Końskie

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Dokument pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Końskie bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Końskich – droga do transformacji energetycznej”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Końskie uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzeniu platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast i szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Końskich realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Końskich – droga do transformacji energetycznej” odwołują się do 7. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Czysta i dostępna energia. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Końskich wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Końskich.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez miasto Końskie działań w Celu 7. Czysta i dostępna energia

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Rycina 1. Końskie – centrum miasta (źródło: https://umkonskie.pl/)

Końskie są miastem w gminie miejsko-wiejskiej i siedzibą powiatu koneckiego. Gmina znajduje się w centralnej Polsce, na północno-zachodnim skraju województwa świętokrzyskiego. Odległość miasta od większych ośrodków wynosi: 50 km od Kielc, 110 km od Łodzi, 120 km od Warszawy oraz 65 km od Radomia. Powierzchnia gminy to 244,14 km², z czego 17,70 km² to miasto.

Rycina 2. Położenie gminy Końskie na tle kraju, województwa i powiatu (źródło: Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej dla potrzeb Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Końskie do 2032 roku)

Według podziału fizyczno-geograficznego gmina znajduje się w centralnej części prowincji Wyżyn Polskich – podprowincji Wyżyny Małopolskiej, na terenie jej dwóch makroregionów: Wyżyny Kieleckiej i Wyżyny Przedborskiej. Makroregion Wyżyny Przedborskiej reprezentowany jest przez mezoregion Wzgórz Opoczyńskich, na terenie którego znajduje się miasto Końskie, natomiast Wyżyna Kielecka jest reprezentowana przez mezoregion Garbu Gielniowskiego i Płaskowyżu Suchedniowskiego.

Obszar gminy jest terenem o znacznych walorach przyrodniczych i krajobrazowych (obecność obszarów pod ochroną). Charakteryzuje się atrakcyjnymi terenami leśnymi, łąkami, dolinami rzek i obecnością zbiorników wodnych. Grunty leśne zajmują w gminie powierzchnię 12 901 ha, tj. 48,72 % ogólnej powierzchni gminy. Rozkład użytkowania gruntów jest następujący: na terenach miejskich przeważają grunty zurbanizowane (42,3% ogółu gruntów), na terenach wiejskich – grunty rolne (41,5%) i leśne (55,6%).

Gminę Końskie zamieszkuje 34 857 osób, natomiast w samym mieście mieszka 18 878 osób (BDL GUS, 2020). Przez ostatnie 20 lat liczba ludności systematycznie spada zarówno przez coraz niższy współczynnik urodzeń, jak i odpływ ludności. W porównaniu do 2000, w 2021 roku nastąpił spadek liczby mieszkańców o 13,4%. Na koniec 2021 roku struktura ludności przedstawiała się następująco: w wieku produkcyjnym było 58,01% mieszkańców gminy, w wieku przedprodukcyjnym – 17,28%, a w wieku poprodukcyjnym – 24,71%. Dane te wskazują na wyraźnie starzejące się społeczeństwo. Udział kobiet wynosił 51,82%, zaś mężczyzn – 48,18%. W gminie od kilku lat wyraźnie zarysowuje się tendencja większej liczby osób w grupie do 19 lat zamieszkujących tereny sołectw. Natomiast w grupie osób starszych, a zwłaszcza powyżej 60 lat, zdecydowanie więcej osób zamieszkuje teren miasta.

Z uwagi na rozbudowaną infrastrukturę przemysłową i dobrze przygotowane zaplecze techniczne gmina ma sprzyjające warunki do rozwoju gospodarczego. Najbardziej rozpowszechniony jest przemysł metalowo-odlewniczy i ceramiczny. Ponad 94% z 3 769 podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie gminy to mikro przedsiębiorcy. Zdecydowana część z nich to pomioty jednoosobowe lub tzw. firmy rodzinne. Tylko pięć firm działających w gminie zatrudnia ponad 250 pracowników.

Rycina 3. Zagospodarowanie terenów w Końskich: Tereny inwestycyjne Końskie – Kornica; Zabudowa wielorodzinna ul. Polna; Staw Browary (źródło: Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej dla potrzeb Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Końskie do 2032 roku)

Układ przestrzenny w gminie Końskie rozwinięty jest w sposób harmonijny z zabudową koncentrowaną w mieście i wsiach sołeckich, w nawiązaniu do układu komunikacyjnego. Miasto podzielone jest na strefy o dominującym zagospodarowaniu: w północnej i wschodniej części są to funkcje przemysłowe, w centrum – mieszkalne, usługowe i handlowe, w części południowej – mieszkalne i rekreacyjne. W centrum i części północnej miasta dominuje zabudowa wielorodzinna, zabudowa jednorodzinna zwarta na pozostałym terenie. Do granic miasta bezpośrednio przylega zabudowa wiejska, w której przeważają skupiska zabudowy mieszkaniowej, zagrodowej i usługowej. Pozostałe ośrodki wiejskie urbanizacyjne obejmują w głównej mierze tereny gminy w pasie dróg nr 42, 72 i 746. Większe skupiska ludności występują na zachód od miasta, na wschód natomiast mniejsze wsie wśród dużych kompleksów leśnych.

