Cegłów

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Cegłów bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Rozbudowa PSZOK w celu poprawy efektywności gospodarki o obiegu zamkniętym w Mieście i Gminie Cegłów”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Cegłów uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzenie platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast oraz szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Cegłowa realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Rozbudowa PSZOK w celu poprawy efektywności gospodarki o obiegu zamkniętym w Mieście i Gminie Cegłów” odwołują się do 12. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Cegłowa wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Cegłowa.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez miasto Cegłów działań w Celu 12. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja

Cegłów jest gminą miejsko-wiejską położoną we wschodniej części województwa mazowieckiego, w powiecie mińskim. Cegłów od 1 stycznia 2022 roku uzyskał prawa miejskie. Teren gminy leży w granicach mezoregionu Wysoczyzny Kałuszyńskiej, należącej do makroregionu Niziny Południowopodlaskiej. Ponad 30% powierzchni gminy zajmują lasy z dobrze urządzonymi drogami do uprawiania turystyki rowerowej, rozciągającymi się na obszar sąsiedniej gminy Mrozy. Ponad połowa obszaru gminy Cegłów leży w terenie Mazowieckiego Krajobrazu Chronionego. Na terenie gminy Cegłów znajduje się rezerwat „Jedlina” – największy, liczący około 13 ha, zwarty obszar jodły na północ od Gór Świętokrzyskich. Cegłów jest gminą rolniczą, z przewagą drobnych gospodarstw rolnych.

Rycina 1. Cegłów z lotu ptaka (źródło: UMiG Cegłów)

Odległość Cegłowa od Warszawy wynosi około 50 km, od Mińska Mazowieckiego około 13 km, a od Siedlec około 44 km. Miasto położone jest około 5 km od autostrady A2 i drogi krajowej nr 92, będącej częścią drogi międzynarodowej E30. Przez Cegłów przebiega magistrala kolejowa Berlin – Warszawa – Moskwa. Usytuowane są dwa przystanki kolejowe w Cegłowie i w Mieni. Dobre połączenia komunikacyjne kolejowe umożliwiają mieszkańcom gminy dojazdy do pracy, przede wszystkim do Warszawy, Mińska Mazowieckiego i Siedlec.

Rycina 2. Kolej w Cegłowie (źródło: UMiG Cegłów)

Z okresu świetnej przeszłości Cegłowa pochodzi najstarszy zabytek – kościół św. Jana Chrzciciela, usytuowany w rynku, o wymiarach 115 x 113 m. Jest to przykład szesnastowiecznego gotyku mazowieckiego przebudowanego częściowo w XVII wieku. Wewnątrz kościoła znajduje się gotycki drewniany ołtarz mistrza Lazarusa. Obok kościoła znajduje się wolnostojąca dzwonnica z XVIII wieku.

Liczba mieszkańców gminy wynosi 6072 osób (BDL GUS, 2020). W latach 2002-2021 liczba mieszkańców zmalała o 6,4%. Gmina Cegłów ma ujemny przyrost naturalny. W 2020 roku zarejestrowano dodatnie saldo migracji. 58,4% mieszkańców gminy Cegłów jest w wieku produkcyjnym, 17,7% w wieku przedprodukcyjnym, a 23,9% mieszkańców jest w wieku poprodukcyjnym.

Cel 12. w Strategii Rozwoju Gminy Cegłów na lata 2015-2023 jest realizowany poprzez założenia Celu strategicznego 2. – Poprawa warunków bytowych mieszkańców oraz powiązań infrastrukturalnych w obrębie Gminy, i celu operacyjnego C2.5. – Poprawa funkcjonowania gospodarki odpadami. Odpowiadającymi tym celom działaniami są „Działania mające na celu modernizację i usprawnienie zarządzania systemem gospodarowania odpadami”. Strategia zakłada ponadto rozwój gminy w różnych sferach, który będzie się odbywał dzięki wdrożeniu kilku programów, w tym Programu rozwoju gospodarki komunalnej i infrastruktury technicznej.

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 12. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja z punktu widzenia Cegłowa

Realizacja Celu 12. w gminie Cegłów wiąże się z wprowadzeniem nowego systemu zagospodarowania odpadów. Oznacza to np. promocję kompostowania odpadów zielonych przez obniżenie stawki za nie dla tych, którzy się do tego zobowiążą, zwolnienie z opłaty za gospodarowanie odpadami na czwarte i kolejne dziecko, zmiana zasad zbiórki odpadów wielkogabarytowych itd. Najkosztowniejszym przedsięwzięciem była jednak rozbudowa Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów.

