Jelenia Góra

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030”. Pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Jelenia Góra bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Zmieniaj swój świat od najmłodszych lat – zapewnij sobie przyszłość czystą, zdrową i bezpieczną”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Jelenia Góra uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzeniu platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast i szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Jeleniej Góry realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Zmieniaj swój świat od najmłodszych lat – zapewnij sobie przyszłość czystą, zdrową i bezpieczną” odwołują się do 13. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Działania w dziedzinie klimatu. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Jeleniej Góry wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Jeleniej Góry.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez Jelenią Górę działań w Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu

1.1.      Krótka charakterystyka miasta

Jelenia Góra jest miastem na prawach powiatu zlokalizowanym w południowo–zachodniej Polsce, w województwie dolnośląskim o powierzchni 109 km² (10 922 ha) i długości ponad 30 km. Miasto położone jest u zbiegu rzek Bóbr i Kamienna, graniczy od strony zachodniej z Górami Izerskimi, północnej z Górami Kaczawskimi, od wschodu otaczają je Rudawy Janowickie, natomiast od południa Karkonosze – będące najwyższym pasmem Sudetów ze szczytem Śnieżką (1603 m n.p.m.). Według danych na 31 grudnia 2020 roku miasto liczy 78 335 mieszkańców (BDL, GUS).

Rycina 1. Panorama Jeleniej Góry (źródło: UM Jelenia Góra)

Jelenia Góra z uwagi na strategiczne położenie w bezpośredniej granicy z Czechami oraz bliskiej granicy Niemiec (70 km) stanowi ważny ośrodek komunikacyjny. Położona jest na skrzyżowaniu ważnych szlaków tranzytowych. Najważniejszym ciągiem komunikacyjnym jest droga krajowa nr 3 relacji Świnoujście – Jakuszyce (granica państwa z Czechami), która łączy Jelenią Górę z Morzem Bałtyckim, a dalej z krajami skandynawskimi. Drugim ważnym ciągiem jest droga krajowa nr 30 relacji Jelenia Góra – Zgorzelec. Miasto posiada również bezpośrednie połączenia kolejowe ze znaczną liczba dużych miast (m.in. Wrocławiem, Warszawą, Krakowem, Poznaniem, Szczecinem, Gdańskiem, Rzeszowem czy Opolem). Najbliższy port lotniczy znajduje się we Wrocławiu (około 110 km od Jeleniej Góry).

Rycina 2. Ul. Bankowa (źródło: UM Jelenia Góra)

Rycina 3. Baszta zamkowa (źródło: UM Jelenia Góra)

Jelenia Góra jest miastem o znaczeniu regionalnym, pełniącym rolę ośrodka turystycznego w strukturze osadniczej województwa oraz posiadającym potencjał demograficzno-produkcyjny o zasadniczym znaczeniu dla rozwoju społeczno-gospodarczego i przestrzennego regionu, a także dla obsługi jego mieszkańców. Miasto jest jednym z największych, uprzemysłowionych i atrakcyjnych ośrodków Dolnego Śląska. Jest również ważnym, ośrodkiem akademickim regionu. W Jeleniej Górze funkcjonują 3 uczelnie wyższe: Karkonoska Państwowa Szkoła Wyższa, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu – Filia w Jeleniej Górze oraz Filia Politechniki Wrocławskiej.

Rycina 4. Strefa przemysłowa (źródło: UM Jelenia Góra)

Jelenia Góra jest gminą uzdrowiskową, z jednym z najstarszych uzdrowisk w Polsce – Uzdrowiskiem Cieplice. Temperatura cieplickich wód termalnych dochodzi do 90^OC. Te najgorętsze w Polsce, słabo zmineralizowane, fluorkowo-krzemowe wody termalne znajdują zastosowanie w leczeniu wielu chorób przewlekłych.

Rycina 5. Tężnia Cieplice (źródło: UM Jelenia Góra)

Południowy fragment obszaru miasta podlega ochronie przyrodniczej. Znajduje się tu Karkonoski Park Narodowy, który wraz z otuliną stanowi część Obszaru Chronionego Krajobrazu Karkonosze – Góry Izerskie. W części północnej zlokalizowany jest Park Krajobrazowy Dolina Bobru, a w północnowschodniej – Rudawski Park Krajobrazowy. Na terenie Jeleniej Góry funkcjonują również cztery obszary Natura 2000.

