Gliwice

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Dokument pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Gliwice biorą udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Wspólna wizja przyszłości – partycypacyjny proces formułowania strategii rozwoju »Gliwice 2040«”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Gliwice uczestniczą w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzeniu platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast i szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Gliwic realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Wspólna wizja przyszłości – partycypacyjny proces formułowania strategii rozwoju »Gliwice 2040«” odwołują się do 9. i 11. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura oraz Zrównoważone miasta i społeczności. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Gliwic wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Gliwic.

Rycina 1. Tunel nad DTŚ nocą (źródło: fot. Jakub Szymik)

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez Gliwice działań w Celu 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura oraz Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności celach zrównoważonego rozwoju

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Gliwice z liczbą mieszkańców 166 789 są dziewiętnastym co do wielkości miastem Polski, czwartym w województwie śląskim i trzecim na obszarze Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (po Katowicach – 292 774 i Sosnowcu – 199 974).

Znaczenie Gliwic na mapie Polski i Europy wynika m.in. z lokalizacji miasta w osiach głównych korytarzy transportowych – w mieście krzyżują się autostrady A4 (wschód-zachód) i A1 (północ-południe).

W bliskim zasięgu znajdują się dwa porty lotnicze – 50 km dojazdu autostradą dzieli Gliwice od MPL Katowice-Pyrzowice, natomiast 100 km od MPL Kraków-Balice. Miasto posiada także własne, sukcesywnie rozbudowywane lotnisko. Docelowo ma ono być bazą dla lotów biznesowych, turystycznych, cargo i sportowych. Z dworca PKP kursują pociągi w relacjach krajowych i międzynarodowych. W zakresie publicznego transportu zbiorowego w układzie regionalnym miasto jest obsługiwane przez Koleje Śląskie oraz Zarząd Transportu Metropolitalnego.

Wysoki poziom usług publicznych świadczonych w mieście jest pochodną dobrej sytuacji budżetowej odzwierciedlanej w ratingach finansowych. Ta z kolei, przede wszystkim wynika z pozycji gospodarczej Gliwic i dynamicznego rozwoju firm tu zlokalizowanych. W zakresie wartości nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw w latach 2009-2019, według danych GUS, Gliwice zajmują drugą pozycję w regionie po Katowicach.

W Gliwicach znajduje się pełny zakres branżowy działalności gospodarczych. Począwszy od górnictwa węgla kamiennego przez liczne zakłady przemysłowe (w tym zlokalizowane na gliwickich terenach Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej), skończywszy na firmach technologicznych koncentrujących się głównie na obszarze tzw. Nowych Gliwic i w infrastrukturze Parku Naukowo‑Technologicznego „Technopark Gliwice” oraz licznych usługodawcach działających na rzecz zarówno firm, jak i mieszkańców. W sektorze usług ważną rolę odgrywają firmy logistyczne i informatyczne. Istotnym zapleczem gospodarki jest Politechnika Śląska i inne instytucje badawcze mające swoją siedzibę w mieście. W ostatnich latach w mieście notowano niski poziom bezrobocia, jeden z najniższych w województwie śląskim – według danych GUS w 2021 roku stopa bezrobocia w Gliwicach wyniosła 3%. 

Gliwice odgrywają ważną rolę jako uczestnik wspólnych przedsięwzięć realizowanych z samorządami centralnej części województwa śląskiego. W tym aspekcie należy pokreślić aktywność w ramach Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii oraz Związku Gmin i Powiatów Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego. W europejskiej nomenklaturze statystycznej Gliwice są głównym miastem podregionu gliwickiego (NUTS 3). Strategia rozwoju miasta konsekwentnie odwołuje się do roli miasta jako moderatora i katalizatora nowoczesnych procesów rozwojowych, mocno akcentując edukację, aktywność mieszkańców oraz ciągłą poprawę warunków życia. Za pomocą inwestycji publicznych zachęca inne podmioty do inwestowania w mieście – jednocześnie efektywnie wykorzystując potencjał środków unijnych w tym zakresie.