Na terenie miasta i sołectwa Kornica znajdują się największe w gminie uzbrojone tereny przemysłowe o powierzchni około 40 ha posiadające bezpośredni dojazd do drogi wojewódzkiej nr 728. W innych miejscowościach tereny inwestycyjne są w większości wykorzystane pod zakłady produkcyjne. Na terenie gminy funkcjonuje Specjalna Strefa Ekonomiczna „Starachowice”, w obrębie której przedsiębiorcy prowadzący działalność mogą liczyć na preferencyjne ulgi z tytułu poniesionych nakładów inwestycyjnych i tworzenia nowych miejsc pracy.

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

W Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Końskie do 2032 roku ustalono cztery obszary priorytetowe. Jeden z nich sformułowano jako „Przestrzeń i środowisko”. Kwestie związane z czystą energią są ujęte w celu strategicznym 2.4. Rozwój prośrodowiskowej infrastruktury technicznej i rozwiązań komunalnych. Zapisy jednego z kierunków w kompleksowy sposób odnoszą się do zagadnień zmniejszenia emisji i przechodzenia na energię odnawialną, obejmując: „termomodernizację obiektów i proekologiczną przebudowę systemów grzewczych w budownictwie publicznym i mieszkaniowym, zlikwidowanie wysokoemisyjnych źródeł ciepła, wdrożenie nowoczesnego systemu ciepłowniczego z wykorzystaniem lokalnych mikrosieci opartych o OZE i wprowadzenie zielonej energii elektrycznej i cieplnej”.

W świetle celu 7 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Końskie na lata 2017-2020 z perspektywą do 2024 roku jest dokumentem przedstawiającym politykę władz miasta na rzecz poprawy wydajności energetycznej. Związane z nią zadania są realizowane w ramach obszaru interwencji – Ochrona klimatu i jakości powietrza, Celu I. Poprawa jakości powietrza”, któremu podporządkowano sześć kierunków interwencji:

• I.1. Zmniejszenie emisji pochodzącej ze spalania paliw podczas ogrzewania budynków,
• I.2. Likwidacja procederu spalania śmieci w przydomowych kotłowniach,
• I.3. Propagowanie gospodarki niskoemisyjnej,
• I.4. Rozwój odnawialnych źródeł energii,
• I.5. Ograniczenie presji transportu drogowego na środowisko,
• I.6. Monitoring stanu jakości powietrza.

Poszczególne zadania dotyczą m.in. termomodernizacji budynków, przebudowy sieci ciepłowniczej i przyłączy cieplnych, edukacji ekologicznej, wymiany źródeł ciepła przez mieszkańców indywidualnych gospodarstw domowych.

Obecnie gmina pracuje nad projektem Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Końskie na lata 2021-2025 z perspektywą do 2029 roku. Projekt ten, w porównaniu z obowiązującym, przewiduje położenie nacisku na rozwój odnawialnych źródeł energii w ramach obszaru interwencji – Ochrona klimatu i jakości powietrza, Celu I. Poprawa jakości powietrza oraz kierunków interwencji:

• I.1. Rozwój odnawialnych źródeł energii,
• I.2. Zmniejszenie emisji pochodzącej ze spalania paliw podczas ogrzewania budynków,
• I.3. Zwiększenie efektywności energetycznej w gminie,
• I.4. Edukacja społeczeństwa w zakresie ochrony klimatu i jakości powietrza.

Zadania kierunku pierwszego (I.1.) zawierają m.in. promocję i wspieranie rozwoju odnawialnych źródeł energii i kompleksowy projekt obejmujący szerokie działania proekologiczne związane ze zwiększeniem udziału energii odnawialnej w produkcji energii w gminie poprzez montaż instalacji OZE (fotowoltaika, pompy ciepła) na budynkach użyteczności publicznej i budynkach mieszkalnych (w tym wspólnot mieszkaniowych), budowę farmy fotowoltaicznej o mocy 7 MW i linii kablowej 15 kW jako sieci dystrybucyjnej PEC w Końskich Sp. z o.o. łączącej źródło wytwarzania ze stacją 110/6/15 kV.

W Planie Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta i Gminy Końskie – Aktualizacja celem strategicznym na rok 2020 jest ograniczenie poziomu emisji dwutlenku węgla w gminie o 11,12% (w stosunku do roku 2014) do 30 922,48 MgCO₂, redukcję energii finalnej o 9,21%, wzrost udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych o 3028,44 MWh (rok bazowy: 83,04 MWh). Cele te mają zostać osiągnięte przez realizację działań w zakresie wzrostu liczby budynków komunalnych, mieszkalnych, użyteczności publicznej objętych termomodernizacją, rozwoju sieci ciepłowniczej, wzrostowi wykorzystania OZE w gospodarstwach indywidualnych i przedsiębiorstwach, zmodernizowania oświetlenia, wzrostu świadomości ekologicznej mieszkańców.

Dla miasta uchwalony został Program Ograniczenia Niskiej Emisji dla Miasta Końskie[5], w którym zawarto realizację przedsięwzięć inwestycyjnych polegających na likwidacji indywidualnego źródła ciepła i podłączenia do sieci ciepłowniczej przy opłacalności techniczno-ekonomicznej, wymianie przestarzałego źródła ciepła (kotła c.o., pieca), termomodernizacji, zastosowaniu alternatywnych źródeł ciepła dla potrzeb modernizacji instalacji c.w.u (montaż układów solarnych oraz działania wspomagające), edukacji ekologicznej społeczeństwa. Wraz z programem został opracowany regulamin udzielania dofinasowania dla odbiorców na działania przewidziane w PONE.