Rycina 6. Jelenia Góra na tle Karkonoskiego Parku Narodowego (źródło: UM Jelenia Góra)

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

Ze względu na położenie w kotlinie jednym z największych wyzwań, przed którym staje Jelenia Góra, jest skuteczna poprawa czystości powietrza atmosferycznego, która z jednej strony poprawi warunki życia i zdrowia mieszkańców, a z drugiej sprzyjać będzie rozwojowi nowoczesnych technologii opartych na efektywnych źródłach ciepła. Wyzwanie to ujęte jest w Strategii Rozwoju Miasta Jeleniej Góry na lata 2014-2020 jako Cel strategiczny 3. Wysoki poziom przyrodniczej, społecznej i kulturowej atrakcyjności miasta dla mieszkańców i gości oraz Cel strategiczny 4. Zwiększona konkurencyjność i atrakcyjność rynkowa gospodarki Jeleniej Góry. Zwiększenie atrakcyjności miasta koreluje z celem realizacyjnym 3.2. Wyższy stopień czystości środowiska. Cel ten realizowany jest poprzez następujące zadania:

• zmniejszenie poziomu zanieczyszczeń powietrza,
• rozwinięcie współpracy z samorządami na poziomie regionalnym i transgranicznym w zakresie ograniczenia emisji zanieczyszczeń i ochrony przeciwpowodziowej,
• rozszerzenie działań w zakresie edukacji ekologicznej.

Czwarty cel strategiczny miasta Jelenia Góra realizowany jest m.in poprzez cel realizacyjny: 4.3. Utrzymany status Uzdrowiska Cieplice. W ramach zadań przypisanych do tego celu znajdują się m.in.:

• rozbudowa miejskiej sieci ciepłowniczej – włączanie do miejskiej sieci ciepłowniczej większej liczby odbiorców z jednoczesną eliminacją źródeł ciepła wysokiej emisji,
• zastosowanie instrumentów wsparcia przy wymianie tradycyjnych źródeł ogrzewania
• na ekologiczne,
• promowanie wykorzystania wód termalnych.

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu z perspektywy Jeleniej Góry

Położenie Jeleniej Góry w śródgórskiej Kotlinie Jeleniogórskiej w połączeniu ze stosowaniem niskiej jakości paliwa w przestarzałych systemach grzewczych w zabudowie mieszkaniowej oraz rosnący ruch samochodowy sprzyja powstawaniu w mieście smogu. Z danych szacunkowych wynika, że na terenie samego Dolnego Śląska z powodu zanieczyszczenia powietrza umiera około 3000 osób rocznie. Najniebezpieczniejszymi dla zdrowia ludzi związkami wchodzącymi w skład smogu są pyły PM10 oraz PM2,5, benzo(a)piren oraz wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA). Działają mutagennie i kancerogennie, są też źródłem chorób płuc, serca, powstawania alergii, podrażnień oczu, nosa i gardła. Grupami najbardziej narażonymi na choroby są dzieci oraz osoby starsze. Niechlubny rekord złej jakości powietrza atmosferycznego w Jeleniej Górze padł w 2017 roku – już w miesiącu lutym przekroczona została liczba (35 dni w roku) dopuszczalnych przekroczeń dobowego poziomu dopuszczalnego dla pyłu PM10. To stało się powodem zintensyfikowania działań mających na celu poprawę jakości powietrza atmosferycznego w mieście. 

Rycina 7. Al. Wojska Polskiego (źródło: UM Jelenia Góra)