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

W oparciu o bieżące oraz zdefiniowane w Diagnozie strategicznej wyzwania została zdefiniowana nowa wizja rozwoju Gliwic, obrazująca miasto w roku 2040:

„Gliwice 2040 są dynamicznie rozwijającym się, aktywnym i zorientowanym na przyszłość miastem.

W Gliwicach najważniejsi są ludzie. Ich aspiracjom podporządkowane jest myślenie o roli oraz wykorzystaniu zasobów środowiskowych i materialnych.

Gliwice są w czołówce europejskich miast, szybko odczytujących przyszłe trendy. Z wyprzedzeniem tworzą i przyjmują rozwiązania, pozwalające sprawnie reagować na zmiany w otoczeniu.

Firmy, instytucje i przestrzenie publiczne tworzą ponadprzeciętną jakość oferty Gliwic w zakresie pracy i spędzania czasu wolnego. Miasto jest filarem Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii i jednym z najważniejszych punktów w południowej części Polski. (..)

W 2040 roku infrastruktura jest w dużym stopniu ucyfrowiona. Także i w Gliwicach znacząco inne jest wyposażenie techniczne zakładów przemysłowych oraz diametralnie zmieniła się logistyka, w tym logistyka miejska. Ciągłe inwestycje biznesu i sfery publicznej nie pozwoliły miastu pozostać w tyle względem najważniejszych miast Europy. W odpowiedzi na to, nie tylko zmienił się sposób zarządzania infrastrukturą, ale także modele wykonywania pracy i spędzania czasu wolnego przez mieszkańców. Różnorodność profili zawodowych w mieście współgra z zaawansowaną automatyzacją i robotyzacją. Pozwala mieszkańcom wieść dostatnie życie w rzeczywistości »analogowo-cyfrowej«, a miastu posiadać rezerwy finansowe umożliwiające: zachowanie dziedzictwa materialnego, utrzymywanie wysokiego standardu usług publicznych oraz racjonalne gospodarowanie przestrzenią”.

Dla określonej w powyższy sposób wizji sformułowano następujące cele strategiczne, jako wyznaczniki dalszych działań miasta:

• Wyjątkowość miejsca

1. Cel horyzontalny CH.1. Miasto zwarte,
2. Cel horyzontalny CH.2. Miasto błękitno-zielone;

• Racjonalne gospodarowanie

1. C1.1. Miasto nauki, rozwoju technologii i różnorodnej działalności gospodarczej,
2. C1.2. Miasto atrakcyjnej oferty zamieszkania i spędzania czasu wolnego;

• Aktywność mieszkańców

1. C2.1. Miasto społeczności świadomie uczestniczącej w rozwoju,
2. C2.2. Miasto włączenia społecznego i powszechnego dostępu do usług publicznych;

• Komfort środowiskowy

1. C3.1. Miasto dobrostanu środowiskowego,
2. C3.2. Miasto rozwiązań sprzyjających środowisku i przyrodzie.

Rycina 2. Cele strategiczne (źródło: UM Gliwice)

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura oraz Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności cele zrównoważonego rozwoju z perspektywy Gliwic

Cel 9 „Budować stabilną infrastrukturę, promować zrównoważone uprzemysłowienie oraz wspierać innowacyjność”

Myślenie strategiczne w mieście od lat koncentruje się na zwiększaniu potencjału gospodarczego, traktując go jako fundament rozwoju miasta. To właśnie silna pozycja gospodarki Gliwic jest punktem wyjścia do działań w innych obszarach, dając im stabilne podstawy i niezbędne zasoby.

