Jedwabne

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Dokument pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Jedwabne bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Zapewnić wszystkim ludziom dostęp do wody i warunków sanitarnych poprzez zrównoważoną gospodarkę zasobami wodnymi”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Jedwabne uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzeniu platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast i szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Jedwabnego realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Zapewnić wszystkim ludziom dostęp do wody i warunków sanitarnych poprzez zrównoważoną gospodarkę zasobami wodnymi” odwołują się do 6., 9. I 17 Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Czysta woda i warunki sanitarne. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura oraz Partnerstwo na rzecz celów. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Jedwabnego wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Jedwabnego.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez gminę Jedwabne działań w Celu 6. Czysta woda i warunki sanitarne, Celu 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura oraz Celu 17. Partnerstwa na rzecz Celów

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Gmina Jedwabne położona jest w województwie podlaskim, na Wysoczyźnie Kolneńskiej, w północno-wschodniej części powiatu łomżyńskiego i jest jedną z dziewięciu gmin tego powiatu. W skład gminy wchodzą miasto Jedwabne oraz 45 sołectw, z których największe to: Orlikowo, Karwowo-Wszebory, Mocarze, Pluty.

Na obszarze gminy wynoszącym 15 942 ha mieszka 5234 osób, natomiast w mieście mieszka 1607 osób (BDL GUS, 2020). Gmina ma charakter typowo rolniczy, natomiast miasto jest ośrodkiem działającym na rzecz rolnictwa, obsługi administracyjnej ludności oraz centrum usług publicznych takich, jak: szkolnictwo i służba zdrowia. Spełnia funkcje ośrodka administracyjnego i handlowo-usługowego.

W gospodarce rolnej przeważają gospodarstwa średniej wielkości, dobrze wyposażone w sprzęt i maszyny specjalistyczne. Ze względu na niski poziom nawożenia, brak uciążliwych zakładów przemysłowych i sąsiedztwo Biebrzańskiego Parku Narodowego produkty rolne można określić mianem ekologicznych.

Jedwabne jako osadę założono w XV wieku. Pierwsza informacja na temat Jedwabnego pochodzi z 1455 roku. Prawa miejskie Jedwabne otrzymało w 1736 roku.

Na terenie gminy zadaniami z zakresu gospodarki wodno-ściekowej zajmuje się Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Jedwabnem. Ma ona za zadanie kierowanie wszelkimi zadaniami z zakresu poboru wody i odprowadzenia ścieków.

Rycina 1. Rada Miejska w Jedwabnem z burmistrzem Adamem Niebrzydowskim i wicemarszałkiem województwa podlaskiego Markiem Olbrysiem (źródło: UM Województwa Podlaskiego)

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

W Strategii Rozwoju Gminy Jedwabne na lata 2021-2030 wskazano kluczowe problemy. U podstaw sformułowania strategii rozwoju gminy leży diagnoza strategiczna sporządzona z udziałem partnerów lokalnych. Przeprowadzona diagnoza pozwoliła na analizę stanu istniejącego w kategoriach mocnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń w formie analizy SWOT. Wnioski, wysnute na podstawie diagnozy, można ująć w spójne zagadnienia dotyczące warunków sprzyjających i czynników ograniczających rozwój społeczno-gospodarczy gminy oraz miasta. Na podstawie profilu oraz analizy strategicznej, za kluczowe problemy rozwoju gminy zostały uznane:

• stan infrastruktury technicznej i teleinformatycznej,
• otoczenie rolnictwa (rozumiane jako instytucje otoczenia rolnictwa np. doradcze oraz instytucje kapitałowe),
• słabo rozwinięte przetwórstwo,
• bezrobocie,
• słaba aktywność jednostek gminnych i organizacji społecznych w zakresie poprawy jakości życia mieszkańców (m.in. zagospodarowania wolnego czasu).

