Katowice

CZAS NA SZOPIENICE – ZMIENIAMY NASZE MIASTA DLA LEPSZEJ PRZYSZŁOŚCI

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Katowice biorą udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Czas na Szopienice - Zmieniamy nasze miasta dla lepszej przyszłości”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Katowice uczestniczą w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzeniu platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast i szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Katowic realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Czas na Szopienice - Zmieniamy nasze miasta dla lepszej przyszłości” odwołują się do 11. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Zrównoważone miasta i społeczności. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Katowic wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Katowic.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez Katowice działań w Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Katowice otrzymały prawa miejskie w 1865 roku. Najintensywniejszy rozwój miasta przypadł na okres międzywojenny, w związku z rozkwitem przemysłu i sektora górniczego, wtedy Katowice stały się największym centrum gospodarczym w Polsce. Miasto jest stolicą województwa śląskiego i sercem Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

Obecnie Katowice zajmują powierzchnię 164,7 km²i są zamieszkane przez 290 553 mieszkańców (GUS BDL, 2020). Miasto położone jest w środkowej części województwa śląskiego, składa się z 22 jednostek pomocniczych, które zgrupowane są w pięć zespołów dzielnic: śródmiejskich, północnych, zachodnich, wschodnich i południowych. Miasto położone jest w centrum największego w Polsce i Europie Środkowej policentrycznego zespołu miejskiego (aglomeracji). Stanowi jedno z głównych miast Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii.

Rycina 1. Drogowa Trasa Średnicowa – skrzyżowanie ulic Chorzowskiej i Sokolskiej (źródło: fot. Rafał Klimkiewicz)

Katowice są miastem bardzo dobrze skomunikowanym, zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Miasto leży na trasie głównych szlaków drogowych i kolejowych o charakterze krajowym i międzynarodowym oraz stanowi najważniejszy w aglomeracji górnośląskiej węzeł przesiadkowy komunikacji publicznej, obejmujący największą w regionie osobową stację kolejową, dworce tras dalekobieżnych i regionalnych linii autobusowych (Międzynarodowy Dworzec Autobusowy – Centrum Przesiadkowe „Sądowa”), a także główne punkty – węzły przesiadkowe – komunikacji miejskiej. Transport lotniczy obsługiwany jest przez Międzynarodowy Port Lotniczy Katowice im. Wojciecha Korfantego w Pyrzowicach.

W Katowicach dynamicznie rozwija się sektor turystyki biznesowej i tzw. przemysłu spotkań. Dzięki atrakcyjnej lokalizacji i nowoczesnej infrastrukturze Katowice coraz częściej pełnią funkcję miasta-gospodarza wielkich wydarzeń sportowych, kulturalnych i biznesowych o znaczeniu międzynarodowym i światowym. Przykładem jest zorganizowany w 2018 roku Szczyt Klimatyczny ONZ – COP24 czy zaplanowane na czerwiec 2022 roku Światowe Forum Miejskie.

Miasto od wielu lat podejmuje działania mające na celu walkę z negatywnymi trendami demograficznymi, m.in. poprzez wspieranie rozwoju rynku mieszkaniowego i wzrost atrakcyjności oferowanych usług publicznych. Realizowane są inwestycje Katowickiego Towarzystwa Budownictwa Społecznego, przeznaczone zarówno na wynajem, jak i z możliwością dojścia do własności. Miasto prowadzi także działania zmierzające do utworzenia dostępnych cenowo mieszkań na wynajem, w ramach rządowego programu „Mieszkanie Plus”. Jednym z elementów przeciwdziałania negatywnym trendom demograficznym było wprowadzenie w 2020 roku Katowickiej Karty Mieszkańca, zachęcającej do meldowania się w mieście m.in. poprzez ułatwienie dostępu do dóbr kultury, sportu i rekreacji.

Rycina 2. Dolina Trzech Stawów (źródło: fot. Radosław Kaźmierczak)

Jednym z kluczowych obszarów rozwoju miasta jest kwestia utrzymanie istniejących i udostępnianie nowych terenów zielonych. Do największych inwestycji zaplanowanych na najbliższe lata w Katowicach w tym zakresie należy:

budowa „Katowickiej Doliny 5 stawów w Szopienicach”,
modernizacja parku w dolinie rzeki Ślepiotki w Katowicach,
rewitalizacja i rozbudowa parku na Wełnowcu,
budowa parku przy ul. Leopolda/Le Ronda,
budowa parku przy ul. Wantuły,
zielona Strefa Nauki.'