Rozdział 3. Droga Cegłowa do doskonałości w realizacji Celu 12. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja

3.1. Działania miasta w drodze do realizacji Celu 12. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja

Urząd Miasta i Gminy Cegłów wprowadził nowy system gospodarki odpadami i prezentuje go na swojej stronie internetowej w postaci niżej zamieszczonego schematu.

Rycina 3. Nowy system gospodarki odpadami w Gminie Cegłów (źródło: UMiG Cegłów)

Poza tym gmina na swojej stronie internetowej ceglow.pl, w zakładce Gospodarka komunalna, prezentuje harmonogram „Kiedy śmieci”. Oprócz harmonogramu mieszkańcy mogą poznać datę odbioru odpadów, po wybraniu odpowiedniej ulicy lub miejsca.

Aby móc realizować założenia nowego systemu gospodarki odpadami, potrzebna była rozbudowa PSZOK. Gmina poczyniła założenia, że w kolejnych latach masa dostarczanych odpadów do PSZOK skorelowana będzie z trendem wzrostu PKB. Jest to uzasadnione tym, iż wraz ze wzrostem dobrobytu społecznego wzrasta konsumpcja różnych dóbr. Przyjęto, iż ilość dostarczanych odpadów do Centralnego Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych wzrastać będzie każdego roku o około ¾ średniego wzrostu PKB. Powstały Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych przyjmować więc będzie od mieszkańców odpady bez dodatkowej opłaty. Zatem strumień odpadów powinien systematycznie wzrastać. Jednak aby ograniczyć skutki wpływu odpadów na środowisko, należy rozwijać wśród mieszkańców świadomość i postawy ekologiczne.

3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

Dobrymi praktykami wprowadzonymi w gminie Cegłów są:

• ulga w opłacie za odbiór i zagospodarowanie odpadów dla mieszkańców, którzy wyposażyli swoje nieruchomości w kompostowniki w wysokości 20% opłaty podstawowej; przyczyniło się to do zmniejszenia o około 80% odpadów biodegradowalnych w strumieniu odpadów:
• zasada żółtych kartek dla mieszkańców niewywiązujących się z prawidłowej segregacji; przed wymierzeniem podwyższonej opłaty za przekazywanie odpadów niewłaściwie segregowanych, mieszkaniec „upominany” jest żółtą kartą z informacją, jak właściwie należy segregować odpady;
• wprowadzenie aplikacji mobilnej „Kiedy śmieci”, która przypomina o terminie przekazania odpadów, zasadach ich prawidłowej segregacji i służy do komunikacji z mieszkańcami w sprawie terminów pracy PSZOK, dodatkowych zbiórek odpadów, itp.

3.3. Opis projektu wybranego do realizacji w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu

Projekt „Rozbudowa PSZOK w celu poprawy efektywności gospodarki o obiegu zamkniętym w Mieście i Gminie Cegłów” przyczyni się do osiągnięcia celów określonych w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/98/WE z dnia 19 listopada 2008 roku w sprawie odpadów oraz uchylająca niektóre dyrektywy poprzez zapobieganie i zmniejszanie negatywnego wpływu gospodarowania odpadami oraz przez zmniejszenie ogólnych skutków użytkowania zasobów i poprawę efektywności takiego użytkowania. Rozbudowa PSZOK i zwiększenie udziału odpadów zbieranych selektywnie są uwzględnione w dokumentach strategicznych zarówno na poziomie wojewódzkim (np. Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Mazowieckiego), jak i krajowym (Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2022).

Rycina 4., 5. Teren PSZOK w Cegłowie (źródło: UMiG Cegłów)

Wypełnieniem wymogów hierarchii postępowania z odpadami będzie m. in.