W 2017 roku podjęto decyzję o przeprowadzeniu pełnej inwentaryzacji systemów grzewczych w mieście. Jesienią 2017 roku Jelenia Góra posiadało, jako drugie miasto na Dolnym Śląsku, pełną inwentaryzację systemów grzewczych, która jest na bieżąco aktualizowana i dostępna na stronie www.jeleniagora.pl. Zaznaczyć należy, że inwentaryzacja została wykonana jeszcze przed uchwaleniem uchwał antysmogowych dla Dolnego Śląska. Inwentaryzacja przeprowadzona została metodą wywiadów bezpośrednich. Odpowiednio przeszkoleni ankieterzy odwiedzili prawie 9000 punktów adresowych i zebrali prawie 18 500 ankiet. Ankiety obejmowały pytania dotyczące aktualnie wykorzystywanego w nieruchomościach źródła ciepła, ale też zbierały dane dotyczące ogrzewanej powierzchni, ilości zużywanego paliwa, rodzaju kotła. Ponadto wywiad obejmował zagadnienia dotyczące planów modernizacji istniejących systemów grzewczych, przeprowadzonej lub planowanej termomodernizacji budynku. Ankieterzy zachęcali do kontaktu z gminą w celu uzyskania informacji na temat dostępnych programów dotacyjnych. Mieszkańcy Jeleniej Góry zachęceni powodzeniem programu pilotażowego KAWKA, który realizowany był w Jeleniej Górze w latach 2014-2016, deklarowali chęć trwałej likwidacji przestarzałych systemów grzewczych (głównie pieców kaflowych) na rzecz bardziej ekologicznego ogrzewania (przeważnie gazowego).

Wiodącym zadaniem inwentaryzacji było poznanie struktury ilościowej i jakościowej źródeł ciepła wykorzystywanych na cele grzewcze w Jeleniej Górze. Inwentaryzacja potwierdziła eksploatację na terenie miasta 10 009 sztuk kotłów stałopalnych, z których 91% stanowiły pozaklasowe kotły z załadunkiem ręcznym (w większości piece kaflowe). Na tej postawie można było oszacować potrzeby mieszkańców związane z trwałą likwidacją pozaklasowych kotłów opalanych paliwem stałym. Dane te posłużyły do opracowania programu finansowego wsparcia osób chcących zmienić ogrzewania na mniej emisyjne.

Rozdział 3 Modelowa lokalność na przykładzie działań Jeleniej Góry w Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu

3.1. Działania Jeleniej Góry w drodze do realizacji Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu

Od 1998 roku w Jeleniej Górze podejmowane są działania zachęcające mieszkańców do likwidacji indywidualnych palenisk opalanych paliwem stałym na rzecz bardziej ekologicznych rozwiązań. System dopłat w formie bezzwrotnych dotacji, który finansowany był ze środków pochodzących z Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, realizowany był do końca 2009 roku, czyli do końca funkcjonowania Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Kontynuację finansowania zadań z zakresu ograniczenia niskiej emisji przejął Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Sukces zrealizowanego w Jeleniej Górze w latach 2014-2016 programu pilotażowego KAWKA zapoczątkował wdrażanie systemowych zasad udzielania dotacji celowych na zadanie służące ograniczeniu niskiej emisji. Nieprzerwanie, od zakończonego w 2016 roku programu pilotażowego KAWKA, mieszkańcy Jeleniej Góry mają możliwość uzyskania dotacji na zadanie polegające na ograniczeniu niskiej emisji poprzez wymianę systemów grzewczych swoich domów i mieszkań. Na ten cel miasto skutecznie pozyskuje środki z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, ale też przeznacza środki własne. W latach 2014-2021 udzielono mieszkańcom dotacji na łączną kwotę 15,5 mln zł, w ramach której zlikwidowanych zostało ponad 3000 pozaklasowych kotłów stałopalnych.

Ważnym działaniem w dziedzinie klimatu są kontrole palenisk przeprowadzane przez Straż Miejską. Jeleniogórscy strażnicy już w 2017 roku zostali przeszkoleni w zakresie rozpoznawania poszczególnych rodzajów  paliw oraz prawidłowego poboru próbek z palenisk. W sposób ciągły od 2017 roku miasto Jelenia Góra przeznacza środki finansowe umożliwiające badanie, przez akredytowane laboratorium, pobranych próbek popiołu paleniskowego w celu potwierdzenia bądź wykluczenia spalania odpadów lub niedozwolonego paliwa. Strażnicy miejscy wyposażeni są w mierniki wilgotności drewna, a od 2021 roku ich pracę wspomaga dron dokonujący szybkiej analizy chemicznej dymu.

