Krosno

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność”(PDM)  to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Krosno bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Rozwój Krośnieńskiego Klastra Energii”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Krosno uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzenie platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast oraz szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Krosna realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Rozwój Krośnieńskiego Klastra Energii” odwołują się do 7. Celu Zrównoważonego Rozwoju tj. Czysta i dostępna energia. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Krosna wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Krosna.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez miasto Krosno działań w Celu 7. Czysta i dostępna energia

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Krosno jest miastem na prawach powiatu, zlokalizowanym w południowo-wschodniej części Polski, w województwie podkarpackim. Geograficznie miasto znajduje się na obszarze Kotliny Jasielsko-Krośnieńskiej wchodzącej w skład Pogórza Środkowobeskidzkiego, w widłach rzeki Wisłok (dopływ Sanu) i potoku Lubatówka. Przez Krosno przebiega droga krajowa nr 28, a w odległości około 5 km od jego granic – droga krajowa nr 19. Do 2025 roku w pobliżu Krosna ma powstać droga ekspresowa S19, będąca częścią europejskiego szlaku transportowego „Via Carpathia”. Miasto przecina linia kolejowa nr 108 relacji Stróże – Krościenko (granica państwa). Odległość do najbliższego międzynarodowego portu lotniczego Rzeszów-Jasionka wynosi około 75 km.

Rycina. 1. Lokalizacja Krosna na mapie Polski (źródło: Plan rozwoju lokalnego miasta Krosna na lata 2021-2030)

Lokacja Krosna nastąpiła w 1342 roku za czasów Kazimierza Wielkiego, stąd miasto ma bogatą historię, może poszczycić się zabytkami dziedzictwa kulturowego i przemysłowego. Krosno to „mały Kraków” z historyczną architekturą starego miasta (rynek z podcieniami). Niegdyś miasto leżało przy ważnych szlakach handlowych prowadzących nad Morze Czarne, na Węgry i Ruś Czerwoną Śląsk. Było wówczas znaczącym ośrodkiem handlowym i rzemieślniczym.

Rycina 2. Dziedzictwo kulturowe miasta w oczach mieszkańców – chmura tagów (źródło: Plan rozwoju lokalnego miasta Krosna na lata 2021-2030)

Krosno posiada bardzo bogate, blisko stuletnie tradycje hutnicze. W 1923 roku rozpoczęto tu budowę pierwszej huty szkła, która powstała ze względu na złoża gazu ziemnego. Ten był niezbędny jako źródło energii. W 1854 roku Ignacy Łukasiewicz założył pierwszą na świecie, czynną do dzisiaj, kopalnię ropy naftowej w Bóbrce koło Krosna. Obecnie znajduje się tu Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza. Za życia otrzymał on honorowe obywatelstwo Krosna. Krośnieńskie szkło znane jest nie tylko w Polsce, ale i na świecie. Kojarzone jest przede wszystkim jako Miasto Szkła. Tutaj znajduje się największe w Polsce zagęszczenie hut szkła i pracowni artystycznych związanych ze szkłem. Historię krośnieńskiego hutnictwa i proces tworzenia szkła można poznać w Centrum Dziedzictwa Szkła.

Krosno to również lotnisko i przemysł lotniczy, powstały w okresie międzywojennym, w ramach inwestycji Centralnego Okręgu Przemysłowego. W 1932 roku ukończono budowę lotniska, a od 1938 roku uruchomiono przy nim szkołę lotniczą, przeniesioną do Krosna z Bydgoszczy. W latach 30. XX wieku powstały tu również zakłady lniarskie produkujące tkaniny lniane na skalę przemysłową, które w okresie PRL zakłady nosiły nazwę „Krosnolen”. Niestety zakład nie przetrwał zmian ustrojowych na początku lat 90. i przestał istnieć. Pamiątką po przemyśle lniarskim są Międzynarodowe Biennale Artystycznej Tkaniny Lnianej „Z krosna do Krosna” (muzeumrzemiosla.pl).

