Jasło

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Jasło bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Miasto Wiedzy – Jasło Silne Swoimi Mieszkańcami”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Jasło uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzenie platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast oraz szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Jasła realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie Miasto Wiedzy – – Jasło Silne Swoimi Mieszkańcami" odwołują się do 4. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Dobra jakość edukacji. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Jasła wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Jasła.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez Jasło działań w Celu 4. Dobra jakość edukacji

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Jasło jest miastem powiatowym województwa podkarpackiego położonym w obrębie Dołów Jasielsko-Sanockich na wysokości 280-350 m n.p.m., u zbiegu trzech rzek Wisłoki, Jasiołki i Ropy. To miasto o bogatej historii i licznych walorach krajobrazowych. W granicach administracyjnych miasta leżą trzy obszary Natura 2000 – Golesz, Las Niegłowicki, Wisłoka z Dopływami.

Miasto zajmuje 36,52 km² powierzchni i liczy blisko 34 542 mieszkańców (BDL GUS, 2020). W skład powiatu jasielskiego wchodzą gminy: miasto Jasło, Jasło, Brzyska, Dębowiec, Kołaczyce, Krempna, Nowy Żmigród, Osiek Jasielski, Tarnowiec, Skołyszyn. Powiat leży na obszarze Beskidu Niskiego, Doliny Wisłoki, Pogórza Ciężkowickiego, Pogórza Strzyżowskiego i Dołów Jasielsko-Sanockich.

Śródmieście Jasła tworzą trzy największe osiedla: Śródmieście, Kopernika i Mickiewicza. Centrum miasta zajmuje 10,3% ogólnej powierzchni miasta, a zamieszkuje je ponad połowa ogólnej liczby ludności. Rynek otoczony jest odnowionymi kamienicami noszących ślady różnych epoki stylów, stanowi serce miasta. Atrakcję stanowi również park z efektowną fontanną, pomnikami i glorietką. Do innych atrakcji turystycznych należy również zaliczyć zrekonstruowane budynki Hotelu Krakowskiego, kaplicy gimnazjalnej, a także zmodernizowany Jasielski Dom Kultury. W mieście ważną rolę będzie już wkrótce odgrywać Centrum Techniki Kultury i Przedsiębiorczości (CTKiP), które będzie miejscem edukacji, integracji społecznej, rozwoju przedsiębiorczości i rozwoju kompetencji, wyrównywania szans oraz rozrywki.

Miasto określane jest jako „stolica odrodzonego polskiego winiarstwa”. Do rozwoju i rozpowszechniania uprawy winorośli w tym regionie przyczyniła się głównie winiarska pasja mieszkańców.

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

Przygotowywana obecnie Strategia Rozwoju Jasła do roku 2024 z perspektywą do roku 2030 uznaje za kluczowy program działań w sferze rozwoju gospodarczego – rozwój kształcenia ustawicznego na rzecz rynku pracy, a tym:

• wdrożenie programu wsparcia dla kształcenia ustawicznego w oparciu o współpracę z partnerami wewnętrznymi i zewnętrznymi oraz wykorzystaniem technologii cyfrowych,
• wspieranie działań mających na celu podniesienie jakości kształcenia na wszystkich szczeblach edukacji ze szczególnym uwzględnieniem kształcenia zawodowego dopasowanego do potrzeb lokalnego rynku pracy,
• uruchomienie Programu „Bon na kształcenie” dla dorosłych jaślan.
• Jednocześnie w sferze rozwoju społecznego za kluczowy zestaw działań uznano rozwój kapitału intelektualnego mieszkańców, a w tym zakresie:
• wdrażanie Programu „Jasło Miasto Wiedzy”,
• rozwój edukacji nieformalnej,
• rozwój nowoczesnej infrastruktury edukacyjnej.