Rycina 8. Kontrola z wykorzystaniem drona w zabudowie wielorodzinnej Jeleniej Góry (źródło: UM Jelenia Góra)

Za pośrednictwem strony internetowej, aplikacji mobilnej i tablic rozkładu jazdy na przystankach komunikacji miejskiej mieszkańcy informowani są o aktualnym stanie powietrza atmosferycznego. W szkołach i przedszkolach informacje te umieszczane są na magnetycznych tablicach. Organizowane są spotkania informacyjne z mieszkańcami dotyczące wymiany nieefektywnych źródeł ciepła na ekologiczne. W czerwcu 2021 roku otworzony został w Urzędzie Miasta Jelenia Góra punkt informacyjno-konsultacyjny Programu „Czyste powietrze”. Prowadzone są także cykliczne kampanie edukacyjne w lokalnej i regionalnej telewizji, na portalach internetowych oraz w placówkach oświatowych.

Oprócz działań zachęcających do likwidacji przestarzałych systemów grzewczych Jelenia Góra sukcesywnie i konsekwentnie poprawia efektywność energetyczną budynków poprzez prace termomodernizacyjne obiektów użyteczności publicznej, buduje, przebudowuje i na bieżąco naprawia drogi w celu ograniczenia emisji transportowej, a także wymienia oświetlenie miejskie na energooszczędne.

3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

Dobrą praktyka Jeleniej Góry jest długofalowe i konsekwentne działanie na rzecz ograniczenia niskiej emisji w mieście. Od 2014 roku w mieście funkcjonuje system finansowego wsparcia mieszkańców trwale likwidujących ogrzewaniem opalane paliwem stałym. Środki finansowe zabezpieczone są na ten cel nie tylko w rocznym budżecie miasta, ale również na lata następne w wieloletniej prognozie finansowej. Powyższe gwarantuje mieszkańcom możliwość uzyskania dotacji celowej do 30 czerwca 2024 roku – terminu wyznaczonego uchwałą antysmogową dla Dolnego Śląska na likwidację pozaklasowych kotłów i pieców kaflowych. Na stronie www.jeleniagora.pl utworzono osobną zakładkę, w której do pobrania znajdują się wszystkie informacje i formularze dotyczące dofinansowania do zmiany systemu ogrzewania.

Mieszkańcy od 2017 roku informowani są o aktualnej jakości powietrza atmosferycznego przez stronę internetowa miasta, darmową aplikację mobilną oraz poprzez komunikaty wyświetlane na elektronicznych tablicach z rozkładem jazdy autobusów na przystankach komunikacji miejskiej. Wszystkie szkoły i przedszkola w 2017 roku zostały wyposażone w magnetyczne tablice informujące o jakości powietrza atmosferycznego celem dostosowania aktywności na zewnątrz do aktualnych warunków.

Cyklicznie organizowane są kampanie informacyjne dotyczące szkodliwości smogu oraz możliwości uzyskania dofinansowania na likwidację tzw. „kopciuchów”. W harmonogram stałych imprez wypisały się akcje sprzątania świata, pikniki komunalne, festyny rodzinne podczas których prowadzona jest edukacja ekologiczna obejmująca szeroko rozumianą ochronę środowiska. Na tematycznych stoiskach mieszkańcy poszerzają również swoją wiedzę w zakresie ochrony wód, prawidłowej segregacji odpadów, elektromobilności, poszanowania przyrody.

Rycina 9. Piknik komunalny w Jeleniej Górze w 2021 roku (źródło: UM Jelenia Góra)

W 2020 roku rozpoczęto akcję sadzenia drzew mieszkańców na polanach w Parku Wzgórze Kościuszki. W ramach akcji w 2020 roku posadzonych zostało 117 sztuk drzew, a w 2021 roku przybyło kolejnych 20 sztuk drzew. Gatunkiem dominującym jest miododajna lipa drobnolistna. W ramach wprowadzania elementów zieleni w zwartą zabudowę miejską w roku 2021 na terenie całego miasta ustawiono 60 kompletów donic z nasadzeniem. W donicach posadzono rośliny w stylu Bonsai takie, jak: bukszpany, świerki, sosny, jodły, kwitnące aksamitki czy pelargonie. Całość nie tylko upiększa miasto, ale i stała się elementem zrównoważonego rozwoju wzbogacającego zurbanizowaną przestrzeń w nową zieleń.

