Chojna

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Chojna bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „»Piątka od Miasta« na zadania związane z wymianą ogrzewania węglowego na proekologiczne”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Chojna uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzenie platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast oraz szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Chojny realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „»Piątka od Miasta« na zadania związane z wymianą ogrzewania węglowego na proekologiczne” odwołują się do 13. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Działania w dziedzinie klimatu. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Chojny wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Chojny.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez miasto Chojna działań w Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Miejsko-wiejska gmina Chojna położona jest w powiecie gryfińskim, w województwie zachodniopomorskim. Posiada dogodne połączenia drogowe, kolejowe i samochodowe. Niedaleko Chojny funkcjonują przejścia graniczne z Niemcami: towarowo-osobowe w Krajniku Dolnym w odległości 13 km od Chojny i osobowe w Osinowie Dolnym w odległości 28 km od Chojny. Gmina zainteresowana jest różnorodnymi, nieuciążliwymi ekologicznie inwestycjami przemysłowymi, współpracą w dziedzinie rozwoju przetwórstwa rolno-spożywczego, usług, handlu i zaplecza turystycznego. Atutem pozwalającym na osiągnięcie tych celów jest bliskie położenie dwóch przejść granicznych.

Rycina 1: Położenie gminy Chojna na tle województwa i powiatu (źródło: Program Ochrony Środowiska dla Gminy Chojna na lata 2018-2021)

Miasto ma bogatą historię i ciekawą architekturę. Niemal całe Stare Miasto jest otoczone murem obronnym z XIV i XV wieku, przy którym zachowały się dwie bramy: Barnkowska i Świecka, kilka czatowni i baszt strzelniczych. Chojeński ratusz jest zabytkiem architektury gotyckiej, którego budowę rozpoczęto około 1320 roku. Spośród zabytków sakralnych na uwagę zasługuje kościół Świętej Trójcy z XIV wieku, kościół Mariacki z XV wieku oraz kaplica św. Gertrudy – obecnie ruina dawnej gotyckiej kaplicy cmentarnej z 1409 roku.

Gmina leży na Pojezierzu Myśliborskim. Południowo-zachodnia część gminy znajduje się w granicach Cedyńskiego Parku Krajobrazowego. Przez gminę przepływa rzeka Rurzyca, dostępna dla kajaków do ujścia do Odry. Naturalne walory gminy predysponują ją do rozwoju turystyki pieszej, rowerowej i kajakowej. Na terenie gminy, w parku w Chojnej, rośnie jedno z najgrubszych (prawdopodobnie drugie pod względem obwodu pnia, stan na 2015 rok) drzew w Polsce – Platan Olbrzym. Tereny leśne zajmują 36% powierzchni gminy, a użytki rolne 51%.

Gminę zamieszkuje 13 616 osób, natomiast samo miasto 7367 osób (BDL GUS, 2020). W latach 2002-2021 liczba mieszkańców zmalała o 3,1%. Gmina Chojna ma ujemny przyrost naturalny oraz ujemne saldo migracji. 62,6% mieszkańców gminy jest w wieku produkcyjnym, 17,3% w wieku przedprodukcyjnym, a 20,1% mieszkańców jest w wieku poprodukcyjnym.

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

Głównymi dokumentami realizującym założenia Celu 13. jest Program Ochrony Środowiska dla Gminy Chojna na lata 2018-2021 (POŚ) z uwzględnieniem perspektywy do 2024 roku^[1] oraz Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Chojna. POŚ w obszarze Ochrona klimatu i jakości powietrza stawia za cel poprawę jakości powietrza na terenie gminy. Jednocześnie diagnozuje następujące problemy, które wystąpiły na terenie gminy:

• przekroczenie dopuszczalnego poziomu zanieczyszczenia benzo(a)pirenem i pyłami PM10 w strefie zachodniopomorskiej,
• wzrost zanieczyszczenia pyłami w okresie zimowym, spowodowany sezonem grzewczym,
• znaczne ilości zanieczyszczeń, pochodzących z transportu drogowego,
• przemieszczanie się zanieczyszczeń transgranicznych z terenów Niemiec.

W celu ograniczenia tzw. niskiej emisji POŚ wyznaczył zadania m.in. dotyczące monitoringu i kontroli podmiotów korzystających ze środowiska, termomodernizacji obiektów mieszkalnych, montaż OZE na 100 budynkach mieszkalnych, wspierania przedsięwzięć związanych z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii, montażu ulicznych lamp solarnych, zintensyfikowania ruchu rowerowego poprzez likwidacje barier technicznych i tworzenie nowych ścieżek rowerowych.