Realizacja celów poprzedniej strategii, głównie kładącej nacisk na rozwój gospodarczy miasta, wzrost inwestycji i kreację nowych firm technologicznych sprawiła, że w 2022 roku Gliwice można określić jako miasto o wysokiej pozycji rozwojowej w aspekcie gospodarczym, ponadprzeciętnym poziomie wynagrodzeń mieszkańców i dochodzie w budżecie lokalnym. Dobrze rozwinięte jest też zaplecze infrastrukturalne gospodarki, w tym firm technologicznych (tereny inwestycyjne, rezerwy terenów w strefie Gliwickiego Obszaru Gospodarczego, instytucje otoczenia biznesu, powierzchnie biurowe), stworzone zostały dobre warunki do rozwoju logistyki multimodalnej (dostępność drogowa, kolejowa, lotnicza i wodna), a niski poziom bezrobocia i krótkie okresy wychodzenia indywidualnych osób z bezrobocia świadczą o stabilnym rynku pracy. Miasto aktywnie włącza się w sieci współpracy i poszukuje partnerstw, wspierających rozwój oraz wdrażanie innowacji.

Dlatego głównym wyzwaniem miasta przy formułowaniu strategii „Gliwice 2040” jest utrzymanie wysokiego poziomu rozwoju i jakości życia przy dynamicznie zmieniających się uwarunkowaniach zewnętrznych, automatyzacji procesów produkcyjnych, postępującej cyfryzacji i zmianach modeli pracy.

Rycina 3. Węzeł autostradowy Gliwice-Sośnica (źródło: fot. Marcin Baranowski, Mosquidron)

Cel 11. Uczynić miasta i osiedla ludzkie bezpiecznymi, stabilnymi, zrównoważonymi oraz sprzyjającymi włączeniu społecznemu

Do tego celu odnosi się zarówno sam partycypacyjny proces tworzenia strategii „Gliwice 2040”, jak i zakres obszarów jej zainteresowań, który został sformułowany w toku prac. Szerokie zaangażowanie mieszkańców w prace nad dokumentem stanowi bezpośrednio działanie sprzyjające włączeniu społecznemu oraz możliwości partycypacji w zintegrowanym i zrównoważonym planowaniu i zagospodarowaniu ludzkich osiedli (11.3). Priorytety i cele strategiczne sformułowane w projekcie strategii dążą do uzyskania balansu między rozwojem gospodarczym i wykorzystaniem potencjałów miasta a jego ochroną przed nadmierną eksploatacją zasobów, zachowaniem dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego (11.4) i zapewnieniem rosnącej jakości życia mieszkańców. W strategii „Gliwice 2040” starania o jak najwyższą jakość życia w mieście odzwierciedlone są m.in. w dbałości o dostępną i uporządkowaną przestrzeń miejską (11.2), o wysokiej jakości błękitno-zieloną infrastrukturę i dobrostan środowiskowy mieszkańców (11.6, 11.7) oraz zabezpieczenie przed skutkami katastrof naturalnych (11.5)

Rycina 4. Tężnia w Lesie Komunalnym przy ul. Chorzowskiej (źródło: fot. Dorota Nita-Garbiec)

Rozdział 3. Droga Gliwic do doskonałości w realizacji Celu 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura oraz Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności celów zrównoważonego rozwoju

3.1. Działania miasta w drodze do realizacji Celu 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura oraz Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności

Władze miasta konsekwentnie realizują program wspierania rozwoju przedsiębiorczości, wspomagając się narzędziowo i wykorzystując oferty dwóch powołanych w tym celu spółek – Górnośląskiego Akceleratora Przedsiębiorczości Rynkowej Sp. z o.o. (GAPR) oraz Parku Naukowo‑Technologicznego „Technopark Gliwice” Sp. z o.o.