Określono również cele o zasadniczym znaczeniu w rozwoju miasta:

• Cel strategiczny 1. Poprawa infrastruktury technicznej, na który składają się:

1. poprawa infrastruktury komunikacyjnej,
2. rozbudowa sieci wodociągowej,
3. rozbudowa systemu kanalizacyjnego,
4. termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej i wykorzystanie alternatywnych źródeł energii,
5. modernizacja oświetlenia ulicznego,
6. rozbudowa infrastruktury teleinformacyjnej oraz rozwój społeczeństwa informacyjnego;

• Cel strategiczny 2. Wspieranie przedsiębiorczości i aktywności gospodarczej, na który składają się:

1. wspieranie rozwoju produkcji rolnej,
2. rozwój gospodarstw ekologicznych,
3. wspieranie nowych oraz kreowanie sprzyjających warunków dla rozwoju podmiotów gospodarczych,
4. rozwój pozarolniczych form działalności gospodarczej;

• Cel strategiczny 3. Tworzenie warunków dla rozwoju dla turystyki i kultury, na który składają się:

1. wspieranie rozwoju bazy dla potrzeb turystyki i agroturystyki,
2. wykorzystanie i ochrona zabytkowych obiektów wraz z ich otoczeniem;

• Cel strategiczny 4. Poprawa infrastruktury społecznej i zagospodarowanie czasu wolnego, na który składają się:

1. reorganizacja sieci szkół,
2. zagospodarowanie istniejącej bazy oświatowo-kulturalno-sportowej,
3. promocja gminy.

Gmina Jedwabne jest dobrze rozwiniętą gospodarką opartą na efektywnej i wyspecjalizowanej produkcji rolnej, usługach i turystyce z rozwiniętą infrastrukturą techniczną. Otwarta na nowe technologie proekologiczne i wszechstronny zrównoważony rozwój dąży do zwiększenia atrakcyjności gospodarczej, społecznej i poprawy poziomu życia mieszkańców, wspiera zrównoważony rozwój w oparciu o posiadane zasoby przyrodniczo-krajobrazowe, społeczne, kulturowe, gospodarcze i aktywność mieszkańców.

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 6. Czysta woda i warunki sanitarne, Celu 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura oraz Celu 17. Partnerstwa na rzecz Celów z perspektywy Jedwabnego

Miasto Jedwabne w Programie ,,Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’ wybrało do realizacji trzy cele:

• Cel 6. Czysta woda i warunki sanitarne,
• Cel 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura,
• Cel 17. Partnerstwa na rzecz Celów.

Dostęp do czystej wody pitnej jest jednym z podstawowych praw człowieka. Działania na rzecz łatwiejszego dostępu do czystej i bezpiecznej wody pitnej przyczyniają się nie tylko do spadku śmiertelności, ale także mogą być katalizatorami zmian społecznych, eliminujących skrajną biedę i łagodzących nierówności. Niedostatek wody, jej słaba jakość i niewłaściwe warunki sanitarne mają negatywny wpływ na bezpieczeństwo żywnościowe i źródła utrzymania. Ograniczają także szansę biednych rodzin na podjęcie edukacji. Szacuje się, że do 2050 roku co najmniej co czwarta osoba na świecie będzie mieszkać w kraju dotkniętym chronicznym lub okresowym deficytem wody pitnej. Susza dotyka jedne z najbiedniejszych rejonów świata, co tylko potęguje występowanie głodu i niedożywienia. W ostatniej dekadzie odnotowano znaczny wzrost dostępu do wody pitnej i urządzeń sanitarnych, a ponad 90% ludności świata ma dostęp do polepszonych źródeł wody pitnej. Aby poprawić warunki sanitarne i dostęp do wody pitnej, należy zwiększyć inwestycje w zarządzanie ekosystemami słodkowodnymi i urządzeniami sanitarnymi na poziomie lokalnym.

Cel 9. zakłada innowacyjność i rozwój infrastruktury co w dużej mierze pokrywa się z Celem 6. Czysta woda i warunki sanitarne, ponieważ wymagane jest inwestowanie w infrastrukturę wodno-ściekową, która ma zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju i wzmocnienia całych społeczeństw. Ogólnie pojęta jakość życia zależy więc od inwestowania w tę właśnie infrastrukturę. Już od dawna wiadomo, że wzrost produktywności i dochodów, poprawa opieki zdrowotnej i lepsza edukacja są zależne od inwestowania w infrastrukturę. Bez technologii i innowacji nie będzie industrializacji, a bez industrializacji nie będzie rozwoju. Skuteczna realizacja programu na rzecz zrównoważonego rozwoju wymaga partnerskiej współpracy między rządami, sektorem prywatnym i społeczeństwem obywatelskim. Takie partnerstwa powinny być budowane w oparciu o zasady i wartości, wspólną wizję i wspólne cele. Potrzeba takich partnerstw na szczeblu regionalnym, krajowymi lokalnym.

