Bundestagu w Berlinie).

Możliwe punkty programu to wizyta w Domu Historii w Bonn, wizyta i rozmowy z przedstawicielami politycznymi w ratuszu Recklinghausen, praca upamiętniająca w internetowej księdze pamiątkowej miasta Recklinghausen, wizyta w synagodze Recklinghausen oraz wizyta do Muzeum Górnośląskiego w Ratingen. Punktami programowymi dla Berlina byłyby wizyty w Bundestagu, obejrzenie Pomniku Pomordowanych Żydów Europy, Pomniku Pomordowanych Sinti i Romów Europy oraz zwiedzenie innych historycznie ważnych miejsc w mieście.

Dzięki szerokiemu wachlarzowi możliwości młodzi ludzie mogą pracować w mniejszych grupach nad różnymi tematami projektów w zależności od ich zainteresowań i prezentować sobie nawzajem swoje wyniki. Pod względem metodologicznym przewiduje się połączenie ściśle zorganizowanych zajęć w dużych grupach lub małych grupach (np. wycieczki po mieście, muzea, warsztaty itp.) oraz otwarte formy pracy (niezależne badania, wywiady, przygotowywanie prezentacji itp.). Przy wyborze tematów, dyskusji i prezentacji szczególnie mile widziana jest osobista inicjatywa i należy zachęcać uczestników do samodzielności. W ten sposób wszyscy młodzi ludzie mogą przyczynić się do swoich możliwości i zainteresowań, a różnorodność jest wystarczająca. Wieczorami można zorganizować relaksujące „wycieczki”, które pozwalają młodym ludziom rozmawiać ze sobą w zależności od ich zainteresowań. W ten sposób unika się długich wieczorów z prezentacjami, które mogą nadwyrężyć koncentrację. Wyniki projektu i przemyślenia zostaną zaprezentowane na blogu wraz ze zdjęciami i raportami terenowymi. Jeśli to możliwe, powstały materiał powinien być wystawiony w różnych instytucjach w krajach uczestniczących.

Na poziomie lokalnym realizacja Celu 17. będzie wdrażana poprzez edukację młodzieży z Młodzieżowej Rady Miejskiej w Bytomiu na temat zrównoważonego rozwoju i korzyści wynikających z zaangażowania społecznego. Przewidywany czas realizacji projektu to cały rok 2022.

Rycina 4. Spotkanie z przedstawicielami z Recklinghausen oraz Młodzieżową Radą Miejską w Bytomiu (źródło: archiwum prywatne autora)

3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Podczas wizyty uczestnicy zajmą się wspólną niemiecko-polską historią i aktualnymi wydarzeniami. Podczas spotkania młodzi ludzie uzyskają lepszą znajomość powiązań między dwoma krajami europejskimi, wspólnej historii i współistnienia ludzi w Europie ponad granicami. Szczególną rolę w tym projekcie odegra również historia Śląska i Górnoślązaków. Spotkanie młodzieży wniesie istotny wkład w międzynarodowe zrozumienie i żywą kulturę pamięci.

Podczas projektu młodzi ludzie będą mieli okazję poznać kulturę niemiecką, inne historie życiowe i modele życia poprzez spotkania z rówieśnikami. Porównując i włączając wydarzenia z historii obu krajów, odwiedzając muzea, np. Dom Historii w Bonn i inne miejsca historyczne, należy jasno określić wartość demokracji i wolności oraz podkreślić wagę krytycznej analizy przetwarzania informacji. Celem projektu jest pokazanie im, że warunkiem życia w wolności jest jedynie uczestnictwo w życiu politycznym i obrona wartości demokratycznych. Zarówno faza przygotowawcza i kontynuacyjna, jak i realizacja wymiany młodzieży są projektowane we współpracy z ośrodkiem edukacji dorosłych, kuratorium oświaty, wydziałem oświaty i wychowania oraz wydziałem dzieci, młodzieży i rodziny. Ponowna wizyta młodzieży z Recklinghausen w Polsce planowana jest na 2023 rok.

Oczekiwanymi rezultatami projektu będzie włączanie młodzieży w różne formy partnerstwa realizujące wspólną wizję i wspólne cele. Partnerstwa te będą realizowane poprzez współpracę międzynarodową młodzieży z bytomskiej Rady Młodzieżowej i młodzieży niemieckiej z miasta Recklinghausen oraz poprzez współpracę na szczeblu krajowym z jednostkami samorządowymi, organizacjami pozarządowymi itp. Wymiernym produktem projektu ma być raport opisujący efekty oraz przebieg współpracy, a także wypracowane w jej ramach rekomendacje.

Na szczeblu lokalnym rezultatem projektu będzie wzrost zaangażowania społecznego młodzieży mierzony zwiększoną liczbą oddolnych inicjatyw podejmowanych przez młodzież, w tym inicjatyw ukierunkowanych na rozwój zrównoważony. Spodziewany jest wzrost integracji społecznej np. poprzez współpracę z organizacjami pozarządowymi. Spodziewana jest również otwartość na podejmowanie współpracy z władzami samorządowymi, różnymi jednostkami samorządu terytorialnego w wielostronnych dziedzinach: społecznych, kulturalnych, środowiskowych w celu trafniejszego rozeznania potrzeb i szerszego spojrzenia na problemy mieszkańców Bytomia.