Rycina 3. Grafika promująca Katowicki Zielony Budżet (źródło: UM Katowice)

W 2020 roku tereny zielone Katowic zajmowały 52,6% powierzchni. Na uwagę zasługuje fakt, że od 2020 roku na kształtowanie przestrzeni zielonych w mieście wpływ mają także jego mieszkańcy. Jest to możliwe dzięki Zielonemu Budżetowi Miasta Katowice, który jest formą konsultacji społecznych, mającą na celu zdiagnozowanie potrzeb w zakresie szeroko pojętej ekologii i ochrony środowiska, a następnie realizację zadań publicznych w wymiarze środowiskowym. W ramach tego budżetu mieszkańcy mogą zgłaszać zadania takie, jak: nasadzenia drzew i krzewów, rewitalizację małych skwerów, tworzenie łąk kwietnych czy prowadzenie warsztatów edukacyjnych w zakresie ochrony przyrody i ekologii.

Rycina 4. Grafika promująca akcję „KATOogrodnicy” realizowanej w ramach KATOobywatela (źródło: http://katoobywatel.katowice.eu/nasze-akcje/katoogrodnicy-grupa-dla-zainteresowanych-miejskim-ogrodnictwem)

Innowacyjne działania miasta na rzecz zrównoważonego rozwoju są dostrzegane i docenianie na forum międzynarodowym. Projekt „KATOobywatel” w 2020 roku otrzymał nagrodę Transformative Action Award – to współorganizowana przez ICLEI (International Council for Local Environmental Initiatives) europejska nagroda za działania mające na celu społeczno-kulturową, społeczno-gospodarczą i technologiczną transformację społeczności, będące lokalnym lub regionalnym wkładem w realizację celów zrównoważonego rozwoju i paryskiego porozumienia klimatycznego. Projekt jest realizowany w Katowicach od 2018 roku, obejmuje aplikacje, akcje i kampanie społeczne, budujące społeczeństwo obywatelskie i włączające mieszkańców we wspólne dbanie o swoje otoczenie i środowisko. Dzięki aplikacji Naprawmyto.pl miasto rozwiązało ponad 14 000 problemów zgłoszonych przez mieszkańców.

Poprzez aplikację wCOPdrzewo w Katowicach zgłoszono i zasadzono blisko tysiąc drzew w miejscach wskazanych przez mieszkańców. Katowiczanie angażują się w akcje „SprzątaMy Dzielnice”, „Siejemy Łąki Kwietne” czy „Zaadoptuj Donicę”. W ramach projektu „KATOobywatel” zostały również zrealizowane: kampania „Kranówka Katowicka – szluknij sie z kokotka” i pierwszy parklet w mieście – Parklet Teatralna 4 oraz działanie „Moderna na skrzynkach” zwracające uwagę na problem dewastacji w przestrzeni publicznej, a jednocześnie promujące architekturę modernistyczną Katowic.

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

Kluczowym dokumentem wyznaczającym główne cele i kierunki rozwoju Katowic jest Strategia Rozwoju Miasta Katowice 2030, przyjęta uchwałą nr XIX/365/15 Rady Miasta Katowice z dnia 17 grudnia 2015 roku (zaktualizowana w roku 2019). Realizacja wizji strategicznej rozwoju Katowic opiera się na następujących wartościach: inteligencja, innowacja, integracja i internacjonalizacja (tzw. koncepcja 4i). Cele strategiczne zogniskowano w czterech przekrojowych polach strategicznych:

Jakość życia,
Metropolitalność i obszar śródmiejski,
Przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy,
Transport i logistyka miejska.

Cel 11. Zrównoważonego Rozwoju jest spójny z celami strategicznymi przyjętymi w Strategii Rozwoju Miasta Katowice 2030 w ramach pola strategicznego Jakość życia i następujących celów szczegółowych:

Dobrze urządzone i dostępne przestrzenie publiczne w dzielnicach umożliwiające atrakcyjne spędzanie czasu wolnego (CJ2),
Wysoki poziom aktywności społecznej w dzielnicach oraz kierunek działań” (CJ4),
Wysoka jakość i różnorodność miejskiego środowiska przyrodniczego” (CJ5).