• zbieranie i magazynowanie przedmiotów przewidzianych do ponownego wykorzystania oraz przekazywanie zebranych odpadów w pierwszej kolejności do ponownego użycia, odzysku (w tym recyklingu); zarówno przepisy szczebla wspólnotowego, jak i krajowego wskazują na konieczność zapobiegania powstawaniu odpadów; w celu wypełnienia tego wymogu w PSZOK planowane jest zbieranie przedmiotów nadających się do ponownego użycia, a w przypadku przedmiotów (odpadów wielkogabarytowych) wymagających niewielkich napraw, prowadzone będzie ich przygotowanie do ponownego użycia poprzez nadanie tym przedmiotom właściwości użytkowych; w pomieszczeniu na przedmioty do ponownego użycia będą zbierane i magazynowane przedmioty dostarczone przez mieszkańców, które nadają się do ponownego wykorzystania przez inne osoby; pozwoli to minimalizować ilość powstających odpadów;
• ograniczenie procederu powstawania tzw. „dzikich wysypisk śmieci”, ograniczenie ilości odpadów ulegających biodegradacji trafiających do składowania oraz na wzrost poziomu odzysku i recyklingu odpadów komunalnych;
• poprawa selektywnego zbierania odpadów u źródła oraz stworzenie sieci nowoczesnych instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych, które zapewnią zgodne z hierarchią postępowania z odpadami zagospodarowanie najbardziej problemowych odpadów komunalnych, co pozwoli na osiągnięcie wymaganych ograniczeń składowania odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, a także poziomów przygotowania do ponownego użycia, recyklingu i odzysku innymi metodami niektórych frakcji odpadów komunalnych;
• rozbudowa kompostowników przydomowych i kompostowania na PSZOK wpłynie na zmniejszenie ilości odpadów ulegających biodegradacji, składowanych na składowiskach odpadów przez zwiększenie masy odpadów poddawanych ponownemu użyciu i odzyskowi; będzie to powodować mniejszą emisję gazów cieplarnianych do atmosfery, w szczególności metanu powstającego z beztlenowego rozkładu materii organicznej na składowisku odpadów;
• budowa instalacji fotowoltaicznej, która będzie zasilała obiekty i urządzenia PSZOK, co sprawi, że obiekt będzie „samowystarczalny energetycznie”; instalacje fotowoltaiczne należą do najbardziej przyjaznych dla przyrody, czystych źródeł pozyskiwania energii elektrycznej; nie wytwarzają zanieczyszczeń, hałasu, dwutlenku węgla nie wpływają negatywnie na środowisko naturalne; można je także poddać recyklingowi po zużyciu technicznym;
• budowa sali edukacyjnej oraz ścieżek edukacyjnych w celu zwiększanie świadomości i odpowiedzialności osobistej każdego człowieka na ochronę środowiska naturalnego i jego zasobów poprzez racjonalne gospodarowanie surowcami i ochronę klimatu.

3.3.2. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Przewiduje się pozytywny wpływ przedsięwzięcia na zmiany klimatu, w szczególności dzięki pośredniemu wpływowi na zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych. Odpady zebrane w PSZOK będą najpierw poddawane przygotowaniu do ponownego użycia, a więc procesowi eliminującemu konieczność dalszego zagospodarowania tych odpadów w innych instalacjach, także ich transportowi i powodującemu emisję dalszemu przetwarzaniu. Zbieranie odpadów, których nie można było poddać ponownemu użyciu do większych pojemników i jednorazowy ich transport do instalacji przetwarzania, również stanowi rozwiązanie minimalizujące emisję gazów cieplarnianych związaną z transportem.

Realizacja projektu będzie połączona z działaniami informacyjno-promocyjnymi. Głównym celem działań będzie:

• zapobieganie powstawania odpadów komunalnych,
• selektywna zbiórka odpadów komunalnych, w tym odpadów komunalnych ulegających biodegradacji, odpadów zielonych,
• oddawanie odpadów komunalnych do PSZOK.

Na terenie rozbudowanego PSZOK powstanie sala edukacyjna, gdzie będą prowadzone prelekcje i pogadanki (głównie z dziećmi i młodzieżą szkolną) na temat:

• zasad funkcjonowania PSZOK i całego systemu gospodarowania odpadami komunalnymi, zasad selektywnego zbierania odpadów komunalnych oraz dalszych sposobów zagospodarowania odpadów komunalnych,
• hierarchii postępowania z odpadami,
• zapobiegania powstawaniu odpadów, w tym np. miejsce zbiórki przedmiotów do ponownego użycia, przedstawianie przykładów ponownego wykorzystania odpadów, kompostowanie odpadów w przydomowych kompostownikach.