Administracyjny obszar Krosna posiada znaczący potencjał przyrodniczy, choć najcenniejsze obszary leżą tuż poza jego granicami. Na terenie miasta znajduje się dolina rzeki Wisłok wraz z zadrzewieniami, potoki Lubatówka i Olszyny, kompleks leśny w dzielnicy Turaszówka, tereny położone wzdłuż potoku Badoń ze szczególnie cennymi siedliskami objętymi granicami użytku ekologicznego „Dolina potoku Badoń”. Wśród zasobów przyrody nieożywionej warto wymienić ostaniec „Malinowa Góra” i stanowisko łupka karpackiego przy ulicy Ślączka.

Krosno, jak większość polskich miast boryka się z problemami demograficznymi. Miasto liczy 45 944 mieszkańców (BDL GUS, 2020). Według danych GUS na 31 grudnia 2021 roku zamieszkiwało tu 45 715 osób. Krosno od lat notuje ujemny przyrost naturalny i ujemne saldo migracji. W latach 2002-2021 liczba mieszkańców zmalała o 5,3%. Rośnie wskaźnik obciążenia demograficznego. Według danych GUS w 2020 roku na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało około 45 seniorów (w 2016 wskaźnik ten wynosił 38). W 2020 roku 57,6% mieszkańców Krosna było w wieku produkcyjnym, 16,4% w wieku przedprodukcyjnym, a 26,0% w wieku poprodukcyjnym.

Rycina 3. Przyrost naturalny na 1000 osób (źródło: Raport o stanie miasta Krosna 2020)

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

Kwestia transformacji energetycznej nastawionej na źródła OZE jest podnoszona przez miasto już od kilku lat. O ile zagadnienie to jest obecne w ośmioletniej Strategii Rozwoju Miasta Krosna na lata 2014-2022, o tyle w stosunkowo nowym Planie rozwoju lokalnego miasta Krosna na lata 2021-2030 ten temat wydaje się niedoceniony.

Perspektywa czasowa Strategii Rozwoju Miasta Krosna na lata 2014-2022 dobiega końca. W wizji 2022 Krosno jest miastem inteligentnym, dbającym o jakość życia mieszkańców poprzez rozwój innowacyjnej gospodarki, edukacji, kultury z poszanowaniem środowiska. Wizja odwołuje się do pojęcia „inteligentnego miasta”, którego wyznacznikami są – w Celu 7. – stosowanie innowacyjnych rozwiązań, w tym technologii informacyjno-komunikacyjnych do zarządzania szeroko pojętą infrastrukturą miejską w celu maksymalizacji jej wydajności, wysoka efektywność energetyczna, wykorzystywanie energii odnawialnych, czyste środowisko. Za realizację 7. Celu Zrównoważonego Rozwoju odpowiada obszar strategiczny – – Przestrzeń i środowisko z priorytetem 3. Ochrona środowiska. Celem tego priorytetu jest poprawa stanu środowiska i efektywności energetycznej. Do priorytetu są przyporządkowane następujące kierunki działań, wśród których dużą rolę odgrywa tematyka energii:

• poprawa efektywności energetycznej infrastruktury,
• zwiększenie stopnia wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych,
• poprawa czystości powietrza,
• zwiększenie efektywności gospodarki odpadami,
• optymalny rozwój infrastruktury wodno-ściekowej,
• zwiększenie świadomości ekologicznej mieszkańców.

Plan rozwoju lokalnego miasta Krosna na lata 2021-2030 w Celu 7. został uzupełniony przez Program likwidacji źródeł niskiej emisji. W ramach programu planuje się instalację fotowoltaiczną i hybrydową na 14 budynkach użyteczności publicznej oraz dotacje na wymianę kotłów grzewczych dla mieszkańców Krosna – program na lata 2022-2030 (50 dotacji rocznie).

Problematykę OZE porusza również Program ochrony środowiska dla miasta Krosna na lata 2017-2020 z perspektywą na lata 2021-2024 (POŚ) w obszarze – Ochrona klimatu i jakości powietrza. W zadaniach do realizacji, w kwestii czystej i dostępnej energii, POŚ wymienia zmianę sposobu ogrzewania przez podłączenie do sieci miejskiej lub wymianę na ogrzewanie elektryczne, wymianę kotłów węglowych na piece gazowe lub mniej emisyjne oraz Dofinansowanie zakupu i montażu kolektorów słonecznych i fotowoltaicznych.