Wymienione cele strategiczne przyczyniają się do osiągnięcia przez Katowice pozycji miasta o zrównoważonej strukturze funkcjonalno-przestrzennej w relacji obszaru śródmiejskiego i dzielnic (s. 10). Kierunek działań – Rewitalizacja zdegradowanych dzielnic miejskich, odnoszący się w swych założeniach do kompleksowego wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe, tj. powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne i gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej gospodarki, są skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany i zintegrowany. Działania te są realizowane zgodnie z zapisami Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Katowice i wynikających z niego Zintegrowanych Programów Rozwoju przeznaczonych do konkretnych obszarów rewitalizacji.

Przeprowadzona w 2020 roku ocena aktualności Strategii Rozwoju Miasta Katowice 2030, której elementem było badanie spójności zapisów poszczególnych pól strategicznych Strategii Katowice 2030 z Celami Zrównoważonego Rozwoju Agendy 2030, wskazuje, że każdy z celów Agendy 2030 znajduje swoje odzwierciedlenie w celach lub przedsięwzięciach strategicznych Strategii Rozwoju Miasta Katowice 2030 (nie dotyczy to Celu 14. Agendy 2030 - Gospodarka morska). Zapisy strategii w największym stopniu odnoszą się do Celu 11. Agendy 2030 – Zrównoważone miasta i społeczności.

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności z perspektywy Katowic

Działania Miasta Katowice realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Czas na Szopienice – Zmieniamy nasze miasta dla lepszej przyszłości” odwołują się do Celu 11. Zrównoważonego Rozwoju, tj. Zrównoważone miasta i społeczności.

Wybór tego celu znajduje swoje uzasadnienie w wieloletniej polityce miasta skupionej wokół uspołecznionego i zrównoważonego procesu rozwoju, zarówno w sferze przestrzenno-środowiskowej, jak i społeczno-gospodarczej. Jest to możliwe dzięki konsekwentnej realizacji założeń strategicznych zawartych w kluczowych z punktu widzenia rozwoju miasta dokumentach takich jak Strategia Rozwoju Miasta Katowice 2030 i Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Katowice na lata 2016-2023.

Cel 11. Zrównoważonego Rozwoju w najwyższym stopniu odzwierciedla realizowaną w mieście strategię rozwoju, która definiuje cztery pola strategiczne: jakość życia; transport i logistykę miejską; przedsiębiorczość i rozwój gospodarczy oraz metropolitalność i obszar śródmiejski. W zakresie odnoszącym się do polityki rewitalizacji obszarów zdegradowanych miasto realizuje cel generalny procesu rewitalizacji, tj. zapewnienie wielowymiarowej odnowy i trwałego ożywienia społeczno-gospodarczego obszaru rewitalizacji, zapewniających poprawę jakości życia mieszkańców i umożliwiających jego dalszy samodzielny rozwój. Cel ten w istotnym zakresie wpisuje się w kierunki działań realizowane w ramach Celu 11. Zrównoważonego Rozwoju.

Rycina 5. Widok na Spodek i Międzynarodowe Centrum Kongresowe (źródło: UM Katowice)

Wszystkie realizowane w ramach dokumentów projekty, inicjatywy i działania miasta mają na celu zapewnienie wszystkim jego mieszkańcom równego dostępu do korzyści rozwojowych miasta w każdym wymiarze jego funkcjonowania: społecznym, środowiskowym, gospodarczym, funkcjonalno-przestrzennym i technicznym. Tym samym stają się punktem wyjścia do uczynienia Katowic miastem bezpiecznym, stabilnym, zrównoważonym i sprzyjającym włączeniu społecznemu.

Potrzeba podjęcia działań na rzecz zrównoważonego rozwoju miasta i włączenia społecznego została wyraźnie podkreślona w Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Katowice na lata 2016-2023. W związku z czym Cel 11. wpisuje się również w cele i kierunki działań określone w tym dokumencie, które ogniskują się w celu generalnym procesu rewitalizacji, tj. „Wielowymiarowej odnowie i trwałym ożywieniu społeczno-gospodarczym obszaru rewitalizacji zapewniającym poprawę jakości życia mieszkańców i umożliwiającym jego dalszy samodzielny rozwój (s. 29)”. Cel 11. w największym stopniu odpowiada na zdiagnozowane deficyty i aktualne potrzeby miasta, jednocześnie jest już realizowany w ramach szerokiego wachlarza podejmowanych przez miasto działań, inicjatyw, projektów skupiających się wokół kwestii zrównoważonego rozwoju.