W Planie gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Chojna wyodrębniono dziewięć działań krótko i długoterminowych planowanych do realizacji na lata 2015-2020:

• wdrożenie systemu zielonych zamówień/zakupów publicznych,
• termomodernizacja obiektów mieszkalnych zlokalizowanych na terenie gminy w ramach Programu RYŚ,
• montaż OZE w ramach Programu „Prosument” na budynkach mieszkalnych na terenie gminy,
• inwestycje przedsiębiorców z terenu gminy realizowane w oparciu o program priorytetowy,
• poprawa efektywności energetycznej – Inwestycje energooszczędne w małych i średnich przedsiębiorstwach,
• spójna polityka energetyczna,
• spójne planowanie przestrzenne inwestycji energetycznych,
• rozbudowa strony www gminy,
• współpraca z mieszkańcami oraz przedsiębiorcami działającymi na terenie gminy.

Według wizji Strategii/Programu Rozwoju Gminy Chojna na lata 2019-2027 gmina ma m.in. uporządkowaną sferę środowiskową przygotowaną na skutki zmian klimatycznych. Działania Celu 13. realizuje Priorytet 3. – Kapitał społeczny i jakość życia, w następujących kluczowych zadaniach:

• III.3.5. Wspieranie działań zmierzających do wykorzystania OZE,
• III.3.8. Termomodernizacja obiektów gminnych.

Dla zadania III.3.5. zapisano, że w szczególności realizacji podlegać będą dwa projekty: „Budowa i montaż odnawialnych źródeł energii” i „Wymiana źródeł ciepła na ekologiczne”.

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu z punktu widzenia miasta

Od prawie 20 lat gmina realizuje politykę ochrony klimatu głównie przez ograniczenie tzw. niskiej emisji. Odpowiednie zapisy wprowadził Program Ochrony Środowiska dla gminy Chojna na lata 2004-2008 z perspektywą do roku 2009-2012, w którym realizacja tego zadania wiązała się m.in. z wprowadzeniem modernizacji sieci ciepłowniczych i propagowaniem energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Według Programu Ochrony Środowiska dla gminy Chojna na lata 2018-2021 głównym problemem w zakresie ochrony klimatu i powietrza jest emisja zanieczyszczeń pochodzących z indywidualnych systemów grzewczych oraz transportu drogowego. Zadania przedstawione w POŚ skupiają się na ograniczeniu ilości zanieczyszczeń i poprawie jakości powietrza atmosferycznego, poprzez zaoferowanie mieszkańcom pomocy w wymianie pieców węglowych na gazowe oraz modernizacji nawierzchni dróg. Działania POŚ uzupełniają założenia Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Chojna.

Rozdział 3. Droga Chojny do doskonałości w realizacji Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu

3.1. Działania miasta w drodze do realizacji Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu

Realizacja Programu Ochrony Środowiska dla gminy Chojna na lata 2004-2008 z perspektywą do roku 2009-2012 w sferze ochrony powietrza i klimatu przyniosła następujące efekty. W zakresie zmniejszenia energochłonności gospodarki i wzrostu wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych gmina uwzględnia w miejskich planach zagospodarowania przestrzennego obszary rozwoju energetyki odnawialnej, poprawia parametry energetyczne budynków, w tym przede wszystkim użyteczności publicznej, sukcesywnie prowadzi modernizację oświetlenia w granicach gminy poprzez jego wymianę na energooszczędne, np. na ulicach Mieszka I czy Szczecińskiej. W gminie skupiono się również na upowszechnianiu informacji na temat zasad i możliwości termomodernizacji budynków, a także dalszej promocji źródeł odnawialnych. W zakresie ograniczenia emisji do powietrza w energetyce i przemyśle gmina podjęła się koordynowania zadań związanych m.in. z kontrolą przedsiębiorców pod kątem niskiej emisji pyłów i uwalniania gazów do powietrza, a także modernizacji kotłowni zakładowych, by spełniały obecne wymagania. W zakresie ograniczenia emisji w sektorze mieszkalnictwa gmina skupiła się na eliminowaniu węgla jako paliwa w kotłowniach komunalnych na rzecz paliw niskoemisyjnych, modernizacji istniejących kotłowni komunalnych, edukacji ekologicznej społeczeństwa. Ponadto nawiązała współpracę z Oddziałem Zakładu Gazowniczego w Szczecinie w celu wdrożenia gazyfikacji, a także z firmą DUON, która dostarcza gaz skroplony do kotłowni komunalnych. W zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych gmina realizowała naprawę dróg i ciągów komunikacyjnych, modernizację ulic, w tym m.in. Klasztornej, Piekarskiej, Malarskiej w Chojnie oraz modernizację dróg transportu rolniczego i dróg gruntowych w Krajniku Dolnym i Zatoni Dolnej.