W roku 2018 w gminie utworzono Konecki Klaster Energetyczny, w jego założeniach – zawartych w „Strategii Koneckiego Klastra Energetycznego” – przewidziane były działania członków klastra dotyczące szerszego wprowadzenia energii z OZE do bieżącej działalności podmiotów, jak i sprzedaży zielonej energii na zewnątrz.

Gmina należy do Konsorcjum Energetycznego w Świętokrzysko-Podkarpackim Klastrze Energetycznym, w ramach którego sfinansowane zostało opracowanie ekologiczno-energetyczne „Analiza możliwości występowania i zagospodarowania wód termalnych w Gminie Końskie”. Dokument ten jest przydatny nie tylko ze względu na możliwości wykorzystania wód geotermalnych w rozwoju balneologii i rekreacji, ale i na prywatne potrzeby mieszkańców w zakresie instalacji indywidulanych pomp ciepła.

Gmina wchodzi w skład Osi Strategicznych Interwencji (OSI) województwa świętokrzyskiego jako Miejski Obszar Funkcyjny Miasta Północy (miasto rdzeniowe). W ramach OSI będą kompleksowo realizowane projekty rozwiązujące problemy społeczności, jednym z nich jest „Czysta energia Miast Północy”. Na terenie gminy Końskie projekt zakłada budowę farmy fotowoltaicznej o mocy 7 MW, budowę  linii kablowej 15 kV jako sieci dystrybucyjnej łączącej źródło wytwarzania ze stacją 110/6/15 kV, budowę sieci dystrybucyjnej i uruchomienie farmy fotowoltaicznej przez PEC Końskie. Planuje się ponadto budowę instalacji fotowoltaicznych na 12 budynkach użyteczności publicznej o mocy około 500 kilowatów oraz termomodernizację czterech budynków użyteczności publicznej. Projekt ten będzie zawarty w tworzonej strategii dla MOF.

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 7. Czysta i dostępna energia z perspektywy Końskich

Realizacja Celu 7. polega przede wszystkim na  zwiększeniu udziału odnawialnych źródeł energii w ogólnym bilansie energetycznym kraju i podniesieniu wskaźnika efektywności zużycia energii. Cel ten obejmuje ponadto dostęp do badań nad czystą energią i technologiami w obszarze energii odnawialnej, efektywności energetycznej oraz zaawansowanych i czystszych technologii paliw kopalnych. Państwa oraz jednostki samorządu terytorialnego mają za zadanie rozbudowywać infrastrukturę energetyczną i czyste technologie energetyczne.

Miasto i gmina Końskie, podobnie jak inne miasta w Polsce, zmaga się z problemem zanieczyszczenia powietrza głównie w sezonie grzewczym. Wśród zanieczyszczeń związanych z tego rodzaju emisją największy strumień masowy stanowi pył zawieszony PM 10, a także tlenek węgla, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu. Powodem takiej sytuacji, jest stosowanie w paleniskach domowych paliw złej jakości oraz obecność małych zakładów, które nie mają obowiązku posiadania decyzji określającej dopuszczalną emisję zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego. W większości domów spalany jest węgiel niskiej jakości, w przestarzałych konstrukcyjnie piecach, bez właściwego nadzoru procesu spalania i bez urządzeń odpylających. Przy okazji spalania węgla istnieje ponadto zagrożenie w postaci spalania odpadów domowych, co powoduje emisję substancji toksycznych (dioksyny, furany, benzo(a)piren), stwarzających znaczne zagrożenia dla zdrowia. Wprowadzanie zanieczyszczeń następuje zwykle z kominów o niewielkiej wysokości, co sprawia, że zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsca powstania. Na terenie miasta znajduje się około 120 budynków wielorodzinnych (liczba mieszkań od 10 do 100), z czego ponad 90% jest przyłączonych do sieci ciepłowniczej (zarządzanej przez PEC Sp. z o.o.). Sieć opiera się głównie na kotłowniach węglowych. 20 bloków posiada ogrzewanie i ciepłą wodę użytkową z kotłowni gazowych.

Rycina 4. Zadania zrealizowane na terenie gminy Końskie na rzecz poprawy wydajności energetycznej budynków oraz układów ciepłowniczych: Nowoczesna kotłownia gazowa PEC Sp. z o.o. w Końskich; Termomodernizacja i OZE budynku jednorodzinnego; Termomodernizacja Szpitala Powiatowego w Końskich (źródło: UMiG w Końskich)

Na emisję powierzchniową składa się również emisja zanieczyszczeń ze składowisk odpadów oraz oczyszczalni ścieków.

Ocena jakości powietrza przeprowadzona dla województwa świętokrzyskiego w 2016 roku przez Wydział Monitoringu Środowiska Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Kielcach pozwala na wyodrębnienie obszarów, na których zanotowano przekroczenia poziomu zanieczyszczeń dla różnych substancji. Obszar województwa podzielono na strefy. Według tych danych w 2016 roku na terenie miasta i gminy Końskie zostały przekroczone dobowe stężenia pyłu zawieszonego PM10 względem poziomu dopuszczalnego (50µg/m3 ) i względem dozwolonych 35 przekroczeń w roku oraz normy przekroczenia poziom docelowy benzo(a)pirenu (1ng/m3 ).