2021 rok jest drugim rokiem funkcjonowania pasieki miejskiej zlokalizowanej na terenie Oddziału Zieleni Miejskiej Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej w Jeleniej Górze przy ul. Mickiewicza 31. Pasiekę tworzy pięć uli wraz z pięcioma rodzinami pszczelimi. W 2021 roku udało się pozyskać około 60 kg miodu z dwóch miodobrań. Pasieką opiekuje się przeszkolony w zakresie pszczelarstwa pracownik Miejskiego Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej sp. z o.o. Pszczoły są hodowane z zachowaniem naturalnych, ekologicznych metod. Pozyskany miód, jest miejskim produktem promującym czyste środowisko i życie w zgodzie z otaczającą przyrodą.

Praktyką godną naśladowania przez inne miasta jest posiadanie rzetelnej i na bieżąco aktualizowanej inwentaryzacji systemów grzewczych. W przypadku Jeleniej Góry stała się ona podstawą pilotażowego wdrożenia systemu smogowego SEPOSS, narzędzia łączącego wydatkowanie środków publicznych z zakładanym efektem ekologicznym przy wykorzystaniu technik modelowania matematycznego rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń.

Innym wartym polecenia narzędziem organizacyjnym wspomagającym działania na rzecz klimatu jest opracowywanie planów adaptacji do zmian klimatu w ujęciu wykraczającym poza obszar danej gminy. Smog nie zna granic administracyjnych. Jelenia Góra jest dobrym przykładem współpracy 28 partnerów: miast, gmin i powiatów wchodzących w skład Aglomeracji Jeleniogórskiej, dla których opracowany zostanie w latach 2022-2023 wspólny Planu Adaptacji do Zmian Klimatu Aglomeracji Jeleniogórskiej. Aktualnie wybrano wykonawcę dokumentu i opracowywany jest harmonogram działań.

Dobrą praktyką Jeleniej Góry jest całościowe podejście do tematu dotyczącego poprawy jakości powietrza atmosferycznego w mieście. Działania skupiają się na aspektach administracyjno-prawnych, edukacyjnych, inwestycyjnych oraz zieleni miejskiej.

W zakresie administracyjno-prawnym przeprowadzono pełną inwentaryzację systemów grzewczych, funkcjonuje pogram finansowego wsparcia mieszkańców likwidujących ogrzewanie opalane paliwem stałym, powstał punkt informacyjno-konsultacyjny Programu „Czyste Powietrze”, zmianie uległa organizacja ruchu poprzez wyeliminowanie najcięższego transportu z centrum miasta, na mokro czyszczone są ulice w celu ograniczenia emisji wtórnej pyłów, badany jest popiół paleniskowy w przypadku podejrzenie spalania substancji niedozwolonych, Straż Miejska wyposażona jest w odpowiedni sprzęt taki, jak: mierniki wilgotności powietrza, dron.

W ramach działań edukacyjnych prowadzonych przez miasto Jelenia Góra, ale również przez spółki komunalne, szkoły i przedszkola oraz Karkonoski Park Narodowy, organizowane są festyny ekologiczne, warsztaty, prelekcje, konkursy, podczas których poszerzana jest wiedza wśród dzieci i młodzieży oraz osób dorosłych na tematy dotyczące szeroko rozumianej ochrony środowiska. W 2021 roku zostały zakupione i przekazane jeleniogórskim szkołom i przedszkolom gry podłogowe i planszowe, których celem jest przybliżenie dzieciom  wiedzy na temat powstawania odpadów, segregowania odpadów, postępowania z odpadami niebezpiecznymi, zakazu spalania odpadów oraz przybliżenie istoty recyklingu wraz z przykładami. Społeczeństwo informowane jest o aktualnym stanie środowiska poprzez stronę internetową miasta, darmową aplikację mobilną oraz komunikaty wyświetlane na tablicach z rozkładem jazdy autobusów komunikacji miejskiej. 

Rycina 10. Zajęcia edukacyjne w przedszkolu w 2021 oku. (źródło: UM Jelenia Góra)

Rycina 11. Zabawy edukacyjne podczas „Pikniku z Marysieńką” w Parku Zdrojowym w Jeleniej Górze w 2021 roku

(źródło: UM Jelenia Góra)

Do najważniejszych działań inwestycyjnych należy zaliczyć zrealizowanie projektu „Ograniczenie niskiej emisji transportowej w Aglomeracji Jeleniogórskiej” obejmującego pakiet dotyczący budowy i przebudowy szeregu dróg w mieście, budowy rond, węzłów przesiadkowych, dróg rowerowych, wymianę oświetlenia na energooszczędne. Równie ważnymi z punktu ochrony klimatu są prowadzone przez miasto Jelenia Góra termomodernizacje obiektów użyteczności publicznej oraz istniejące i planowane ogólnodostępne punkty  ładowania samochodów elektrycznych. Autobusy komunikacji miejskiej są sukcesywnie wymieniane na takie, które spełniają najwyższe normy emisji spalin. Dodatkowo miasto planuje do 2024 roku zakup 20 autobusów elektrycznych. Elektromobilność w mieście uzupełnia system wynajmu elektrycznych hulajnóg.