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 7. Czysta i dostępna energia z perspektywy Krosna

Z perspektywy miasta Krosna kluczowa jest decentralizacja rynku energii i lokalna transformacja energetyczna w oparciu o OZE. Miasto dąży do bycia samowystarczalnym i efektywnym energetycznie. Zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju Krosno od lat inwestuje w zieloną energetykę (biomasa) i odnawialnymi źródłami energii. Powołanie Krośnieńskiego Klastra Energii ma się przyczynić do budowy lokalnego rynku energii w Krośnie z korzyścią dla mieszkańców i dla środowiska poprzez dostęp do czystej energii produkowanej i zużywanej lokalnie.

Rozdział 3. Droga Krosna do doskonałości w realizacji Celu 7. Czysta i dostępna energia

3.1. Działania miasta w drodze do realizacji Celu 7. Czysta i dostępna energia

Zarówno gmina Krosno, jak i MPGK Krośnieński Holding Komunalny kładą nacisk na rozwój produkcji energii z odnawialnych źródeł energii. Krosno może poszczycić się działaniami Krośnieńskiego Holdingu Komunalnego. Bilans energetyczny Spółki wskazuje, że w 2021 roku wyprodukowała ona więcej energii elektrycznej niż zużyła, tj. wyprodukowała 11 514 MWh, a zużyła 11 181 MWh. Osiągnięty wynik w przyszłości ma być jeszcze lepszy dzięki budowie kolejnych instalacji.

Energia elektryczna produkowana przez spółkę w całości jest tzw. energią zieloną. Najwięcej energii wytworzyła w elektrociepłowni biomasowej – prawie 8300 MWh, co stanowi 72% ogółu wyprodukowanej energii. Z elektrowni biogazowych pochodziło ponad 2400 MWh, tj. 21% ogółu energii, z instalacji fotowoltaicznych 579 MWh, czyli 5%, a udział elektrowni wodnej w Sieniawie w produkcji energii wyniósł 231 MWh, tj. 2% całości energii wyprodukowanej przez spółkę w skali 2021 roku.

Rycina 4. Udział różnych odnawialnych rodzajów energii wytworzonej

w źródłach Krośnieńskiego Holdingu Komunalnego (źródło: archiwum MPGK Krośnieński Holding Komunalny)

Największa produkcja energii została odnotowana w miesiącach jesienno-zimowych, m.in. w październiku i listopadzie 2021 roku, kiedy prężnie pracowała turbina ORC.

Obecnie Spółka MPGK posiada 10 instalacji PV o łącznej mocy produkcyjnej 3445 kW, a w trakcie realizacji jest pięć kolejnych instalacji fotowoltaicznych. Powstają one na terenie Regionalnego Centrum Odzysku Odpadów w Krośnie, Oczyszczalni ścieków, Zakładu Uzdatniania Wody „Wisłok” w Sieniawie oraz na terenie bazy Spółki przy ul. Fredry w Krośnie. Ich łączna moc wyniesie około 600 kW, kolejne inwestycje PV są w fazie projektowej.

Rycina 5. Instalacja fotowoltaiczna wybudowana na terenie zrekultywowanego składowiska odpadów w Krośnie (źródło: MPGK Krośnieński Holding Komunalny)

Energia spółki produkowana we własnych instalacjach OZE jest wykorzystywana do ładowania samochodów elektrycznych MPGK. W 2021 roku spółka kupiła cztery samochody na potrzeby zakładów.

Rycina 6. Elektryczna flota MPGK w Krośnie (źródło: MPGK Krośnieński Holding Komunalny)

3.2.  Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

Dobrą praktyką Krosna realizowaną w 7. Celu Zrównoważonego Rozwoju jest powołanie 20 grudnia 2021 roku Krośnieńskiego Klastra Energii. Wydawać się mogło, że osiągnięcia MPGK Krośnieńskiego Holdingu Komunalnego w tym roku były spełnieniem jego daleko idących oczekiwań. Spółka nie poprzestała jednak na pierwotnych celach, stając się jednym z trzech założycieli klastra. To właśnie współpraca władz miejskich, spółki i uczelni w ramach klastra pozwoli jeszcze aktywniej działać na rzecz budowy lokalnego rynku energii w Krośnie.