Klasyfikacja stref pod względem ochrony zdrowia za rok 2020 zmieniła się w porównaniu do lat ubiegłych w zakresie pyłu zawieszonego PM10 – nastąpiło polepszenie sytuacji z klasy C na A. Ponadto polepszenie sytuacji nastąpiło w zakresie ochrony roślin dla zanieczyszczenia ozonem do klasy A. Dla pozostałych zanieczyszczeń i kryteriów klasy strefa nie uległa zmianie. W tym również w zakresie benzo(a)pirenu nadal cała strefa znajduje się w klasie C. Nadal utrzymuje się również klasa D2, którą strefy uzyskują z racji przekraczania poziomu celu długoterminowego ozonu.

W „Harmonogramie realizacji zadań własnych i monitorowanych wraz z ich finansowaniem” zamieszczonym w POŚ (tabela 50) zawarto zadania na rzecz poprawy wydajności energetycznej budynków oraz układów ciepłowniczych. Do końca 2021 roku zrealizowane zostały lub są w trakcie realizacji (w nawiasie – stopień realizacji): I.1.3. Termomodernizacja w budynkach mieszkalnych (33%), wymiana okien (12%) – (zrealizowane przez KSM i PGM Sp. z o.o. w Końskich); I.1.4. Modernizacja kotłowni K1 i K3 – wymiana kotłów na nowe jednostki dostosowane do zapotrzebowania na ciepło i I.1.7. Przebudowa sieci ciepłowniczej i przyłączy cieplnych (zrealizowane przez PEC Sp. z o.o. w Końskich); I.2.2. Wymiana źródła ciepła przez mieszkańców indywidualnych gospodarstw domowych (5%) – realizacja sukcesywna m.in. poprzez dofinansowanie w programach KAWKA i Czyste powietrze i w ramach „Programu ograniczenia niskiej emisji dla miasta Końskie”; I.2.3. Podłączenie nowych odbiorców do sieci ciepłowniczej likwidacja emisji lokalnej (zadania stałe PEC – kilka przyłączy rocznie); 1.3.6. Budynek główny DPS Budynek II oddziału Budynek Pralni – termomodernizacja, ocieplenie, wymiana stolarki, modernizacja CO i CWU montaż OZE i Termomodernizacja budynku – Montaż Odnawialnych Źródeł Energii (paneli fotowoltaicznych i/lub powietrznej pompy ciepła) w Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Końskich (zadania zrealizowane przez Starostwo Powiatowe w Końskich). Niezrealizowane pozostały zadania: 1.3.7. Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 3 w Końskich - termomodernizacja, ocieplenie, wymiana stolarki, modernizacja CO i CWU; 1.3.8. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Końskich –  termomodernizacja, ocieplenie, wymiana stolarki, modernizacja CO i CWU; 1.3.9. Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Baryczy (szkoła, internat, kotłownia, pralnia) – termomodernizacja, ocieplenie, wymiana stolarki, modernizacja CO i CWU; I.3.11. Termomodernizacja budynków (Ciepłownia, kotłownie gazowe, K1, K2, K3 oraz węzły wymiennikowe PEC w Końskich); I.3.12. Wykonanie sieci ciepłowniczej na ciepłą wodę użytkową (ccw) do bloków KSM, Wspólnot Mieszkaniowych, jednostek użyteczności publicznej oraz przedsiębiorców (PEC w Końskich); I.3.13. Montaż węzłów wymiennikowych, cieplnych (PEC w Końskich); I.4.1. Budowa źródeł ciepła na paliwo z odnawialnych źródeł energii (OZE) i /lub paliwa alternatywnego (np. RDF –  PEC w Końskich). W sposób ciągły w ramach działalności statutowej Urząd Miasta i Gminy Końskie podejmuje zadania: I.3.2. Promowanie rozwoju energii odnawialnej (energia słoneczna, wiatrowa, wodna, geotermalna, z biomasy i biogazu) – kampanie informacyjne oraz I.3.3. Edukacja ekologiczna i informacja w zakresie ochrony klimatu i jakości powietrza.

W świetle zagrożenia dla miasta i gminy Końskie, jakie stanowią zanieczyszczenia pochodzące głównie z ogrzewania paliwem stałym, przechodzenie na odnawialne źródła energii przyczyni się do poprawy warunków życia mieszkańców i ich stanu zdrowia oraz do poprawy wydajności energetycznej użytkowanych budynków.

Rozdział 3. Droga miasta Końskie do doskonałości w realizacji Celu 7. Czysta i dostępna energia

3.1. Działania miasta w drodze do realizacji Celu 7. Czysta i dostępna energia

Na terenie gminy realizacja zadań dotyczących poprawy efektywności energetycznej i zwiększania wykorzystania energii z odnawialnych źródeł odbywa się podczas prac modernizacyjnych w budynkach użyteczności publicznej, polegających głównie na termomodernizacji ścian, stropów i przegród, wymianie stolarki okiennej i drzwiowej, pokryć dachowych, wyminie źródeł ciepła, wprowadzaniu OZE.

Nowe obiekty użyteczności publicznej są budowane z wykorzystaniem nowocześniejszych technologii, zapewniających mniejszą energochłonność, a starsze są kompleksowo termomodernizowane. Instalacje fotowoltaiczne funkcjonują w Miejsko-Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Końskich, Wiejskim Domu Kultury w Kornicy, zapleczu sportowym przy ul. Partyzantów w Końskich, szkołach w Nieświniu i w Kazanowie oraz w przedszkolu w Pomykowie. W planach gminy jest zakup i montaż instalacji fotowoltaicznych do ośmiu świetlic wiejskich, pomp ciepła dla dwóch świetlic oraz przeprowadzenie kompleksowej termomodernizacji na zabytkowym obiekcie w Sielpi wraz w wykorzystaniem OZE, instalacji fotowoltaicznej na hali sportowej w Bedlnie, instalacji fotowoltaicznej i pompy ciepła w nowej hali sportowej dla Szkoły Podstawowej nr 2 w Końskich.