W zakresie zieleni miasto dba o prawie 100 ha gminnych terenów rekreacyjnych oraz ponad 420 ha lasów komunalnych. Promowane są akcje sadzenia drzew oraz organizacji nowych zieleńców. Mieszkańcy mają bezpośredni wpływ na realizowane zadania w tym zakresie poprzez umożliwienie składanie wniosków na projekty zielone w ramach Jeleniogórskiego Budżetu Obywatelskiego. Na terenie Jeleniej Góry nasadzane są miododajne rośliny wieloletnie, sezonowe kwiaty i powstała miejska pasieka jako wkład miasta w ochronę zmniejszającej się populacji pszczół.

Wszystkie te działania realizowane spójnie i holistycznie wpisują się w realizację celów zrównoważonego rozwoju. Dzięki temu Jelenia Góra stanowi przykład gminy stale rozwijającej się, w której powstają nowe zakłady pracy, rozbudowywana jest infrastruktura komunikacyjna w poszanowaniu unikatowych walorów przyrodniczych miasta i z dbałością o rozwój terenów zielonych. Jelenia Góra jest miastem nieustającym w walce o lepszą jakość powietrza przy wykorzystaniu wszystkich dostępnych metod oraz nowatorskich rozwiązań w celu poprawy warunków życia mieszkańcom i zachęcenia kuracjuszy oraz turystów do jeszcze liczniejszych wizyt.

3.3. Opis projektu w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu  

Projekt „Zmieniaj swój świat od najmłodszych lat – zapewnij sobie przyszłość czystą, zdrową i bezpieczną” składa się z trzech głównych działań:

1. wdrożenia systemu smogowego SEPOSS,
2. ograniczenie niskiej emisji kominowej,
3. działania na rzecz edukacji ekologicznej mieszkańców (przede wszystkim dzieci i młodzieży) realizowane przez miasto Jelenia Góra oraz we współpracy z Karkonoskim Parkiem Narodowym.

W ramach projektu planowane jest pilotażowe wdrożenie „Systemu ekonomizacji przedsięwzięć ograniczających występowanie sytuacji smogowych SEPOSS” jako narzędzia wspomagającego proces podejmowania decyzji w zakresie ograniczania kosztów ochrony powietrza. Projekt realizowany jest przez firmę ATMOTERM S.A. z Opola w konsorcjum z Instytutem Chemicznej Przeróbki Węgla z Zabrza. Miasto Jelenia Góra zostało zaproszone do udziału w przedsięwzięciu jako pilotażowe miasto, w którym system zostanie wdrożony. Udział Jeleniej Góry polega na udostępnieniu danych z inwentaryzacji systemów grzewczych oraz na bieżącej konsultacji tworzonego systemu w zakresie dostępnych narzędzi i ich optymalizacji.

System ten będzie służył administracji publicznej do świadomego zarządzania w zakresie optymalizacji kosztów inwestycji wpływających na jakość powietrza oraz będzie wspomagał proces podejmowania decyzji, biorąc pod uwagę efekty ograniczenia niskiej emisji w zestawieniu z kosztami. Na podstawie zaimplementowanych algorytmów obliczeniowych w połączeniu z technikami modelowania matematycznego rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń, system będzie w stanie wskazać najbardziej efektywne wydatkowanie funduszy pod kątem efektu ekologicznego i zmniejszenia narażenia ludności na negatywnej skutki tzw. niskiej emisji. Możliwe będzie przeanalizowanie różnych wariantów likwidacji kotłów stałopalnych na rzecz bardziej efektywnych rozwiązań (ciepło systemowe, gaz, prąd, OZE) w połączeniu z kosztami inwestycyjnymi i eksploatacyjnymi planowanych systemów grzewczych.