Należy zwrócić uwagę, że wysoki poziom kapitału społecznego mieszkańców Jasła nie przekłada się na wysoki poziom zaangażowania obywatelskiego. Miasto współpracuje z organizacjami pozarządowymi, aktywizuje różne środowiska (dzieci, młodzież, seniorzy, środowiska sportowe i kulturalne, związki zawodowe i wiele innych), lecz nie tworzą się dzięki temu więzi społeczne, nie wzrasta  też liczba oddolnych inicjatyw. Stanowi to wyzwanie dla władz, samorządu miejskiego  aby zachęcać do aktywności prospołecznej mieszkańców już od najmłodszych lat. Podejmowanie wspólnych działań i aktywności mieszkańców służyć powinno wzmacnianiu integracji społecznej i tożsamości lokalnej Jasła.

Rozdział 2.Charakterystyka Celu 4. Dobra jakość edukacji z perspektywy Jasła

Przyszłość każdej społeczności lokalnej zapisana jest w losach jej pojedynczych mieszkańców – obywateli młodych i starszych, kobiet i mężczyzn. To w ich rękach, a właściwie umysłach szukać trzeba klucza do powodzenia całej społeczności. W Jaśle wiemy, że od jakości naszej pracy dzisiaj zależeć będzie dostatnia przyszłość całej społeczności miasta. Najważniejszym zdiagnozowanymi problemami w wymiarze społecznym, które wpływają na rozwój miasta, są: proces wyludniania się miasta powiązany z ponadprzeciętną dynamiką migracji osób w wieku produkcyjnym. Proces ten wpływa na kurczenie się Jasła. Drugim problemem miasta jest narastająca bierność społeczna i obywatelska powiązana z utrwalającym się kryzysem tożsamości lokalnej mieszkańców. Na przestrzeni lat liczba ludności miasta Jasła uległa zmniejszeniu. Według danych Urzędu Miasta Jasła w 2019 roku liczba ludności Miasta Jasła wyniosła 34 482 osób z czego 52,38% stanowiły kobiety, a 47,62% mężczyźni. W strukturze ludności mieszkańców miasta dominują osoby w wieku produkcyjnym 59,81%, następnie osoby w wieku poprodukcyjnym 24,54% oraz osoby w wieku przedprodukcyjnym 15,65%. Prognozy dotyczące liczby ludności dla regionu potwierdzają negatywne tendencje dotyczące zmniejszania się liczby ludności. Ruch naturalny ludności wskutek narodzin i zgonów w ostatnich trzech latach wykazywał korzystną tendencję. Współczynnik obciążenia demograficznego osobami starszymi wzrasta, obserwuje się proces starzenia społeczeństwa. W latach 2014-2018 utrzymywała się przewaga liczby mieszkańców „odpływających” z miasta nad liczbą osób napływających, przez co saldo migracji było ujemne. Problemem Jasła jest odpływ osób młodych z miasta, co powodowane jest brakiem możliwości znalezienie satysfakcjonującej pracy oraz nabycia własnego lokum. Ponadprzeciętna dynamika emigracji osób w wieku produkcyjnym, szczególnie poniżej 25 roku życia powoduje kurczenie się Jasła. Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami (na cele przygotowania Programu Rozwoju Lokalnego) powodów takiego stanu rzeczy można upatrywać m.in. w niskiej jakości i ograniczonej adekwatności usług edukacyjnych, w tym niewystarczającej oferty zajęć pozalekcyjnych, słabym poziomem oferty doskonalenia zawodowego i generalnie możliwości realizacji zajęć w formule life-long learning, deficycie dialogu społecznego, powodowanego również niskim przygotowaniem edukacyjnym.

Rozdział 3. Modelowa lokalność na przykładzie działań Jasła w Celu 4. Dobra jakość edukacji

Od 2014 roku Jasło realizuje Program „Jasło Miasto Wiedzy” – strategiczny program rozwojowy realizowany we współpracy z partnerami zewnętrznymi, którego celem jest stworzenie klimatu do zdobywania wiedzy przez wszystkich jaślan, a dzięki temu, zwiększenie ich konkurencyjności na rynku pracy oraz rozwój kulturowy Jasła. Podkreślić należy osiągnięcia: wdrożony projekt „Jasielska Liga Naukowa” polegający na zachęceniu najmłodszych jaślan, uczniów szkół podstawowych, do rozwoju zainteresowań i pasji naukowych poprzez samodzielne formułowanie problemów badawczych, które następnie rozwiązywane były w grupach kilkuosobowych pod opieką nauczycieli. Wyniki prac prezentowane były na Festiwalu Nauki. Uruchomiono też Jasielski Uniwersytet Dziecięcy (około 100 dzieci), wspierany był Uniwersytet Trzeciego Wieku, przebudowano infrastrukturę cyfrową szkół. W ramach programu wypracowana została koncepcja Centrum Techniki, Kultury i Przedsiębiorczości – multifunkcjonalnego centrum rozwoju wiedzy w Jaśle. Jest to innowacyjny projekt zakładający możliwość kształcenia przez całe życie oraz dający możliwość edukacji wszystkim grupom społecznym, mający na celu podnoszenie przedsiębiorczości, innowacyjności i aktywizację mieszkańców.