W zarządzie Koneckiej Spółdzielni Mieszkaniowej jest 75 bloków wielorodzinnych (z 3274 mieszkaniami), w niemal wszystkich były prowadzone działania termomodernizacyjne: ocieplenie ścian i wymiana okien na częściach wspólnych (okna w mieszkaniach były wymienianie indywidualnie przez właścicieli). Ponadto w około połowie budynków wprowadzone jest opomiarowanie poszczególnych lokali w zużycie energii cieplnej z sieci, w 26% budynków jest także ciepła woda użytkowa. Z kolei w zarządzie Przedsiębiorstwa Gospodarki Mieszkaniowej w Końskich znajdują się 43 obiekty wielorodzinne, z czego cztery nie miały przeprowadzonej termomodernizacji. W zasobach gminnych są 22 budynki, w tym cztery zmodernizowane. Dla potrzeb budynków wielorodzinnych nie są zamontowane odnawialne źródło energii.

W latach 2015-2018 na terenie gminy realizowany był program KAWKA, dzięki któremu udało się wymienić ogółem 189 nieefektywnych pieców na paliwa stałe w budynkach jednorodzinnych na sprawniejsze instalacje, w tym: na gaz ziemny – 93 piece, ekogroszek – 61, pellet – 26, LPG – 5, pompy ciepła – 2 oraz 2 przyłącza do miejskiej sieci ciepłowniczej. Obecnie mieszkańcy domów jednorodzinnych korzystają z Programu „Czyste powietrze” – do końca 2021 roku wpłynęły 444 wnioski na wymianę źródła ogrzewania (w tym około 62% na kotłownie lub kocioł gazowy, 17% kocioł na biomasę i pellet drzewny, 16% na pompę ciepła, pozostałe na węgiel i energię elektryczną).

W ramach Koneckiego Klastra Energetycznego – Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Końskich zrealizowało dwa przedsięwzięcia: budowy nowego budynku socjalno-administracyjnego z instalacjami wodociągową, kanalizacyjną, centralnego ogrzewania, wentylacyjną, klimatyzacyjną, elektryczną i teletechniczną wraz z instalacją fotowoltaiczną o mocy 39,76 kWp oraz dwiema pompami ciepła oraz montaż, na zrekultywowanej kwaterze składowiskowej, instalacji fotowoltaicznej o mocy zainstalowanej 627,20 kWp. W skład farmy fotowoltaicznej wchodzi 2240 modułów polikrystalicznych o mocy 280 Wp i 14 inwerterów. Z uwagi na duży pobór mocy przez istniejące odbiorniki zakłada się, że wyprodukowana energia elektryczna będzie konsumowana głównie na potrzeby własne. Oba projekty posiadały dofinansowanie zewnętrzne, pierwszy projekt z Programu priorytetowy Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej: Budownictwo Energooszczędne. Część 1 Zmniejszenie zużycia energii w budownictwie, natomiast drugi – z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego 2014-2020, Działanie 3.4 Wytwarzanie i dystrybucja energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych.

Rycina 5. Inwestycje Przedsiębiorstwa Gospodarki Komunalnej Sp. z o.o. w Końskich: Budynek energooszczędny; Farma fotowoltaiczna (źródło: https://pgkkonskie.pl/projekty-ue/rpo-ws)

W gospodarstwach indywidualnych największym zainteresowaniem cieszą się mikroinstalacje fotowoltaiczne i solarne, które mieszkańcy montują głównie w nowo wznoszonych obiektach indywidulanie lub ze wsparciem zewnętrznym. Liczba funkcjonujących w gminie indywidualnych instalacji OZE jest trudna do oszacowania.

Gmina Końskie jest liderem Staropolskiego Związku Gmin i Miasta, który obejmuje sześć gmin sąsiednich z powiatu koneckiego dla realizacji wspólnych działań, w tym w zakresie dotyczącym ochrony środowiska i inwestycji ochrony klimatu. Wspólnie zrealizowany został projekt z RPO WŚ 2014-2020: „OZE dla mieszkańców gmin SZGiM” obejmujący łącznie 427 instalacji dla gospodarstw indywidualnych. Na terenie gminy zainstalowano 206 instalacji, z czego 188 to instalacje fotowoltaiczne (99 o mocy 2,24 kWp, 89 o mocy 3,36 kWp), 18 instalacji solarnych (6 instalacji – 2 płyty, zbiornik 250 dm³ oraz 12 instalacji – 3 płyty, zbiornik 300 dm³).

Rycina 6. Instalacje fotowoltaiczne realizowane w ramach SZGIM (źródło: SZGIM)

Obecnie SZGiM złożył wniosek do Rządowego Funduszu „Polski Ład: Program Inwestycji Strategicznych” o dotację na budowę odnawialnych źródeł energii umiejscowionych na obiektach użyteczności publicznej (przewidywalna wartość inwestycji to ponad 5 000 000 zł).