Zadanie obejmujące ograniczenie niskiej emisji kominowej polega na utrzymaniu programu dotacyjnego dla mieszkańców Jeleniej Góry trwale likwidujących ogrzewanie paliwem stałym. Z dniem 10 stycznia 2022 roku został otwarty nabór wniosków mieszkańców planujących w 2022 roku zmienić ogrzewanie na mniej emisyjne. Nabór prowadzony jest w sposób ciągły. W budżecie miasta na ten cel zarezerwowano środki w wysokości 1,5 mln zł, w ramach których planuje się zawarcie 300 umów i likwidację co najmniej 300 przestarzałych źródeł ciepła. kotłów stałopalnych. Zakładany efekt ekologiczny zmniejszy emisję pyłu PM10 o około 20 Mg/rok.

Edukacja ekologiczna społeczeństwa prowadzona jest wszechstronnie i w sposób ciągły. W ramach projektu planuje się kontynuację działań informacyjnych zachęcających mieszkańców do wymiany nieefektywnych źródeł ciepła na bardziej ekologiczne, spotkania edukacyjne w szkołach i przedszkolach oraz konkursy i warsztaty dla mieszkańców prowadzone przez Karkonoski Park Narodowy. Edukacja ekologiczna łączy elementy prawidłowego gospodarowania odpadami z dbałością o ochronę środowiska, z uwzględnieniem ochrony powietrza atmosferycznego. Szczególny nacisk nakładany jest na naukę prawidłowej segregacji odpadów, ograniczenie wytwarzania odpadów poprzez wykorzystywania opakowań i toreb wielokrotnego użytku a także powtórne wykorzystanie niepotrzebnych przedmiotów w myśl zasady „przerób lub napraw – nie wyrzucaj”. Poprzez edukację uświadamia się również społeczeństwo o zakazie spalania odpadów i szkodliwości powstającego w ten sposób smogu.

Projekt „Zmieniaj swój świat od najmłodszych lat – zapewnij sobie przyszłość czystą, zdrową i bezpieczną” zrealizowany zostanie do końca 2022 roku. Swoim oddziaływaniem obejmie jeleniogórskie placówki oświatowe, a także mieszkańców, którzy wezmą udział w ogólnodostępnych warsztatach, spotkaniach i wydarzeniach. Działania projektowe wpłyną pozytywnie na poprawę życia wszystkich mieszkańców miasta. Wzrost świadomości ekologicznej oraz poprawa jakości powietrza, będąca efektem wymiany pieców, będą odczuwalne przez wszystkie grupy społeczne. Oferowana będzie także pomoc mieszkańcom w pozyskaniu dofinansowania na wymianę pieców. Edukacja ekologiczna będzie prowadzona w taki sposób, aby dzieci mogły wykorzystać nabytą wiedzę w swoich gospodarstwach domowych przy niewielkim wsparciu rodziców w celu utrwalenia w ich świadomości konieczności dbania o środowisko oraz zapobiegania jego degradacji.

3.3.2. Realizacja i wdrażanie

Wdrożenie systemu SEPOSS planowane jest w czerwcu 2022 roku. Aktualnie migrowane są do systemu dane dotyczące aktualnej bazy adresowej oraz inwentaryzacji systemów grzewczych. Na potrzeby zgłoszone przez miasto Jelenia Góra planowane jest wyodrębnienie budynków komunalnych oraz obszaru uzdrowiska Cieplice. Skonsultowane zostały projektowane narzędzia systemowe, które będą obejmowały rodzaje dostępnego w Jeleniej Górze ogrzewania, klasy kotłów, ceny poszczególnych mediów grzewczych, zakładane koszty modernizacji systemów grzewczych, sposoby liczenia emisji w powietrzu oraz rodzaje zanieczyszczeń. System będzie wykorzystywany w bieżącej pracy Urzędu Miasta Jelenia Góra w celu racjonalnego i efektywnego planowania środków przeznaczonych na likwidację stałopalnych źródeł ciepła, ze szczególnym uwzględnieniem wymiany pieców kaflowych w zasobie komunalnym.