Jeszcze w roku 2019, przed wyborami samorządowymi Jedwabne było jedną z najgorzej z wodociągowanych gmin na terenie województwa podlaskiego. Jedynie 48,8% mieszkańców miało dostęp do świeżej wody pitnej i kanalizacji. Stan ten wiąże się z zaniedbaniem tego niezwykle ważnego elementu infrastruktury przez władze w poprzednich latach. Jest to główną przyczyną podjęcia przez gminę działań w celu poprawy warunków sanitarnych, z którymi mierzyć muszą się mieszkańcy.

Rycina 2. Panorama Jedwabnego (źródło: UM w Jedwabnem)

Poziom rozwoju infrastruktury technicznej stanowi niewątpliwie jedną z słabych stron gminy. Rozwój infrastruktury, szczególnie rozbudowa i poprawa jakości sieci drogowej i wodno-kanalizacyjnej, będzie decydował o możliwościach rozwojowych gminy i jakości życia mieszkańców. Koszty budowy infrastruktury liniowej znacznie przewyższają możliwości finansowe gminy, powodując konieczność wykorzystania montażu finansowego łączącego środki własne z zewnętrznymi źródłami finansowania, spośród których niewątpliwie dominującą rolę będą odgrywać środki Unii Europejskiej.

Dostrzeganą potrzebą jest także racjonalizacja wydatków na utrzymanie i eksploatację urządzeń i budynków użyteczności publicznej. W celu długofalowego obniżenia ponoszonych nakładów dostrzega się potrzebę termoizolacji budynków, stosowania odnawialnych bądź energooszczędnych metod ogrzewania czy sukcesywnej wymiany wyeksploatowanych urządzeń użyteczności publicznej na nowoczesne, energooszczędne i nisko awaryjne rozwiązania. Realizacji tych zamierzeń służyć będą poniższe cele szczegółowe:

• aktualizacja koncepcji rozbudowy sieci wodociągowej,
• budowa priorytetowych odcinków wodociągu,
• opracowanie programu gospodarki ściekowej
• modernizacja istniejącej oczyszczalni ścieków w Jedwabnem,
• budowa przyzagrodowych oczyszczalni ścieków,
• budowa kanalizacji ściekowych i deszczowych na terenie gminy Jedwabne,
• budowa oczyszczalni lub kanalizacji zbiorczej w pasie nadbiebrzańskim (w otulinie Biebrzańskiego Parku Narodowego).

Rozdział 3.  Droga Jedwabnego do doskonałości w realizacji Celu 6. Czysta woda i warunki sanitarne

3.1. Działania miasta w drodze do realizacji Celu 6. Czysta woda i warunki sanitarne w ostatnich latach

Z końcem 2019 roku rozpoczęto prace związane z rozwojem i rozbudową infrastruktury wodociągowej oraz kanalizacyjnej. Do chwili obecnej powstało ponad 25 km wodociągów. Dostęp do wody użytkowej uzyskało ponad 1500 mieszkańców. Do kwietnia bieżącego roku około 80% gminy jest z wodociągowana. Był to swoisty skok cywilizacyjny w historii miasta i gminy. W związku z rozbudową wodociągów otwarto zmodernizowaną hydrofornię w Jedwabnem, która jest w stanie sprostać ciągłej rozbudowie tej infrastruktury.

Wśród projektów realizowanych obecnie przez gminę, wpisujących się w wybrane cele zrównoważonego rozwoju, można wymienić instalację systemów energii odnawialnej dla gospodarstw domowych i budowę przydomowych oczyszczalni ścieków. Miasto bierze czynny udział w Programie „Czyste Powietrze” pozwalającym mieszkańcom uzyskać dotację na wymianę źródła ciepła i termomodernizację domów jednorodzinnych oraz wydzielonych lokali mieszkaniowych. Wśród planowanych inwestycji znalazła się przebudowa istniejącej oczyszczalni ścieków w Jedwabnem. Gmina złożyła wniosek w ramach Rządowego Funduszu „Polski Ład” na wymianę oświetlenia ulicznego na LED, co w znaczny sposób ograniczyć ma zużycie energii elektrycznej.