Obecnie na terenie gminy funkcjonują również większe instalacje OZE. Są to: instalacja fotowoltaiczna o mocy 999,18 kW w Końskich należąca do Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej, instalacja fotowoltaiczna o mocy około 1 MW w miejscowości Kopaniny – firma Sunny Farm Sp. z o.o., oraz mała elektrownia wodna (MEW) o mocy 12 kW w miejscowości Piła na rzece Czysta (inwestor prywatny). Ponadto burmistrz gminy wydał decyzje środowiskowe dla lokalizacji farm fotooptycznych o mocy do 7 MW i o mocy do 45 MW w Kornicy, o mocy do 1 MW w Trzemosznej i o mocy do 2 MW w Pomorzanach. Inwestycje będą (lub są rozpoczęte) przez inwestorów prywatnych.

Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplej Sp. z. o.o realizuje także projekty badawcze. Prócz projektu rozważanego w ramach „Modelowej Lokalności” prowadzone są: (1) analiza technicznych możliwości współpracy technologii Pyrogenetic Waste Treatment z systemem ciepłowniczym (współpraca z Commergy ConVert Sp. z o.o., strony rozpoczęły wspólne działania, etap procedowania); (2) analiza kierunków modernizacji istniejących urządzeń i budowy nowych źródeł w ciepłowni – jako paliwo rozważana jest biomasa oraz RDF (projekt realizowany i finansowany jest przez Ministerstwo Gospodarki, Handlu i Przemysłu Japonii METI oraz Centralnym Urzędem Energii Japonii JCOAL, 1 etap zakończył się w marcu 2021, zakończenie drugiego etapu w kwietniu 2022 roku); (3) analiza możliwych kierunków modernizacji źródeł ciepła w programie ELENA, realizowanego przez Krajową Agencją Poszanowania Energii Sp. z o.o. w Warszawie (trwa analiza możliwych kierunków rozwoju naszych źródeł ciepła z uwzględnieniem ciepła odpadowego z zakładów ceramicznych sąsiadujących z ciepłownią oraz z Koneckich Zakładów Odlewniczych – umowa z KAPE). Ponadto PEC występował w konkursach na dofinansowanie dla projektów: (1) Mikrosieci ciepłownicze z udziałem OZE jako element miejskiego systemu ciepłowniczego, który zakładający budowę wielkowymiarowych systemów kolektorów słonecznych na dachach budynków z magazynowaniem ciepła, we współpracy z różnymi lokalnymi podmiotami, będącymi właścicielami budynków mieszkalnych i publicznych (Spółdzielnia, Wspólnota, Miasto Końskie) – program LIFE (nie uzyskał dofinansowania); (2) INTEGRATE dotyczący innowacyjnych rozwiązań do sezonowego magazynowania ciepła (S TES) dla „tradycyjnych” sieci ciepłowniczych i chłodniczych średniej/dużej skali (DHC) oraz dla nowej generacji sieci DHC (mała, dwukierunkowa) przy użyciu niskich i bardzo niskich temperatur zasilania; (3) Demonstracyjna budowa obiegu zamkniętego gospodarowania ciepłem i energią elektryczną z użyciem OZE i magazynów energii łącząc obiekty użyteczności publicznej z blokami wielorodzinnymi (dwukrotnie aplikowany z programu Horizon 2020 – INTEGRATE i Horizon 2020 – BEEHAVE).

3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

Miasto i gmina Końskie opiera perspektywy rozwoju na swoim najcenniejszym kapitale –  walorach środowiskowych. Od wielu lat samorząd prowadzi aktywną politykę w zakresie ochrony środowiska, co zostało wykazane w powyższym rozdziale. Takie zamierzenia znajdują zapisy również w „Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Końskie do 2032 roku” w obszarze priorytetowym „Przestrzeń i środowisko”. Dla poprawy warunków środowiskowych wskazana jest konieczność zachowania zasobów przyrodniczych i jego części składowych (powietrza, wody, walorów krajobrazowych itp.), jak również generowanie impulsów do wykorzystania nowoczesnych źródeł pozyskania energii, oszczędności zasobów, ochrony przed zagrożeniami związanymi ze skutkami zmian klimatycznych. Niezbędne jest także kształtowanie proekologicznych postaw i świadomości wśród społeczności lokalnej. Gmina stara się, aby konsekwentnie były realizowane zamierzenia planów strategicznych, co miałoby przełożenie na realne wypełnianie zamierzeń Celu 7., tj. zwiększanie efektywności energetycznej przy wykorzystaniu OZE.  

3.3. Opis projektu wybranego do realizacji w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu

Projekt zainicjowany przez władze Końskich nosi nazwę: „Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplej w Końskich – droga do transformacji energetycznej. Opracowanie innowacyjnych rozwiązań w kierunku modernizacji systemu ciepłowniczego opartego na odnawialnych źródłach energii”. Rozbudowanie tytułu było niezbędne dla sprecyzowania jego treści. Projekt zakłada wprowadzenie nowoczesnych, efektywnych, a także oszczędnych rozwiązań energetycznych dla obecnie funkcjonującego obecnie systemu ciepłowniczego w PEC Sp. z o.o. w Końskich. Ze względu na zmiany w przepisach środowiskowych i w otoczeniu biznesowym (niestabilność cen surowców, dostaw energii, gazu) konieczne jest znalezienie rozwiązań zapewniających przewidywalne, w dłuższej perspektywie czasowej, ceny dla odbiorców ciepła. Opracowanie projektu opiera się na dwóch równorzędnych koncepcji badawczych.