GAPR jako prężnie działająca instytucja otoczenia biznesu stanowi platformę dialogu i współpracy między śląskimi przedsiębiorcami a organami władzy państwowej i samorządowej. W swojej działalności stawia na usługi wysokich technologii, co w połączeniu z nowymi szlakami komunikacyjnymi, nowoczesnymi obiektami i dostępnymi terenami pod zabudowę stanowi o wyjątkowej atrakcyjności firmy. Ponadto spółka realizuje innowacyjne projekty wpływające na poprawę konkurencyjności regionu i znacząco wspierające przedsiębiorcze postawy, otwierając drogę ku tworzeniu i wdrażaniu innowacji. GAPR jest koordynatorem Klastra MedSilesia – Śląska Sieć Wyrobów Medycznych, któremu w 2016 roku Ministerstwo Gospodarki nadało status Krajowego Klastra Kluczowego. W klastrze obecnie zrzeszonych jest 110 podmiotów, z czego 85% to przedsiębiorstwa prowadzące działalność lub oferujące usługi w sektorze technologii, urządzeń i wyrobów medycznych. Pozostali partnerzy to jednostki badawczo-rozwojowe oraz uczelnie ze Śląska. Ponadto GAPR zaangażowany jest kapitałowo w Śląskie Centrum Naukowo-Technologiczne Przemysłu Lotniczego Sp. z o.o., będące jednym z najnowocześniejszych w Europie ośrodków wytwarzania struktur kompozytowych w technologii autoklawowej wraz z laboratorium badawczym, realizując tym samym dążenia miasta do rozwoju nowych technologii, wzmacniania specjalizacji gospodarczych i wsparcia rozwoju nowych firm technologicznych.

Rycina 5. Nowe Gliwice (źródło: fot. Marcin Baranowski, Mosquidron)

W 2004 roku powołana została spółka Technopark Sp. z o.o. w której głównym udziałowcem jest miasto, a współudziałowcami są Politechnika Śląska i Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna. Jest to kolejne gliwickie nowoczesne centrum wsparcia przedsiębiorczości. Dobra infrastruktura, usługi szkoleniowo-doradcze oraz realizacja międzynarodowych, centralnych i regionalnych programów wsparcia tworzy przyjazny klimat dla biznesu. Aktywne zaangażowanie „Technoparku Gliwice” w rozwój przedsiębiorczości w regionie i poza nim potwierdza szeroka współpraca z instytucjami technologicznymi, uczelniami, parkami naukowymi oraz organizacjami zagranicznymi, jak i liczne realizowane projekty, ze szczególnym uwzględnieniem przedsiębiorczości akademickiej. Do tej pory ponad 2500 studentów Politechniki Śląskiej i innych uczelni zostało przeszkolonych w zakresie przedsiębiorczości, prowadzenia działalności gospodarczej oraz modeli biznesowych, a ponad 80% firm działających w Technoparku to firmy ściśle związane osobowo ze strukturami Politechniki Śląskiej.

Rycina 6. Dzień Nauki i Przemysłu, Park Naukowo-Technologiczny Technopark Gliwice (źródło: UM Gliwice)

Spółka od początku wspiera inkubację i rozwój innowacyjnych przedsiębiorstw, dla których oprócz nowoczesnych pomieszczeń, udostępnianych w dogodnej lokalizacji, przygotowano wiele dodatkowych udogodnień, do których należą:

• inkubacja,
• warsztaty,
• indywidualne doradztwo,
• coworking,
• wirtualne biuro,
• centrum kompetencyjne,
• rozwoju modeli biznesowych.

„Technopark Gliwice” to również rozległa, poszerzającą się sieć kontaktów i powiązań między firmami działającymi w różnorodnych obszarach. Dzięki wieloletniej działalności park posiada ogromną bazę technologiczną i ekspercką oraz rozwija liczne inicjatywy biznesowe:

• Laboratorium Druku 3D, obejmujące doradztwo, audyty, badanie gotowości cyfrowej przedsiębiorstw oraz szkolenia,
• Akcelerator Technologiczny – prowadzenie działalności w zakresie współfinansowania projektów B+R w fazach proof-of-principle (PoP) i proof-of-concept (PoC) w celu zwiększenia ich podaży i atrakcyjności dla inwestorów w kolejnych rundach finansowania,
• Obserwatorium ICT – działania obejmujące analizy i raporty,
• specjalistyczne w ramach obszaru Technologie Informacyjne i Telekomunikacyjne, wsparcie firm z branży ICT w województwie, monitorowanie Inteligentnej Specjalizacji Województwa - ICT.