Zgodnie z danymi diagnostycznymi ilustrującymi skalę dysproporcji w rozwoju poszczególnych części miasta, zebranymi na potrzeby opracowania Lokalnego Programu Rewitalizacji Miasta Katowice na lata 2016-2023, za obszar zdegradowany, na którym występuje silna koncentracja negatywnych zjawisk w sferze społeczno-gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej lub technicznej, uznano obszar znajdujący się w granicach 10 dzielnic miasta, tj. Śródmieścia, Zawodzia, Załęża, Dębu, Wełnowca-Józefowca, Koszutki, Bogucic, Dąbrówki Małej, Janowa-Nikiszowca oraz Szopienic-Burowca.

W ramach obszaru zdegradowanego wyznaczono 12 podobszarów rewitalizacji, a jednym z nich jest obszar Szopienice-Burowiec. Za główne problemy tego podobszaru uznano zły stan środowiska, zły stan techniczny budynków, ubóstwo i wykluczenie społeczne, przestępczość, niską aktywność gospodarczą. Wyznaczone w ramach LPR kierunki działań w wymiarze infrastrukturalno-środowiskowym to:

tworzenie i wzmacnianie udogodnień miejskich związanych z funkcjonowaniem przestrzeni publicznych, terenów zielonych, stref pieszych, tras rowerowych, układów komunikacyjnych, znoszeniem barier architektonicznych,
podniesienie standardu tkanki mieszkaniowej i obiektów użyteczności publicznej;
ochrona i zrównoważone wykorzystanie walorów środowiskowych dzielnicy o znaczeniu ponadlokalnym (s. 57).

Rozdział 3. Modelowa lokalność na przykładzie działań Katowic w Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności

3.1. Działania Katowic w drodze do realizacji Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności

Miasto Katowice posiada bogate doświadczenie w zakresie rewitalizacji terenów zdegradowanych, zarówno w ramach współrealizacji dużych projektów inwestycyjnych jak stworzenie tzw. Katowickiej Strefy Kultury na terenach po byłej kopalni „Katowice”, jak i w zakresie budowania silnych społeczności lokalnych wśród mieszkańców zamieszkujących dzielnice o dużej koncentracji problemów społecznych – tutaj przykładem jest rewitalizacja dzielnicy Janów-Nikiszowiec.

Wśród wybranych działań i osiągnięć miasta w realizacji Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności wymienić należy projekty:

„Planowanie przestrzenne i regeneracja przestrzeni miejskiej – NODUS” w ramach Programu URBACT II, którego efektem było zawiązanie tzw. Lokalnej Grupy Wsparcia i opracowanie Zintegrowanego Programu Rewitalizacji Nikiszowca;
„Resilient Europe – wzmocnienie potencjału elastyczności miejskiej obszarów zdegradowanych” w ramach Programu URBACT III, którego efektem było zawiązanie tzw. Lokalnej Grupy Urbact i opracowanie Zintegrowanego Planu Działania dla dzielnicy Załęże;
Partnerska Inicjatywa Miast – sieć pilotażowa: REWITALIZACJA, w ramach której zawiązano Lokalne Partnerstwo oraz opracowano tzw. Miejską Inicjatywę Działań, tj. Zintegrowany Program Rozwoju Bogucic;
„KATOobywatel” – innowacyjny projekt realizujący szereg inicjatyw m.in. w oparciu o aplikacje internetowe, m.in.: „wCOP drzewo”, „sprzątaMy dzielnice”, „siejemy łąki”, „KATOkarmnik”, „Katoogrodnicy”, „Wieszamy budki dla dziuplaków”, „Zaadoptuj donicę” (więcej: http://katoobywatel.katowice.eu).

Uzupełnieniem działań miasta w obszarze zrównoważonego rozwoju jest również dotychczasowa współpraca z lokalnymi uczelniami i środowiskiem akademickim w ramach inicjatyw.:

konkurs „3xNowe Miasto” (2005), w ramach którego międzywydziałowe zespoły studenckie opracowywały wstępną koncepcję zagospodarowania obszaru po byłej kopalni Katowice;
konkurs „NIKISZ 4.0” (2019), w ramach którego interdyscyplinarne zespoły studenckie opracowywały wariantowe Strategie rozwoju obszaru dawnej KWK „Wieczorek” wraz z wariantowymi koncepcjami jego zagospodarowania;
studenckie warsztaty studialno-projektowe nad koncepcją architektoniczno-urbanistyczną dla zagospodarowania poprzemysłowych terenów w sąsiedztwie Szybu „Poniatowski”.