Pierwsza koncepcja „Ciepłownia Przyszłości, czyli system ciepłowniczy z OZE w PEC Końskie”, dotyczy sprawdzenia hipotezy badawczej, jej potencjału do wykorzystania w systemie rynkowym. Według tej hipotezy możliwe byłoby uzyskanie co najmniej 80% ciepła z odnawialnych źródeł energii w subsystemie ciepłowniczym (cześć sieci ciepłowniczej na terenie miasta Końskie – obejmująca ponad 2000 mieszkańców) posiadającym moc zainstalowaną około 5,5 MW. Realizacja projektu nastąpi w dwóch etapach, przy czym niniejszy projekt obejmuje tylko pierwszy etap. Założeniem pierwszego etapu projektu jest wypracowanie rozwiązania tworzonego w wykorzystaniem modelowania numerycznego i cyfrowego symulatora systemu ciepłowniczego. Drugi etap to pełnoskalowa demonstracja (nieobjęta projektem). System ma opierać się na wielkoskalowych kolektorach słonecznych o mocy szczytowej około 6 MWth, pracujących zmiennie: przez miesiące czerwiec – wrzesień zasilając sezonowy magazyn ciepła, przez resztę roku zasilając bezpośrednio system ciepłowniczy. Elementem analizy jest również rozważenie wspomagania systemu farmą wiatrową. W systemie będą pracować: sezonowy magazyn ciepła (o optymalnej pojemności około 20 000 m³) i krótkoterminowy magazyn ciepła (pojemność 500 m³) oraz kocioł elektrodowy, którego celem jest przetwarzania niezbilansowaniej, taniej energii elektrycznej z odnawialnych źródeł na zeroemisyjne ciepło (technologia green power-to heat). Kocioł będzie działał w okresie wrzesień – maj (okres najbardziej uzasadnionym ekonomicznie) we współpracy z krótkoterminowym magazynem ciepła.

Rycina 7. Schemat elementów Ciepłowni (źródło: oprac. własne)

Przedmiotem zadania jest budowa kilku instalacji, które pracować będą w subsystemie sterowanym w sposób hierarchiczny (priorytet dla źródeł zeroemisyjnych) i umożliwiającym elastyczność i efektywność zarządzania energią. Jednolity system będzie odpowiedzialny za monitorowanie, sterowanie, prognozowanie wykorzystania energii w zaproponowanym obiegu.

Celem drugiej koncepcji jest stworzenie specyficznego rodzaju spółdzielni energetycznej. Projekt „Elektrociepłownia w lokalnym systemie energetycznym – PEC w Końskich - droga do transformacji”, podobnie jak pierwszy, będzie realizowany w dwóch etapach: (1) opracowania  i (2) demonstracji, przy czym ten drugi nie jest objęty niniejszym projektem. Projekt dotyczący opracowania innowacyjnej technologii uniwersalnego systemu wytwarzania i magazynowania energii do celów grzewczych w połączeniu z kogeneracją wodorową opartą na odnawialnych źródłach energii dla autobilansowania lokalnego systemu elektroenergetycznego. System ma opierać się na zielonej energii z kolektorów solarnych, fotowoltaiki i pomp ciepła z sezonowym i dobowym magazynem ciepła, kotle elektrycznym zasilany prądem zielonym z OZE, a także elementów systemu do wytwarzania i magazynowania wodoru.

Poprzez wykorzystanie energii słonecznej termicznej i niezbilansowanej energii z farm wiatrowych oraz pracy sezonowego magazynu ciepła wspartego tylko szczytową pracą kotła węglowego będzie możliwe uzyskanie wysokiego, ponad osiemdziesięcioprocentowego poziomu zeroemisyjnego ciepła dla sieci ciepłowniczej i ciepłej wody użytkowej. Koncepcja umożliwia także docelowo zastąpienie całkowite źródeł węglowych źródłami z OZE. Zakres podstawowy obejmuje część sieci ciepłowniczej na osiedlu wielorodzinnym w Końskich, w skali optymalnej umożliwia objecie całego systemu ciepłowniczego na terenie miasta i przyłączania nowych odbiorców.

Rycina 8. Schemat elementów elektrociepłowni (źródło: prezentacja „Elektrociepłownia w lokalnym systemie energetycznym – PEC w Końskich - droga do transformacji”, Tomasz Szatkowski – PEC w Końskich, Sp. z o.o., Justyna Mirek – BSPiR „ENERGOPROJEKT-KATOWICE” S.A. , Michał Sadowski – Atende Industries Sp z o.o.)

Odbiorcami obu projektów będą mieszkańcy miasta, użytkownicy obiektów usługowych i innych na osiedlach wielorodzinnych objętych zakresem demonstratorów.

W obu przypadkach zadanie polega na stworzeniu koncepcji badawczych, czyli studiów wykonalności dla danej koncepcji. Odpowiadałaby one na główne założenia projektu badawczego finansowanego z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w ramach dwuetapowego konkursu grantowego.