3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

Dobrą praktyką, którą Gliwice może zaprezentować, jest podejście do zarządzania gospodarczym rozwojem miasta w oparciu o konsekwentnie realizowaną strategię rozwoju. Dotychczasowa strategia (Strategia Zintegrowanego i Zrównoważonego Rozwoju Miasta Gliwice do roku 2022) pozwoliła na wypracowanie dobrze funkcjonującego systemu wyznaczania celów rozwojowych, ich realizacji i monitorowania wskaźników.

Obecnie funkcjonujący system monitorowania wdrażania strategii rozwoju opiera się na Gliwickim Programie Wdrażania Strategii (GPWS). Cele strategiczne i operacyjne, określone w strategii, są realizowane przez projekty i przedsięwzięcia ujęte w GPWS, które z kolei mają swoich opiekunów, czyli tzw. koordynatorów projektów strategicznych. Koordynatorami projektów są zarówno eksperci z urzędu, jak i działający w podmiotach i organizacjach niezależnych, określani na potrzeby strategii jako tzw. koordynatorzy zewnętrzni.

W cyklach rocznych przeprowadzane jest zestandaryzowane postępowanie mające na celu weryfikację wskaźników przypisanych do każdego celu operacyjnego. Na tej podstawie opracowywany jest raport z monitoringu realizacji strategii, który zgodnie z art. 28a ustawy o samorządzie gminnym stanowi element raportu o stanie miasta. Raport publikowany jest na stronie urzędu w BIP. Jednocześnie cyklicznie jest analizowana realizacja projektów i przedsięwzięć strategicznych wraz z oceną ryzyka ich realizacji. Ponadto w ciągu roku organizowane są warsztaty robocze z koordynatorami, podczas których wspólnie omawiane są determinanty wdrażania strategii i wypracowywane metody, które sprzyjają lepszej realizacji projektów.

Program „Strategia 2022” funkcjonuje z poziomu przeglądarki internetowej, co ułatwia do niego dostęp wszystkim uczestnikom procesu realizacji strategii. W zależności od zakresu zadań związanych z realizacją strategii użytkownicy posiadają różne uprawnienia: koordynatorzy wprowadzają dane i modyfikują informacje o prowadzonych przez siebie projektach, Biuro Rozwoju Miasta ma możliwość łatwego kontrolowania terminowości wprowadzania danych, generowania raportów, monitorowania poziomu mierników. Program umożliwia ciągłe poszerzanie i udoskonalanie funkcji. Stworzenie i wdrożenie Programu „Strategia 2022” usprawniło proces monitorowania dokumentu strategicznego, umożliwiło integrację danych strategii z innymi instrumentami zarządzania miastem, pozwoliło rozszerzyć zakres dostępnych narzędzi informatycznych oraz stanowi cenne źródło informacji dla kadry zarządzającej i mieszkańców Gliwic.

Za wdrożenie Programu „Strategia 2022” w 2012 roku miasto Gliwice otrzymało pierw 1-szą nagrodę w konkursie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego „Najlepsze praktyki zarządzania strategicznego rozwojem kraju”.

Po kilkuletnich doświadczeniach system monitorowania osiągnął dużą dozę stabilności. Z ostatniego raportu monitoringowego przeprowadzonego w 2021 roku wynika, że dzięki konsekwencji oraz współdziałaniu grupy niezależnych podmiotów, aktorów lokalnej sceny gospodarczej, edukacyjnej, społecznej i politycznej, większość z celów udało się osiągnąć. Nie wszystko udało się zgodnie z pierwotnym planem, jako że uwarunkowania pewnych procesów znacząco w ciągu lat się zmieniły. Jednak konsekwentna i usystematyzowana realizacja celów gospodarczych strategii pozwoliła na uporządkowanie działań urzędu miasta, jednostek i spółek miejskich oraz partnerów zewnętrznych i maksymalne ich skoncentrowanie na priorytetowych obszarach rozwoju Gliwic.