W 2020 roku w Urzędzie Miejskim w Chojnie zostało złożonych i rozliczonych 35 inwestycji polegających na wymianie starych nieefektywnych źródeł ciepła na nowe ekologiczne w ramach Programu „Czyste Powietrze”. Zrealizowane zadania obejmowały także wymianę stolarki okiennej i drzwiowej i docieplenie budynków. Ponadto na podstawie uchwały nr XIX/147/2020 Rady Miejskiej w Chojnie z dnia 28 maja 2020 roku prowadzono nabór wniosków o udzielenie dotacji celowych na zadania służące ochronie powietrza związanych z likwidacją ogrzewania opartego na paliwie węglowym na proekologiczne. W ramach gminnego programu zlikwidowano 33 starych nieefektywnych źródeł ciepła (kotły c.o. i piece kaflowe na paliwo węglowe) oraz zainstalowano nowe ekologiczne źródła ciepła: 26 kotły na pelet, kocioł na ekogroszek, 4 kkotły kondensacyjne gazowe, 2 ogrzewania elektryczne. W oparciu o kalkulator emisji zanieczyszczeń Ogólnopolskiej Sieci Serwisowej Urządzeń Grzewczych uznanego producenta urządzeń grzewczych i na podstawie założonych parametrów wyliczono efekt ekologiczny – spadek emisji zanieczyszczeń do atmosfery pyłów i CO₂ m – w wyniku likwidacji nieefektywnych źródeł ciepła: spadek emisji pyłów: 331,52 kg/rok, spadek emisji CO₂: 12 020,78 kg/rok.

Powyższe działania, wraz z realizacją założeń Planu gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Chojna i wymagań nałożonych uchwałą nr XXX/540/18/ Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 26 września 2018 roku w sprawie wprowadzenia na obszarze województwa zachodniopomorskiego ograniczeń i zakazów w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw (tzw. uchwała antysmogowa), co pozwoliło na osiągnięcie korzyści ekologicznych, gospodarczych i społecznych poprzez poprawę jakości powietrza dzięki obniżeniu poziomów stężeń zanieczyszczeń pochodzących ze spalania paliw stałych w gospodarstwach domowych (niska emisja) oraz poprawę jakości życia i zdrowia mieszkańców gminy. Wspieranie przez gminę Chojna inwestycji polegających na likwidacji kotłów na paliwa stałe pozwoliło na osiągnięcie trwałego efektu ekologicznego, wzrostu świadomości ekologicznej mieszkańców i spełnienie obowiązków wynikających z przepisów uchwały antysmogowej dla województwa zachodniopomorskiego.

3.2. Opis projektu wybranego do realizacji w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.2.1. Krótka charakterystyka projektu

Przyjęta w dniu 28 maja 2020 roku przez Radę Miejską w Chojnie uchwała nr XIX/147/2020 w sprawie określenia zasad udzielania dotacji celowych z budżetu Gminy Chojna na zadania służące ochronie powietrza na terenie Gminy Chojna, polegające na zmianie ogrzewania węglowego na proekologiczne, stanowi podstawę dla gminy do udzielania dotacji i przekazywania środków finansowych beneficjentom, którzy zadeklarują chęć wymiany nieefektywnego źródła ciepła na nowe ekologiczne źródło. Jest to instrument, który będzie wspomagać realizację wymagań nałożonych uchwałą nr XXX/540/18/ Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego z dnia 26 września 2018 roku w sprawie wprowadzenia na obszarze województwa zachodniopomorskiego ograniczeń i zakazów w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw (tzw. uchwała antysmogowa), a także pozwoli na realizację działań naprawczych określonych w Programie ochrony powietrza dla strefy zachodniopomorskiej. Zgodnie z założeniami dotacja ma charakter refundacji poniesionych przez beneficjenta kosztów. Beneficjent – osoba fizyczna może uzyskać dotację w wysokości do 50% kosztów kwalifikowanych, jednak nie więcej niż 5000 zł, czyli „Piątki od Miasta” na zadania związane z wymianą ogrzewania węglowego na proekologiczne.

Mieszkańcy są informowani o możliwości uzyskania dotacji. Zachętą jest to, że gmina partycypuje w kosztach ich inwestycji polegającej na wymianie źródła ciepła. Mieszkaniec, uwzględniając swoje możliwości, decyduje, jakie źródło ciepła chce zainstalować w swoim gospodarstwie. Warunkiem otrzymania dotacji jest likwidacja starego „kopciucha” i montaż nowego proekologicznego źródła ciepła.

3.2.2. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Efektem rzeczowym prowadzonych przez gminę Chojna działań będzie liczba zainstalowanych proekologicznych źródeł ciepła w 2022 roku. Realizacja projektu przyczyni się do zwiększenia świadomości ekologicznej beneficjentów programu, a także do poprawy jakości powietrza na terenie gminy. Efektem ekologicznym będzie redukcja emisji zanieczyszczeń powstających w wyniku spalania paliwa złej jakości w paleniskach domowych.