3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

Modelowa lokalność w Katowicach budowana jest dzięki ścisłej współpracy wszystkich interesariuszy, wykazujących zainteresowanie i chcących wziąć czynny udział w procesie planowania/projektowania zmian w ich najbliższym otoczeniu. W tym celu istotne jest stworzenie dogodnych warunków umożliwiających wypowiedzenie się społeczności lokalnej co do zakresu potrzeb oraz sposobów ich zaspokojenia, przy jednoczesnym profesjonalnym podejściu do projektowania i prezentacji możliwych kierunków zmian funkcji terenów i obiektów. W Katowicach powodzenie tego procesu, w zakres którego wchodzi nie tylko zaproponowanie nowych rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych, ale także opracowanie strategii rozwoju/programu funkcjonalnego, gwarantuje zaproszenie do współpracy w ramach warsztatów studialno-projektowych studentów miejscowych uczelni wyższych, kierunków ekonomicznych i architektoniczno-urbanistycznych. Realizacja warsztatów daje możliwość szczegółowej analizy kwestii problemowych i dostarczenie najbardziej optymalnych rozwiązań. Współpraca między urzędem, uczelnią i społecznością lokalną daje wiele korzyści każdej ze stron. Szczegółowy mechanizm funkcjonowania, zakres ról oraz relacje między partnerami stanowi dobrą praktykę miasta w zakresie budowania modelowej lokalności Katowic.

Dodatkowo miasto od kilku lat wciela w życie i promuje ideę społeczeństwa obywatelskiego wśród swoich mieszkańców. Jednym z kluczowych narzędzi umożliwiających w sposób łatwy i szybki angażowanie się w sprawy miasta jest projekt „KATOobywatel”.

Biorąc pod uwagę istotność zaangażowania mieszkańców w kształtowanie efektywnej i adekwatnej do potrzeb polityki rozwoju miasta, projekt KATOobywatel jest narzędziem, które może być rozpowszechniane wśród innych JST oraz stanowić inspirację do rozwijania podobnych inicjatyw na arenie krajowej, jak i międzynarodowej.

3.3. Opis projektu w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu

Projekt „Czas na Szopienice – Zmieniamy nasze miasta dla lepszej przyszłości” będzie realizowany w II kwartale 2022 roku. Działania w projekcie polegają na opracowaniu zintegrowanej koncepcji zagospodarowania terenu zlokalizowanego w ramach obszaru rewitalizacji miasta Katowice z wykorzystaniem wyników warsztatów studialno-projektowych multidyscyplinarnych zespołów studenckich. Uczestnikami warsztatów są studenci kierunków ekonomicznych i architektonicznych, zapewniając kompleksowość podejścia planistycznego. Teren stanowiący przedmiot prac studentów znajduje się w centralnej części obszaru rewitalizacji Szopienice-Burowiec, tj. w rejonie pl. Powstańców Śląskich.

Rycina 6. Widok na kwartał kamienic u zbiegu ul. Obrońców Westerplatte i pl. Powstańców Śląskich (źródło: UM Katowice)

Z uwagi na kompleksowość podejścia zarówno w zakresie analizy, jak i planowania rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych w regulaminie warsztatów określono dwa zakresy granic opracowania:

I – Główny – załącznik nr 1 do Regulaminu – obszar ograniczony ulicami: Morawa, Kantorówny, Wiosny Ludów, Obrońców Westerplatte i Brynicy obejmuje najbliższe sąsiedztwo kwartału kamienic zlokalizowanych przy pl. Powstańców Śląskich, wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu nieruchomości miasta Katowice (zarządzane przez Komunalny Zakład Gospodarki Mieszkaniowej),
II – Uzupełniający – załącznik nr 1a do Regulaminu – obejmujący szerszy obszar dzielnicy Szopienice-Burowiec, który pozwala na przeprowadzenie szczegółowych analiz funkcjonalno-przestrzennych.