Zaprezentowany tu system w kolejnej perspektywie – do roku 2040 został udoskonalony i rozszerzony, zarówno w procesie formułowania założeń strategicznych, jak i w obszarze tematycznym. Do procesu formułowania strategii „Gliwice 2040” zaproszeni zostali aktorzy zewnętrzni – w różnych formach i na różnych etapach (o czym mowa w kolejnym punkcie). Z kolei wyzwania, jakie stoją obecnie przed Gliwicami, poza zdefiniowanymi na nowo wyzwaniami gospodarczymi, obejmują wyzwania przestrzenne, środowiskowe i społeczne, co znajduje swoje odzwierciedlenie w sformułowanym projekcie wizji, misji i celach strategicznych.

3.3. Opis projektu wybranego do realizacji w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu

Projekt zakłada sformułowanie Strategii rozwoju miasta Gliwice do roku 2040 „Gliwice 2040”. Głównym założeniem samego procesu tworzenia strategii jest jak najszersze włączenie w prace mieszkańców, organizacji pozarządowych, szkół wyższych, instytucji naukowych i przedsiębiorstw, działających w mieście. Z kolei założenia merytoryczne dla dalszego rozwoju to m.in. zdefiniowanie nowych wyzwań i celów gospodarczych miasta w odniesieniu do rozwoju innowacyjności, postępującej cyfryzacji i zmian w systemie pracy. Nowe spojrzenie na rozwój gospodarczy miasta ma bardziej holistyczny charakter i ma być rozpatrywane w bezpośrednim odniesieniu do przestrzeni miasta, środowiska naturalnego, potrzeb społecznych i stylu życia mieszkańców.

Prace nad strategią są prowadzone według następującego, ogólnego założenia: najpierw przeprowadzane są konsultacje społeczne w różnych formach (spotkania, konkursy, ankiety), a wstępne sugestie i propozycje rozwiązań stanowią materiał do dalszych prac. Następnie przedstawione propozycje poddawane są pod dyskusje grup roboczych. Wypracowane rozwiązania są przedstawiane prezydentowi miasta do akceptacji. Więcej o założeniach procesu: (https://strategia2040.gliwice.eu/proces).

Rycina 7. Plansza ze spotkania online z mieszkańcami dzielnic wojska Polskiego, Politechnika, Śródmieście, marzec 2021 roku (źródło: oprac. Sylwia Widzisz-Pronobis)

Ważnym elementem procesu są grupy robocze – zespoły złożone z 25-30 osób. Każda z grup zajmuje się określonym tematem: przestrzenią (grupa przestrzenna), środowiskiem (grupa środowiskowa), gospodarką (grupa gospodarcza), sprawami społecznymi (grupa społeczna). Członkowie grup roboczych to przedstawiciele wydziałów urzędu miasta, jednostek miejskich, uczelni wyższych, firm, rady miejskiej, rad dzielnic, organizacji pozarządowych oraz mieszkańców, którzy mogli zgłaszać się do pracy  w otwartym naborze. Grupy robocze stanowią głos doradczy prezydenta miasta, przedstawiają propozycje zapisów kolejnych elementów strategii – wizję, cele strategiczne i cele operacyjne. Pracę każdej z grup koordynują eksperci tematyczni, a nad całością dokumentu pracuje ekspert wiodący (informacja o ekspertach: https://strategia2040.gliwice.eu/eksperci).

Opisany sposób prac dotyczy podstawowych elementów strategii wizji, celów strategicznych, operacyjnych, obszarów strategicznej interwencji. Pozostałe aspekty:

• oczekiwane rezultaty planowanych działań (również w odniesieniu do przestrzeni) oraz wskaźniki ich osiągnięcia,
• model struktury funkcjonalno-przestrzennej miasta,
• ustalenia i rekomendacje w zakresie kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w mieście,
• system realizacji strategii, w tym wytyczne do sporządzania dokumentów wykonawczych,
• ramy finansowe i źródła finansowania

są przedmiotem prac wewnętrznych, prowadzonych przez eksperta wiodącego ze wsparciem zespołu operacyjnego, który powstał w urzędzie miasta i który opracował założenia całego procesu, a obecnie go monitoruje i wspiera merytorycznie. Gotowy projekt strategii zostanie poddany kolejnym konsultacjom społecznym i niezależnej ocenie skuteczności zaproponowanych rozwiązań.