3.3.2. Realizacja i wdrażanie

W części wykonawczej przewiduje się partnerstwo PEC w Końskich z Konecką Spółdzielnią Mieszkaniową. Po wyborze koncepcji badawczej przez obu partnerów i otrzymaniu dofinansowania, planowane jest udostepnienie sieci miejskiej do realizacji demonstratora. Wykonawcami będą autorzy koncepcji, tj. dla projektu „Ciepłownia Przyszłości” – RAFAKO INNOVATION Sp. z.o.o. z Raciborza w konsorcjum z EC BREC Instytut Energii Odnawialnej Sp. z.o.o. w Warszawie, a dla projektu „Elektrociepłownia w lokalnym systemie energetycznym”  – Atende Industries Sp. z.o.o. w Warszawie i Biuro Studiów, Projektów i Realizacji „ENERGOPOJEKT-KATOWICE” SA. w Katowicach.

3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

W wyniku realizacji projektu zostaną sporządzone dwie koncepcje badawcze, czyli dwa studia wykonalności, sprowadzone pod względem rynkowych uwarunkowań i umożliwiające realizację w praktyce demonstracyjnych systemów ciepłowniczych opartych na wykorzystaniu OZE (z różnych źródeł) i nowoczesnych technologiach magazynowania i dystrybucji ciepła w systemach ciepłowniczych dotychczas opartych na paliwach stałych. Brane pod uwagę w niniejszym projekcie dwie koncepcje badawcze mają mieć charakter uniwersalny. Po sprawdzeniu ich w praktyce powinny znaleźć zastosowanie w różnej skali i zakresie w systemach ciepłowniczych w Polsce.

Biorąc udział w opisanych projektach badawczych, gmina Końskie ma szansę na przeprowadzenie dogłębnych analiz możliwości rozwoju ciepłownictwa doprowadzając do radykalnego zmniejszenia zużycia paliw stałych w systemie. Sprawdzając możliwości osiągnięcia tego celu a następnie wprowadzając innowacyjne rozwiązania, jest szansa uzyskania względnej stabilności cenowej energii – co jest niezwykle ważne dla odbiorców, ale i poprawy stanu powietrza – co ważne w kontekście przyszłych pokoleń. Ponadto działania te prowadzą do osiągania celów zrównoważonego rozwoju w polityce miejskiej, oddziałując bezpośrednio na mieszkańców, przestrzeń, środowisko i ekonomię.

Rozdział 4. Deklaracja kierunku dalszego działania w ramach Dziedzictwa WUF11 (WUF11 Legacy) w latach 2023-2024

Sektor ciepłowniczy czekają w nadchodzących latach ogromne zmiany. Unia Europejska ma stać się neutralna klimatycznie do 2050 roku i zaostrza wymogi środowiskowe i klimatyczne na 2030 rok. Polska musi zwiększyć tempo odchodzenia od węgla. Proces ten będzie szczególnie trudny dla przedsiębiorstw ciepłowniczych, które nie będą w stanie realizować Celu 7. Czysta i dostępna energia.

Aby być aktywnym na polu poprawy wykorzystania energii z odnawialnych źródeł, w 2018 roku Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Końskich Sp. z o.o. rozpoczęło pracę nad strategią rozwoju dla uzyskania statusu przedsiębiorstwa efektywnego energetycznie i ograniczenia kosztów w postaci opłat środowiskowych. W ostatnim czasie nastąpiły duże zmiany w obowiązujących przepisach środowiskowych i jeszcze większe w otoczeniu biznesowym – od dużej nadwyżki produkcji węgla i systematycznie spadających cenach gazu, umiarkowanych cenach energii elektrycznej do spektakularnych wzrostów cen energii i surowców w 2021 roku (cena gazu wzrosła rok do roku o 1000%). Dlatego PEC stale prowadzić będzie wielokierunkowe działania pozwalające znaleźć najlepsze rozwiązania zapewniające odbiorcom ciepła sieciowego przewidywalne w dłuższej perspektywie ceny przede wszystkim w oparciu o odnawialne źródła. W Cel 7. wpisują się także planowane działania strategiczne gminy, która prócz działań inwestycyjnych przewiduje także kompleksową edukację i promocję wykorzystania czystej energii w budynkach indywidualnych.

Rozdział 5. Rekomendacje na bazie doradztwa

W realizacji Celu 7. Czysta i dostępna energia prócz zadań podejmowanych przez samorząd i jego jednostki podległe konieczne jest zaangażowanie lokalnej społeczności. Jest to jeden z ważniejszych procesów do przeprowadzenia w planowaniu i realizacji długofalowych zamierzeń energetycznych. Sam temat i proces jest dość trudny, ale efekty realnie osiągnięte zazwyczaj długotrwałe, bo zgodne z rzeczywistymi potrzebami społecznymi. Pewną możliwością jest stworzenie swoistego centrum energetycznego np. w formie punktu kompleksowej obsługi inwestora. Pod hasłem „inwestora” kryją się zarówno mieszkańcy gminy, jak i przedsiębiorcy z sektora MSP, przedsiębiorcy biznesowi, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe. W takim przypadku samorząd nie tylko kształtuje ekologiczną świadomość, ale oszczędza i efektywnie inwestuje środki publiczne oraz wspomaga inne podmioty w realizacji zamierzeń energetycznych, w tym wykorzystania odnawialnych źródeł w sposób jak najbardziej ekonomiczny i korzystny (wybór najlepszej technologii, optymalnych rozwiązań, opcji cenowych itp.). Konsekwencją takiego rozwiązania powinno być uporządkowanie zarzadzania projektami z tego zakresu, likwidacja luk w działaniach, szybsze i mniej konfliktowe realizacje inwestycji.