Struktura własnościowa terenów znajdujących w granicach głównego obszaru opracowania jest zróżnicowana, a jej szczegółowy rozkład przedstawiono na poniższej mapie:

Rycina 7. Struktura własności w granicach obszaru głównego (źródło: oprac. własne UM Katowice)

Działania w projekcie polegają na pracy warsztatowej interdyscyplinarnych zespołów studenckich, które w ramach zajęć na Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach i Politechnice Śląskiej w Gliwicach dokonują szczegółowej analizy wskazanego terenu. Prowadzi to do opracowania kompleksowej strategii jego rozwoju i stworzenia wariantowych koncepcji zagospodarowania. Odbiorcami projektu przede wszystkim są mieszkańcy dzielnicy Szopienice-Burowiec dzięki korzyściom wynikającym z partycypacyjnego projektowania zmian najbliższego otoczenia. W regulaminie warsztatów określono, że rozwiązania winny odpowiadać potrzebom społeczności lokalnej, co potwierdzić mają zapisy tzw. skrótowego raportu z włączenia mieszkańców w proces wypracowywania strategii i koncepcji, które stanowią integralną część pracy warsztatowej, podlejącej ocenie przez organizatora warsztatów. Odbiorcami projektu są także studenci uczelni, którzy uczą się i zdobywają doświadczenia z zakresu szeroko pojętego rozwoju miast, rewitalizacji, planowania przestrzennego oraz partycypacji społecznej. Urząd Miasta Katowice jest pośrednim odbiorcą projektu i wykorzysta jego efekty w przyszłej działalności.

Rycina 8. Widok na zabudowania przy pl. Powstańców Śląskich 7 od strony dziedzińca (źródło: UM Katowice)

Efekty prac studentów będą stanowiły materiał do opracowania Gminnego Programu Rewitalizacji Miasta Katowice, który przyczyni się w dalszej perspektywie do:

zwiększenia dostępności atrakcyjnych przestrzeni publicznych umożliwiających aktywne spędzanie czasu wolnego,
zwiększenia ilości terenów zielonych, w tym powierzchni biologicznie czynnej,
poprawy stanu technicznego oraz estetyki zabudowy mieszkaniowo-usługowej w centralnej części dzielnicy,
zwiększenia poziomu lokalnej tożsamości i identyfikacji z dzielnicą,
zmiany wizerunku obszaru i dzielnicy
poprawy sytuacji społecznej w dłuższej perspektywie czasu.

3.3.2. Realizacja i wdrażanie

Zaproponowane przez studentów rozwiązania nowego zagospodarowania terenu, wypracowane w formule partycypacyjnej, tj. z uwzględnieniem oczekiwań społeczności lokalnej, będą stanowić podstawę dalszych działań i planów miasta, w tym posłużą opracowaniu gminnego programu rewitalizacji.

Udział społeczności lokalnej stanowi integralną część projektu. Zakłada się udział mieszkańców na etapie wstępnym (spotkanie otwierające) i w ramach współpracy ze studentami (ankiety, spacery). Planowane jest włączenie przedstawiciela rady dzielnicy w prace zespołu konsultacyjnego oceniającego wyniki warsztatów. Na etapie realizacji działań włączenie społeczności lokalnej będzie możliwe w ramach projektu „KATOobywatel” i poprzez inicjatywę lokalną oraz budżet obywatelski.

Istotną częścią projektu jest przyszłe zagospodarowania kwartału kamienic znajdujących się w zasobie miasta, których remont zaplanowano w ramach zadania ujętego w Wieloletniej Prognozie Finansowej Miasta Katowice, „Kompleksowa modernizacja energetyczna wielorodzinnych budynków mieszkalnych położonych przy Placu Powstańców 6, Placu Powstańców 6b, Placu Powstańców 7, Placu Powstańców 8, ul. Obrońców Westerplatte 4 wraz z wyburzeniem budynków użytkowych i zagospodarowaniem terenu”. W latach 2021-2023 w ramach zadania zaplanowano opracowanie dokumentacji oraz uzyskanie uzgodnień i pozwoleń.

3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Produktami projektu będą wypracowane przez zespoły studenckie przy udziale społeczności lokalnej koncepcje zagospodarowania obszaru wraz z programami jego dalszego rozwoju. Rezultatami projektu będą przyjęte w GPR rozstrzygnięcia w zakresie dalszych działań, m.in obejmujące wykreowanie nowych funkcji i stworzenie atrakcyjnej przestrzeni centralnej dzielnicy. Wartością dodaną będzie wzrost aktywności i zaangażowania mieszkańców w proces współdecydowania o dalszym rozwoju dzielnic.