Rycina 8. Proces tworzenia strategii „Gliwice 2040” (źródło: UM Gliwice)

Projekt zakłada przyjęcie nowej strategii w III kwartale 2022 roku.

Odbiorcami projektu jest cała społeczność Gliwic, rozumiana jako mieszkańcy, wszystkie podmioty funkcjonujące w mieście lub mające na miasto bezpośredni wpływ, w tym władze samorządowe, uczelnie wyższe, jednostki naukowe, przedsiębiorstwa, organizacje pozarządowe. W szerszym spojrzeniu, realizacja strategii będzie oddziaływać również na ościenne gminy, Metropolię GZM i województwo śląskie.

3.3.2. Realizacja i wdrażanie

Proces tworzenia strategii rozpoczął się w lutym 2021 roku poprzez przyjęcie przez radę miasta uchwały o przystąpieniu do prac nad projektem strategii. Uchwała jasno definiowała, że prace nad nową strategią „Gliwice 2040” będą realizowane w podejściu partycypacyjnym, przez które rozumie się szerokie konsultacje, zaangażowanie mieszkańców i podmiotów funkcjonujących w mieście, przy jednoczesnym poddaniu zgłoszonych propozycji pod dyskusję ustanowionych grup roboczych.

Rycina 9. Plansza zapraszająca na spotkanie w ramach prac nad strategią „Gliwice 2040” (źródło: UM Gliwice)

Realizowane od tamtego czasu działania partycypacyjne obejmowały:

• warsztaty wewnętrzne dotyczące identyfikacji interesariuszy i kluczowych zagadnień rozwojowych dla pracowników urzędu miasta i miejskich jednostek organizacyjnych;
• ankiety (dostępne dla trzech obszarów tematycznych: spraw społecznych, mobilności i dbałości o środowisko, przestrzeni w mieście);
• warsztaty dla mieszkańców (on-line) – w marcu 2021 roku odbyło się siedem spotkań dzielnicowych, które miały charakter warsztatów diagnostycznych; dzielnice zostały pogrupowane z zachowaniem charakteru zagadnień prawdopodobnie poruszanych w trakcie spotkania(wyniki spotkań dostępne pod adresem: https://strategia2040.gliwice.eu/co-wypracowalismy/spotkania online);
• wywiady fokusowe (on-line) z seniorami, uczniami szkół średnich i studentami (kwiecień i maj 2021 roku);
• konkurs plastyczny dla uczniów „#Gliwice moja przyszłość” – najmłodsi mieszkańcy zaprezentowali w swoich pracach, w jaki sposób widzą Gliwice za 20 lat (informacja o wynikach konkursu: https://strategia2040.gliwice.eu/konkurs-plastyczny);
• plenerowe punkty konsultacyjne w każdej dzielnicy miasta (22 spotkania od lipca do października 2021 roku) – w ramach punktów prowadzone były rozmowy z mieszkańcami w oparciu o kwestionariusz, mieszkańcy mieli również możliwość odpowiedzi na „pytania zawieszone” i wypowiedzi przy mapie dzielnicy i miasta;
• funkcjonowanie grup roboczych – do prac w ich ramach mogli włączyć się mieszkańcy, przedstawiciele organizacji pozarządowych, firm i innych podmiotów; nabór do grup był otwarty, a warunkiem udziału – wykształcenie lub doświadczenie w obszarze tematycznym grupy; grupy pracowały w czasie spotkań – na każdym etapie prac –  formułowania wizji, celów strategicznych i operacyjnych; odbyły się po dwa spotkania każdej z grup roboczych (etap wizji – spotkanie on-line, maj i czerwiec 2021, etap celów strategicznych – spotkania bezpośrednie wrzesień i listopad 2021, etap celów operacyjnych – spotkania on-line styczeń i luty 2022 oraz wspólne spotkanie wszystkich grup w kwietniu 2022 roku).