Rycina 3. Otwarcie zmodernizowanej hydroforni w Jedwabnem (źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego)

3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

Do dobrych praktyk wdrażanych na terenie miasta oraz całej gminy można zaliczyć:

• remont ponad 20 dróg na terenie miasta i gminy Jedwabne,
• utworzenie i wyposażenie Klubu Senior +,
• rozbudowę wraz z przebudową budynku Ochotniczej Straży Pożarnej w Jedwabnem,
• remont i wyposażenie Regionalnej Izby Pamięci w Miejsko-Gminnym Ośrodku Kultury w Jedwabnem,
• działanie „Usuwanie odpadów z folii rolniczych, siatki i sznurka do owijania balotów, opakowań po nawozach i typu Big Bag”,
• utworzenie Klubu Integracji Społecznej w Jedwabnem,
• budowę sieci wodociągowej wraz z przyłączami, budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowościach Kotowo Plac, Kotówek, Stare Kotowo, Janczewo, Kaimy, Korytki, Kucze Wielkie, Kucze Małe, Kuczewskie, Jedwabne oraz rozbudowa stacji wodociągowej na terenie gminy Jedwabne,
• budowę sieci wodociągowej w miejscowościach: Brzostowo, Mocarze, Szostaki, Burzyn,
• budowę sieci wodociągowej Jedwabne w miejscowościach: Kolonia Grabnik, Bronaki Pietrasze, Bronaki Olki, Janczewko,
• wdrożenie na terenie gminy usług transportowych door-to-door dla osób z potrzebą wsparcia w zakresie mobilności, w ramach konkursu grantowego „Usługi indywidualnego transportu door-to-door oraz poprawa dostępności architektonicznej wielorodzinnych budynków mieszkalnych”.

3.3. Opis projektu wybranego do realizacji w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu

W przypadku projektu planowanego do realizacji w ramach „Planu Działań dla Miast” kluczowym problemem okazuje się zaniedbanie z lat poprzednich. Ogrom prac związany jest z bardzo dużymi wydatkami i ciągłym poszukiwaniem źródeł finansowania. W celu ograniczenia wydatków bieżących oraz poprawy jakości wody i samych warunków sanitarnych miasto i gmina Jedwabne musiało odejść od starych zwyczajów i podjąć kroki w kierunku innowacyjności. Oszczędzanie energii elektrycznej ma wymiar ekonomiczny i ekologiczny. Mniejsze zużycie energii to mniejsze zanieczyszczenie środowiska, mniej spalin i gazów cieplarnianych. W efekcie mniejsze niszczenie warstwy ozonowej oraz ograniczenie zjawiska zmian klimatu.

Przez wiele lat spisywanie stanów wodomierzy realizowane było przez inkasentów, którzy musieli odwiedzać poszczególne posesje w celu odczytu danych z wodomierza. Było to nie tylko niezwykle czasochłonne zadanie, ale i skomplikowane, ponieważ bardzo często wodomierze były zamontowane w trudno dostępnych miejscach. To wszystko składało się na spore koszty dla przedsiębiorstw zajmujących się gospodarką wodno-ściekową. Dlatego planowany jest montaż inteligentnych, bezprzewodowych wodomierzy z systemem zdalnego odczytu. Zdalny odczyt wodomierzy oparty na komunikacji bezprzewodowej to wygodny i przede wszystkim bezpieczny dostęp do danych z dowolnego wodomierza, który działa w ramach sieci wodociągowej. Dzięki wdrożeniu inteligentnej platformy przedsiębiorstwa zajmujące się gospodarką wodno-kanalizacyjną mogą całkowicie zrezygnować z nieefektywnych odczytów inkasenckich. Jednak brak konieczności wizyt na posesjach mieszkańców to nie wszystko, wodomierz bezprzewodowy to również wiele innych zalet zarówno dla przedsiębiorstw, jak i dla samych odbiorców.