Rycina 12. Termy Cieplickie (źródło: UM Jelenia Góra)

Program udzielenia dotacji celowej na zadanie służące ograniczeniu niskiej emisji na terenie miasta Jelenia Góra polegające na zmianie w 2022 roku ogrzewania jest na bieżąco realizowany. Nabór wniosków mieszkańców prowadzony jest w sposób ciągły, na dzień 11marca 2022 roku przyjętych zostało 50 wniosków, zawarto 38 umów dotacji, jedna dotacja została rozliczona. Termin realizacji zadania upływa 31 grudnia 2022 roku. Na ograniczanie niskiej emisji kominowej, miasto w 2022 roku planuje wyasygnowanie kwoty 1,5 mln zł na dotacje celowe dla mieszkańców, a w latach 2023-2024 kolejne 3 mln zł.

W lutym 2022 roku odbyło się spotkania on-line z mieszkańcami zainteresowanymi zmianą posiadanych w domach systemów grzewczych opartych na węglu kamiennym. Kolejne spotkanie planowane jest w marcu i później co najmniej 1 spotkanie na kwartał. Podczas spotkań przekazywane są informacje na temat możliwości i warunków, jakie należy spełnić przy ubieganiu się o dofinansowanie na likwidację kotłów stałopalnych.

W ramach projektu do końca 2022 roku działaniami edukacyjnymi planuje się objąć 28 placówek oświatowych. W ramach edukacji ekologicznej od dnia 10 marca 2022 roku. rozpoczęto w miejskich przedszkolach cykl prelekcji dotyczących prawidłowego postępowania z odpadami. Spotkania te są kontynuacją akcji rozpoczętej w 2021 roku. Prowadzone są w formie zabaw, konkursów i zgadywanek, które przybliżają dzieciom tematykę odpadów, prawidłowej segregacji i negatywnego oddziaływania na środowisko niewłaściwego postępowania z odpadami. Dodatkowo dzieci zachęcane są do dbania o czystość swojego otoczenia na co dzień. Bardzo chętnie uczestniczą w akcjach sprzątania świata porządkując miejsca swoich spacerów, gier i zabaw na świeżym powietrzu. Uczniowie klas podstawowych dodatkowo włączają się w międzyszkolne i ogólnopolskie konkursy ekologiczne, organizują zbiórki odpadów problemowych, chętnie i licznie biorą udział w akcjach sprzątania świata.

Miasto Jelenia Góra jako organizator i koordynator miejskich akcji sprzątania świata wyposaża uczestników akcji w worki na śmieci i rękawice jednorazowe. Wyznacza miejsca zbiórki zebranych odpadów, a następnie koordynuje ich odbiór. Jak co roku akcja sprzątania świata planowana jest w dwóch termiach: w okolicach dnia ziemi, tj. 22 kwietnia oraz w trzeci weekend września. We wrześniu 2022 roku planowany jest również festyn ekologiczny, połączony z organizacją mobilnego Punktu Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych (PSZOK), podczas którego oprócz działań edukacyjnych prowadzona będzie zbiórka zużytego sprzętu elektrycznego pod hasłem „kwiaty za elektroodpady”. Osoby oddające do PSZOK zużyty sprzęt elektryczny otrzymają sadzonki roślin.

Dodatkowo Karkonoski Park Narodowy, partner projektu realizowanego przez miasto Jelenia Góra w ramach Programu „Rozwój Lokalny”, w III i IV kwartale 2022 roku planuje zrealizować warsztaty dla mieszkańców „Przerób – nie wyrzucaj” i „Napraw – nie wyrzucaj” oraz utworzenie społecznej alei drzew.

3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Projekt zakłada wdrożenie systemu smogowego SEPOSS, likwidację 300 pieców stałopalnych oraz objęcie działaniami edukacyjnymi 28 placówek oświatowych. Powyższe efekty wpisują się w strategię zrównoważonego rozwoju poprzez realizację celu dotyczącego działań na rzecz klimatu.

Rezultatami projektu mają być:

• poprawa jakości powietrza na terenie Jeleniej Góry,
• wzrost świadomości mieszkańców Jeleniej Góry na temat wpływu rodzaju ogrzewania oraz stosowanych paliw na stan i jakość powietrza,
• pogłębienie wiedzy przedszkolaków i uczniów w zakresie prawidłowej segregacji odpadów, przeciwdziałania skutkom zmian klimatu, zasad 5R i ponownego wykorzystywania surowców wtórnych.