Łask

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 cel Projekt PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 (KPM 2030). ach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Łask bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Rowerem przez zielono-niebieską Gminę Łask’’, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Łask uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzenie platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast oraz szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Łasku realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Rowerem przez zielono-niebieską Gminę Łask’’ odwołują się do 3., 11. i 13. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Dobre zdrowie i jakość życia, Zrównoważone miasta i społeczności oraz Działania w dziedzinie klimatu. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Łasku wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Łasku.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez gminę Łask działań w Celu 3. Dobre zdrowie i jakość życia, Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności oraz Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Łask jest jednym z najstarszych miast w województwie łódzkim o bogatej historii i dziedzictwie kultury materialnej. Przywileje lokacyjne zostały mu nadane przez króla Władysława Jagiełłę w 1422 roku, zatem w tym roku świętuje sześćsetlecie nadania praw miejskich. Miasto, będące siedzibą gminy miejsko-wiejskiej, leży na południowy wschód od Łodzi i Pabianic. Liczy 16 925 mieszkańców, w całej gminie mieszka natomiast 27 530 osób (BDL GUS, 2020).

Dumą miasta są zabytki sakralne. Najważniejszym z nich jest późnogotycki kościół kolegiacki Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i św. Michała Archanioła w wzniesiony w latach 1517-1523, którego fundatorem był prymas polski Jan Łask. W kościele znajduje się cenna alabastrowa płaskorzeźba przedstawiająca Madonnę z Dzieciątkiem, wykonana we Florencji na początku XVI wieku. Kolegiata, która dzięki przeprowadzonej rewaloryzacji odzyskała dawny blask, to jedno z najważniejszych sanktuariów maryjnych w archidiecezji łódzkiej. Kolejnym zabytkiem jest drewniany kościół Św. Ducha, który powstał w 1666 roku. Jego ołtarz, ambona i chrzcielnica są ozdobione muszelkami.

Rycina 1. Kolegiata Łaska (źródło: UM w Łasku)

Rycina 2. Kościół Św. Ducha (źródło: UM w Łasku)

Szczególny charakter ma dzielnica Kolumna, która jest wyjątkową osadą leśną z unikalną zabudową drewnianą, złożami wód mineralnych i geotermalnych. Przez dzielnicę przepływają rzeki Pałusznica i Grabia. Cały obszar Kolumny należy do Zespołu przyrodniczo-krajobrazowego „Dolina Grabi” i Natury 2000. Jest ona jednym z niewielu powstałych na terenie Polski miast ogrodów (zamiennie zwanych miastami lasami). Ich rodowód wywodzi się z dziewiętnastowiecznej koncepcji brytyjskiego planisty Ebenezera Howarda. Powstała w czasach postępującej industrializacji, była odpowiedzią na negatywne zjawiska w przeludnionych miastach. Miasta ogrody miały przyczyniać się do uzdrowienia dużych ośrodków przemysłowych, oferując ludziom zdrowe warunki życia, kontakt z naturą i udogodnienia cywilizacyjne. Autorem śmiałej i wizjonerskiej koncepcji zagospodarowania Kolumny był architekt i urbanista Antoni Jawornicki. Projekt, realizowany w okresie międzywojennym, przyczynił się do rozkwitu miejscowości, która dzięki specyficznemu mikroklimatowi, sosnowym kompleksom leśnym, rzece Grabi z kąpieliskiem i plażą stała się atrakcyjnym miejscem pobytów wczasowych i rekreacyjnych dla łodzian i pabianiczan. W latach świetności, przed II wojną światową, funkcjonowało tu 11 całorocznych pensjonatów, 42 sklepy i dwa targowiska. Można było skorzystać z dwóch restauracji, siedmiu kortów tenisowych, czterech sal dancingowych i z usług fotografa. Urządzono tu plac zabaw dla dzieci zwany „Placem Baby Jagi”, w którego pobliżu funkcjonowała czerpalnia wód mineralnych, które były eksportowane do Niemiec. Dzielnicę potocznie nazywano „Małą Palestyną”, ponieważ większość mieszkańców i turystów była pochodzenia żydowskiego.

Rycina 3. Drewniana willa w Kolumnie (źródło: UM w Łasku)

Dzisiejsza Kolumna z licznymi pomnikami dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego nadal stwarza dobre warunki do wypoczynku. Niestety okres powojenny przyniósł stopniową utratę znaczenia miejscowości, degradację budynków i przestrzeni miejskich, a w ślad za tym nawarstwienie problemów społecznych. Dopiero działania ostatnich dekad zmierzają do przywrócenia szczególnego, unikatowego charakteru tego miejsca. Nieprzeciętne walory przyrodnicze zadecydowały o tym, że letniskowy charakter miejscowości przetrwał. Historię miasta i pamiątki kultury materialnej z nią związane prezentuje Muzeum Historii Łasku znajdujące się w odrestaurowanej kamienicy przy placu 11 Listopada.