Rycina 10. Spotkanie plenarne grup roboczych, 4 kwietnia 2022 roku (źródło: fot. Dorota Nita-Garbiec)

Wypracowane do tej pory elementy strategii „Gliwice 2040” to:

• projekt wizji, misji, priorytetów strategicznych i obszarów strategicznej interwencji (https://strategia2040.gliwice.eu/co-wypracowalismy/Wizja),
• projekt celów strategicznych (https://strategia2040.gliwice.eu/co-wypracowalismy/Cele strategiczne),
• projekt celów operacyjnych (https://strategia2040.gliwice.eu/co-wypracowalismy/Cele operacyjne).

Opisane powyżej działania, przyporządkowane poszczególnym etapom prac:

• Etap wizji (działania):

1. spotkania on-line, marzec 2021, siedem spotkań (plansze z podsumowaniami dostępne pod adresem: https://strategia2040.gliwice.eu/co-wypracowalismy#Spotkania%20online%20na%20platformie%20Zoom),
2. konkurs plastyczny dla uczniów,
3. spotkania fokusowa dedykowane różnym grupom wiekowym mieszkańców,
4. po dwa spotkania każdej z grup roboczych (on-line, maj i czerwiec 2021),
5. efekt: propozycja wizji „Gliwice 2040” (https://strategia2040.gliwice.eu/co-wypracowalismy#Wizja%20Gliwic%202040);

• Etap formułowania celów strategicznych (działania):

1. spotkanie z przedstawicielami gmin podregionu gliwickiego (obszaru funkcjonalnego miasta),
2. konsultacje wstępnych założeń z różnymi gremiami (np. Politechnika Śląska, Regionalna Izba Przemysłowo-Handlowa),
3. po dwa spotkania każdej grupy roboczej (spotkania bezpośrednie, wrzesień i listopad 2021),
4. efekt: propozycja celów strategicznych (https://strategia2040.gliwice.eu/co-wypracowalismy#Cele%20strategiczne);

• Etap formułowania celów operacyjnych (działania)

1. punkty konsultacyjne w każdej dzielnicy (lipiec – październik 2021),
2. dwa spotkania grup roboczych (on-line, styczeń i luty 2022 oraz wspólne spotkanie grup, bezpośrednie, kwiecień 2022 roku).

Wszystkie etapy prac zostały już kończone – opracowany został projekt wizji, cele strategiczne i cele operacyjne.

3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

W wyniku realizacji projektu sformułowana zostanie Strategia rozwoju miasta Gliwice do roku 2040 – Strategia „Gliwice 2040” (1 dokument). W samej w strategii określone zostaną cele w czterech obszarach tematycznych: przestrzennym, gospodarczym, społecznym i środowiskowym wraz z doborem wskaźników osiągnięcia celów operacyjnych i systemem ich pomiaru. Udoskonalony zostanie system wdrażania strategii w oparciu o monitorowanie realizacji wybranych projektów i osiągania wyznaczonych celów operacyjnych.

Rycina 11. Monika Szwaja, I miejsce w konkursie „Moja przyszłość - #Gliwice2040”, kategoria: klasy 1-3 (źródło: UM Gliwice)

Rozdział 4. Deklaracja kierunku dalszego działania w ramach Dziedzictwa WUF11 (WUF11 Legacy) w latach 2023-2024

W przyszłości działania Gliwic koncentrować się będą na:

• opracowaniu spójnego systemu zarządzania dokumentami wykonawczymi i projektami w mieście w oparciu o doświadczenia i metodę wykorzystywaną do wdrażania strategii rozwoju miasta,
• pogłębianiu analiz sytuacji gospodarczej miasta w celu sprawniejszego monitorowania postępów w realizacji wyznaczonych celów, jak i efektywniejszego i szybszego reagowania na zmiany zachodzące w gospodarce,
• opracowaniu metodologii badania jakości życia w mieście w oparciu o monitorowanie wskaźników wyznaczonych w strategii „Gliwice 2040” i w odniesieniu do wskaźników zrównoważonego rozwoju.