3.3. Opis projektu w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu  

Projekt „Miasto Wiedzy – Jasło Silne Swoimi Mieszkańcami” będzie realizowany w IV kwartale 2022 roku. Program jest zestawem połączonych ze sobą działań o charakterze niezależnych modułów projektowych, skierowanych do wszystkich grup społecznych zamieszkujących Jasło i mających na celu pobudzanie przedsiębiorczości, innowacyjności i aktywizację jaślan wokół idei „miasta wiedzy”. Działania bazują na dotychczasowych doświadczeniach, ale są wzbogacone o nowe elementy, których istotą jest skupienie się na nowo powstałym Centrum Techniki, Kultury i Przedsiębiorczości (CTKiP), które stanie się „sercem” programu – miejscem skupiającym jaślan w różnym wieku, różnych profesji, których łączy chęć rozwijania kompetencji, głód wiedzy i gotowość na zmienianie swojego miasta. CTKiP jest ośrodkiem obejmującym interaktywne muzeum industrialne, pracownie doświadczalne dla dzieci i młodzieży (przyroda, matematyka), pracownię aktywności społecznej – siedzibę jasielskich organizacji pozarządowych, siedzibę Jasielskiego Towarzystwa Naukowego, strefę coworkingową. Tam swoje miejsce znajdą m.in. Jasielska Liga Naukowa, Uniwersytet Dziecięcy i Uniwersytet Trzeciego Wieku.

3.3.2. Realizacja i wdrażanie

Istotą działań w ramach programu będzie przygotowanie koncepcji długofalowego kształcenia na bazie szczegółowych konsultacji społecznych i eksperckich wieloletniego planu działania dla CTKiP uwzględniającego naczelne zadanie, jakim jest aktywizacja edukacyjna Jasła we wszystkich grupach wiekowych. Konieczne jest włączenie do procesu decyzyjnego ekspertów zewnętrznych i lokalnych, wszystkich interesariuszy lokalnych. Część zadań merytorycznych realizowana będzie w ramach Programu Rozwoju Lokalnego, jednak dla rozwoju Jasła i pokonania zdefiniowanych problemów niezbędne jest zabezpieczenie możliwości realizacji w perspektywie wieloletniej i w możliwie najszerszej formule. Zakłada się, że efektem działań będzie gotowość do pełnego wykorzystania potencjału CTKiP jako centrum zmiany społecznej i lokalnego ośrodka rozwoju edukacji dla wszystkich.

Wszystkie działania będą prowadzone z uwzględnieniem roli i udziału interesariuszy społecznych. Przedstawione cele zostaną osiągnięte przez włączanie różnych grup na etapie realizacji przez: ankietowanie, warsztaty diagnostyczne, grupy fokusowe, konsultacje dokumentów opracowanych w ramach udziału w programie – stacjonarne i zdalne. Wyniki konsultacji będą podstawą do podejmowania decyzji o programie działania CTKiP, a zabezpieczeniem trwałych działań będzie powołanie Rady Interesariuszy CTKiP złożonych z przedstawicielami różnych środowisk społecznych Jasła.

3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Produkty obejmują:

• analizę potrzeb rozwojowych dla poszczególnych grup wiekowych jaślan,
• raporty z konsultacji społecznych,
• plan działań dla Centrum Techniki, Kultury i Przedsiębiorczości w Jaśle na lata 2022-2027 określający szczegółowo zakres działań, metody pracy, źródła finansowania i wariantowe scenariusze rozwojowe.