3.3. Opis projektu wybranego do realizacji w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu

Projekt „Rozwój Krośnieńskiego Klastra Energii” dotyczy budowy lokalnego rynku energii dzięki wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii przy współpracy trzech niżej wymienionych lokalnych podmiotów. Projekt rozpoczął się 20 grudnia 2021 roku podpisaniem umowy między:

• gminą miasto Krosno – reprezentowaną przez prezydenta miasta Krosna Piotra Przytockiego,
• Krośnieńskim Holdingiem Komunalnym (koordynatorem klastra) – reprezentowanym przez prezesa zarządu spółki Janusza Fica,
• Karpacką Państwową Uczelnią w Krośnie – reprezentowaną przez rektora dr hab. Zbigniewa Barabasza.

Rycina 7. Powołanie Krośnieńskiego Klastra Energii 20 grudnia 2021 roku (źródło: www.ekrosno.pl)

Klaster ma na celu dążenie do samowystarczalności energetycznej gminy Krosno, jednostek miejskich i Karpackiej Państwowej Uczelni w Krośnie. Produkcja energii elektrycznej jest ściśle powiązana z działającym w Krośnieńskim Holdingu Komunalnym systemem autokonsumpcji. To oznacza, że spółka maksymalizuje zużycie na własne potrzeby energii, którą produkuje we własnych źródłach.

Projekt realizowany będzie w dwóch etapach:

• opracowanie Strategii rozwoju Krośnieńskiego Klastra Energii do końca 2022 roku – prace nad strategią zostały rozpoczęte, a odpowiedzialność za ich przeprowadzenie spoczywa na założycielach klastra;
• rozwój Klastra w kolejnych latach, w tym:

1. realizacja inwestycji w nowe źródła OZE (z magazynami energii),
2. rozwój systemu autokonsumpcji energii w miejscu jej wytworzenia,
3. wdrożenie nowoczesnych systemów zarządzania nadwyżkami energii – po wybudowaniu bloku energetycznego.

Krośnieński Holding Komunalny wybrał wykonawcę, który wybuduje blok energetyczny opalany paliwem wytworzonym na bazie pozostałości z sortowania odpadów komunalnych. Budowa bloku ma kosztować ponad 135 mln zł (brutto) i ma być zrealizowana do 2024 roku. Instalacja ma powstać na terenie Elektrociepłowni „Krosno” (dawniej: Elektrociepłownia „Łężańska”) przy ul. Sikorskiego, ma spalać rocznie około 22 000 ton odpadów oraz produkować w skojarzeniu energię cieplną (moc 6,4 MW) i energię elektryczną (1,6 MW). Ma to być obiekt nowoczesny, spełniający wszystkie normy środowiskowe i bezpieczny dla otoczenia.

Poniżej przedstawiono inne działania klastra przewidziane na 2022 rok.

• Przeprowadzenie analizy potencjału po stronie wytwarzania energii elektrycznej

Każdy z członków klastra dokona indywidualnej analizy i oceny potrzeb oraz możliwości rozbudowy mocy produkcyjnych energii elektrycznej na własnych obiektach. Wskazane zostaną inwestycje w nowe instalacje fotowoltaiczne oraz magazyny energii.

• Wykonanie dokumentacji projektowych dla uzgodnionych inwestycji

Po przeprowadzonych analizach nastąpi zlecenie do realizacji dokumentacji projektowych nowych instalacji fotowoltaicznych. Działanie to ma na celu przygotowanie do realizacji inwestycji i złożenie wniosków aplikacyjnych w chwili uruchomienia naborów o dofinansowanie działań klastrów energii.

• Monitoring programów pomocowych przeznaczony dla klastrów

Monitoring i poszukiwanie możliwości dofinansowania dla planowanych inwestycji w ramach programów pomocowych przeznaczonych dla klastrów (KPO, RPO, NFOŚiGW, POiŚ, Fundusze Norweskie).

3.3.2. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Rezultatem omawianego projektu, czyli rezultatem niezależnego lokalnego rynku energii OZE w Krośnie, będzie znaczące ograniczenie niskiej emisji i związane z tym korzyści dla człowieka, środowiska i klimatu oraz fakt, że są to surowce niewyczerpywalne i dostępne na terenie gminy.