Rycina 4. Muzeum Historii Łasku (źródło: UM w Łasku)

Walorem wyróżniającym gminę na tle sąsiednich miast o silnych tradycjach przemysłowych są korzystne warunki przyrodnicze i klimatyczne. Łask to czyste środowisko naturalne, które zawdzięcza rozległym terenom zielonym. Największą atrakcją przyrodniczą i turystyczną jest dolina rzeki Grabi. Rzeka przepływa przez gminę, zataczając łuk, który dzieli ją na część południową i północną. Odcinek Grabi i jej dopływów, rzeki Końskiej i Pałusznicy, oraz okoliczne lasy są chronione w ramach zespołu przyrodniczo-krajobrazowego i częściowo w ramach Obszaru Chronionego Krajobrazu Środkowej Grabi. Grabia jest jedną z najczystszych rzek centralnej Polski, pod względem zoologicznym jest też najlepiej poznaną rzeką w Polsce. Na okalających łąkach i polach, od wiosny do jesieni, można podziwiać ciekawe ptaki lęgowe i wędrowne. Obszar chronionego krajobrazu obejmuje zespoły leśne o walorach glebochronnych i krajobrazowych. Rzeka na tym odcinku silnie meandruje, a środowisko jest niezwykle zróżnicowane.

Łask jest także ważnym centrum wojskowym, siedzibą 32. Bazy Lotnictwa Taktycznego, mającej na wyposażeniu samoloty F-16. Od 2026 roku mają w niej także stacjonować samoloty F-35.

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

Łask znajduje się w grupie miast średnich tracących funkcje społeczno-gospodarcze zgodnie z Krajową Strategią Rozwoju Regionalnego 2030. Wymaga działań przeciwdziałających dalszej utracie funkcji, a następnie przywracaniu ich przez wzmocnienie roli miasta jako centrum aktywności, likwidowanie barier rozwojowych, rozwój przedsiębiorczości, aktywizację lokalnych zasobów i inicjatyw.

Ponadto, głównymi wyzwaniami miasta i gminy zdiagnozowanymi w Strategii Rozwoju Gminy Łask na lata 2021-2027 jest niedostateczne wykorzystanie potencjału turystycznego, patologie społeczne jak alkoholizm, narkomania, przemoc w rodzinie oraz niska estetyka i funkcjonalność przestrzeni publicznych, zły stan infrastruktury komunikacyjnej – dróg, chodników, parkingów, oświetlenia itp. Dlatego po przeanalizowaniu problemów i wyzwań, jakie stoją przed gminą, w wypracowanej wizji zawarto obraz ośrodka atrakcyjnego dla mieszkańców, rozwijającego się w sposób zrównoważony pod względem społecznym, technicznym, przestrzennym i przyrodniczym przy wykorzystaniu walorów środowiskowych i potencjału lokalnej ludności.  Kierunek i sposób działania na najbliższe lata, określony w strategii rozwoju gminy, zakłada dążenie w sposób zintegrowany do poprawy jakości infrastruktury, środowiska i gospodarki, co ma pozytywnie wpłynąć na rozwój lokalnej ludności i znacząco poprawić pozycję gminy na tle całego powiatu łaskiego. W tym celu planuje się wykorzystać potencjał położenia gminy w dolinie rzeki Grabi i doprowadzić do rozwoju bazy turystyczno-sportowo-rekreacyjnej, poprawy warunków inwestycyjnych i promocji lokalnej przedsiębiorczości, m.in. przez rozwój infrastruktury drogowej, infrastruktury turystycznej, promocję walorów turystyczno-kulturalnych, rozwój bazy sportowo-rekreacyjnej, budowę ścieżek rowerowych, ciągów pieszo-jezdnych i infrastruktury towarzyszącej. Działania mają być przede wszystkim prowadzone na obszarach atrakcyjnych przyrodniczo i turystycznie, np. na Obszarze Chronionego Krajobrazu Środkowej Grabi obejmującym zespoły leśne o walorach glebochronnych i krajobrazowych porastających obydwa brzegi Grabi z licznymi wydmami koło Teodorowa i Dobronia oraz korzystny bioklimatycznie kompleks lasów sosnowych koło Poleszyna. Na terenie tym znajdują się liczne starorzecza i niewielkie naturalne zbiorniki eutroficzne, a rzeka silnie tu meandruje m.in. wśród niżowych i górskich świeżych łąk.

Rycina 5. Położenie cennych zespołów przyrodniczo-krajobrazowych na terenie gminy (źródło: Strategia Rozwoju Gminy Łask na lata 2021 - 2027 , s. 12)

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Dolina Grabi” obejmuje ochroną koryto rzeki, starorzecza, drobne zbiorniki eutroficzne, wydmy śródlądowe, mokradła, niżowe i górskie świeże łąki, lasy łęgowe, olsowe i bory sosnowe. Rzeka odznacza się niezwykłym bogactwem fauny (800 gatunków), w tym wieloma gatunkami rzadkimi i chronionymi. Z kolei Zespół „Kolumna-Las” chroni starodrzew, pozostałości krajobrazu naturalnego, a także wartości estetyczne, kulturowe i krajobrazowe. Położenie tych zespołów przyrodniczo-krajobrazowych na terenie gminy Łask obrazują mapy.