Planuje się także modernizację i wymianę oświetlenia ulicznego LED na terenie całej gminy. Źródła światła LED są o wiele bardziej przyjazne dla środowiska niż wszystkie inne rodzaje źródeł światła. Oświetlenie LED działa znacznie dłużej i zużywa mniej energii, dzięki czemu jest ono przyjazne dla środowiska. Jest to szansa na rozwój gminy i podniesienie jakości życia jego mieszkańców.

Gmina znajduje się w jednym z najpiękniejszych miejsc w Polsce a nawet Europie – otulinie Biebrzańskiego Parku Narodowego – największego, najdłuższego i najdzikszego parku w naszym kraju. Leży w województwie podlaskim, na Wysoczyźnie Kolneńskiej, a dużą część jej powierzchni zajmują lasy. Głównym celem projektu jest zachowanie dobrego stanu przyrody dzięki wprowadzaniu innowacyjnych rozwiązań na rzecz dobrej jakości wody, warunków sanitarnych i redukcja zużycia energii elektrycznej.

Zaplanowane do osiągnięcia założenia to:

• poprawa jakości wody,
• polepszenie warunków sanitarnych na terenie miasta i gminy Jedwabne,
• edukacja ekologiczna,
• zwiększenie świadomości i propagowanie zachowań proekologicznych,
• zmniejszenie znaczenia czynnika ludzkiego w obsłudze wodomierzy,
• zmniejszenie rosnących kosztów osobowych,
• zoptymalizowanie oraz wykorzystanie zdobytego w ten sposób czasu na inne, niezbędne do osiągniecia założeń zadania,
• promocja innowacyjnych rozwiązań.

W ramach projektu planowane są:

• zakup oraz implementacja systemu inteligentnych, bezprzewodowych wodomierzy wraz z systemem zdalnego odczytu na terenie miasta i gminy Jedwabne,
• wdrożenie platformy niezbędnej do obsługi zdalnych urządzeń,
• zakup oraz wymiana oświetlenia ulicznego na LED na terenie miasta i gminy Jedwabne,
• wdrożenie platformy sterującej oświetleniem – pełna kontrola nad natężeniem światła, możliwość ustawień poszczególnych latarni.

Ingerencja człowieka w środowisk naturalne prowadzi do wielu negatywnych konsekwencji, m.in. do ocieplenia klimatu. Projekt zakłada przeciwdziałanie zmianom klimatycznym. Ekoinnowacje, na których opiera się projekt, znacząco ograniczają zużycie energii, a co za tym idzie, przyczyniają się do zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska.

Przewidywany czas realizacji projektu to IV kwartał 2023 roku.

3.3.2. Realizacja i wdrażanie

Działania w ramach realizacji projektu zaplanowane są w poniższej kolejności:

• zdobycie wiedzy w zakresie wdrażania innowacji,
• przeprowadzenie testów na możliwych dostępnych urządzeniach
• wybór najlepszych rozwiązań,
• pozyskanie środków na inwestycje,
• realizacja inwestycji,
• monitorowanie i ocena działań w ramach projektu,
• prowadzenie działań promocyjnych i upowszechniających wiedzę na temat projektu i zastosowanych rozwiązań.

Podstawowymi metodami partycypacji społecznej w ramach projektu będzie przeprowadzenie ankiety.

3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Rezultatami projektu mają być:

• zaproponowanie rozwiązań bardziej przyjaznych środowisku niż obecne,
• edukacja ekologiczna,
• propagowanie zachowań proekologicznych,
• zaimplementowanie tańszego systemu pobierania danych z wodomierzy,
• zmniejszenie znaczenia czynnika ludzkiego w obsłudze wodomierzy,
• zredukowanie rosnących kosztów osobowych,
• wykorzystanie zaoszczędzonego czasu oraz sił ludzkich na realizację innych wymaganych zadań,
• promocja innowacyjnych rozwiązań.

W założeniu projekt ma przyczynić się do upowszechnienia zdalnych rozwiązań i poprawić jakość środowiska. Zaoszczędzony w ten sposób czas i środki będzie można przeznaczyć na realizację innych, potrzebnych zadań. Projekt w takim kształcie ze wszystkimi jego komponentami będzie innowacją nie tylko na terenie miasta i gminy Jedwabne, ale także w regionie. Kontakt z odbiorcami projektu będzie następował za pomocą e-maili, telefonu i mediów społecznościowych.