Wskazane wyżej produkty i rezultaty w bezpośredni sposób wpisują się w oczekiwane efekty działania 11.3 (11 Celu Zrównoważonego Rozwoju), tj. mające na celu do 2030 roku zintensyfikowanie zrównoważonej urbanizacji sprzyjającej włączeniu społecznemu i partycypacji w zintegrowanym i zrównoważonym planowaniu oraz zagospodarowaniu ludzkich osiedli we wszystkich krajach.

W tym kontekście projekt przyczyni się do poprawy wskaźnika odnoszącego do budowania struktur partycypacji społecznej w planowaniu i zarządzaniu miastami. Podobne mechanizmy działania miasto Katowice realizowało w ramach analizy możliwości nowego zagospodarowania i definiowania strategii rozwoju dla terenów w dzielnicach zdiagnozowanych jako obszary zdegradowane, wymagające rewitalizacji, tj.:

w dzielnicy Załęże, realizując projekt „Resilient Europe — wzmocnienie potencjału elastyczności miejskiej obszarów zdegradowanych” w ramach programu Urbact III;
w dzielnicy Bogucice, realizując projekt w ramach Partnerskiej Inicjatywy Miast „Miejska Inicjatywa Działań – Zintegrowany Program Rozwoju Bogucic”;
w dzielnicy Janów-Nikiszowiec, realizując projekt „NODUS – Zintegrowany Program Rewitalizacji Nikiszowca” oraz przeprowadzając dwa cykle studenckich warsztatów studialno-projektowych dla obszarów po dawnej kopalni węgla kamiennego „Wieczorek”.

Głównymi celami projektów i inicjatyw było umożliwienie zawiązania się nieformalnych partnerstw w ramach społeczności lokalnych konkretnych dzielnic, w skład których weszli m.in. mieszkańcy, przedstawiciele organizacji pozarządowych, przedstawiciele podmiotów prywatnych, szkół, przedszkoli i miejskich instytucji – ich współpraca zaowocowała wieloma projektami zarówno społecznymi, jak i funkcjonalno-przestrzennymi, których zaprojektowanie i faktyczna realizacja odbyła się przy aktywnym udziale głównych interesariuszy/beneficjentów

Rozdział 4. Deklaracja kierunku dalszego działania w ramach Dziedzictwa WUF11 (WUF11 Legacy) w latach 2023-2024

Wypracowane przez zespoły studenckie wariantowe strategie rozwoju i urbanistyczno-architektonicznych koncepcje zagospodarowania terenów dla obszarów wymagających wsparcia przewiduje się włączyć do dalszych prac zmierzających do opracowania gminnego programu rewitalizacji. Szczegółowe planowanie, jak i realizacja zamierzeń wynikających z programu będzie oparta na mechanizmach partycypacyjnych, w szczególności na etapie realizacji zadań mechanizmy budżetu obywatelskiego i zielonego. Schemat współpracy międzysektorowej między miastem a uczelniami będzie promowany wśród innych ośrodków miejskich, Katowice będą go również wdrażać w pracach nad innymi obszarami wymagającymi interwencji.

Rozdział 5. Rekomendacje na bazie doradztwa

Katowice rekomendują współpracę z uczelniami wyższymi i opracowanie w formule warsztatowej zarówno strategii rozwoju, jaki i koncepcji urbanistyczno-architektonicznego zagospodarowania terenów dla obszarów wymagających wsparcia. Doświadczenia miasta z przeprowadzonych trzech edycji warsztatów potwierdzają zasadność wyboru tej formuły pracy dzięki uzyskiwaniu wysokiej jakości prac studenckich, które stanowią doskonałą inspirację dla dalszych prac. Tworzenie interdyscyplinarnych zespołów studentów kierunków ekonomicznych, przestrzennych i środowiskowych skutkuje wypracowaniem przez autorów prac konkursowych dopracowanych dobrych jakościowo i ekonomicznie realnych propozycji projektów i przedsięwzięć. Tocząca się w trakcie prac dyskusja nad określonymi obszarami w mieście angażuje również mieszkańców w proces tworzenia/opiniowania rozwiązań, w tym w ramach współpracy z radami dzielnic. Stosowane narzędzie pracy jest swoistym Urban Labem, w ramach którego mogą zostać poznane prawdziwe potrzeby i problemy mieszkańców oraz zaproponowane ciekawe rozwiązania. Z punktu widzenia procesu edukacji studentów praca koncentrująca się wokół konkretnych obszarów w mieście posiada niezwykle cenny walor praktyczny.

Do góry