Rycina 6. Położenie cennych zespołów przyrodniczo-krajobrazowych na terenie gminy (źródło: Strategia Rozwoju Gminy Łask na lata 2021 - 2027 , s. 12)

Rycina 7. Położenie cennych zespołów przyrodniczo-krajobrazowych na terenie gminy (źródło: http://geoserwis.gdos.gov.pl/mapy/?usedesktop=true)

Analizując lokalne zasoby przyrodnicze i krajobrazowe, stwierdzono, że stworzenie siatki ścieżek rowerowych w gminie da szansę na wygenerowanie impulsu rozwojowego w mieście, który zaktywizuje przedsiębiorców i mieszkańców. Dla uwolnienia potencjału urokliwych zakątków w gminie niezbędne jest ich właściwe udostępnienie, stąd pomysł na wyznaczenie, oznakowanie i budowę sieci ścieżek rowerowych, ciągów pieszo-rowerowych, terenowych tras rowerowych łączących poszczególne miejsca. Osie spinające trasy to woda i las, park, tereny zielone o charakterze rekreacyjnym. Powyższe działania będą zrealizowane w poszanowaniu środowiska naturalnego przy ograniczeniu do minimum ingerencji człowieka.

Rycina 8. Park Miejski (źródło: UM w Łasku)

Przedsięwzięcie będzie również łączyło działania prowadzone na rzecz uporządkowania przestrzeni publicznej w gminie. Ścieżki rowerowe połączą funkcjonalnie i przestrzennie obszary rewitalizacji, miejsca atrakcyjne krajobrazowo i przyrodniczo oraz działające tu instytucje publiczne. Oprócz realizacji celów związanych z promocją zdrowego trybu życia i zachętą do aktywnego spędzania czasu wolnego przez poznawanie swojej małej ojczyzny działanie może też zwiększyć mobilność grup wykluczonych, oferując im bezpieczny dostęp do szkół i instytucji publicznych.

Rycina 9. Obszar zdegradowany i rewitalizacji w gminie Łask (źródło: Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Łask na lata 2016-2023, s. 45)

W rezultacie mimo kumulacji negatywnych zjawisk wymienionych w Lokalnym Programie Rewitalizacji dla Gminy Łask na lata 2016-2023 będzie możliwe uwolnienie potencjału rozwojowego i uzyskanie efektu synergii różnorodnych działań:

• ograniczenia niskiej emisji dzięki bezpiecznej komunikacji ekologicznymi środkami transportu (rower, hulajnoga) po szlakach rowerowych i promocji tego typu aktywności,
• podnoszenie atrakcyjności przestrzeni publicznej – miejsc odpoczynku rowerzystów (zielone ogrody, parki kieszonkowe, ogrody kwiatowe),
• rewaloryzacja i reorganizacja przestrzeni miejskiej.

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 3. Dobre zdrowie i jakość życia, Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności oraz Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu z perspektywy gminy Łask

Dla samorządu gminnego bogactwo przyrodnicze oznacza obowiązek realizacji projektów rozwojowych zgodnie z zasadą przeciwdziałania zmianom klimatu i ich skutkom, z poszanowaniem idei ekohydrologii i zwiększania potencjału biosfery z uwzględnieniem WBSRC (Woda, Bioróżnorodność, Korzyści dla społeczeństwa, Odporność na zmiany klimatu, Kultura i edukacja – M. Zalewski, „Urban Storm Water – necessity for a new paradigm”).  Nieodzownym elementem kompleksowego podejścia do inwestycji jest też uwzględnienie zagadnienie ochrony zdrowia i życia mieszkańców gminy oraz poprawa jakości ich życia. Ponadto, ponieważ Łask jest gminą miejsko-wiejską, w której życie społeczne, gospodarcze, kulturalne i edukacyjne koncentruje się w mieście, niezbędnym elementem działań rozwojowych są projekty wpisujące się w paradygmat zrównoważonego rozwoju miast i społeczności. Podejmowane działania mają sprawić, że część miejska stanie się bezpiecznym i stabilnym centrum gminy, będzie sprzyjać włączeniu społecznemu i stanowić zrównoważony element w stosunku do otaczających go obszarów funkcjonalnych (obszarów wiejskich).

Wynikł stąd pomysł realizacji dwóch uzupełniających się przedsięwzięć wpisujących się w Cele 3, 11 i 13 rozwoju zrównoważonego, a mianowicie:

• budowy wielofunkcyjnego zbiornika wodnego „Łask” jako rozwiązania modelowego dla zrównoważonego rozwoju regionu ze specjalnym uwzględnieniem adaptacji dorzeczy do zmian klimatu;
• „Rowerem przez zielono-niebieską Gminę Łask” polegającego na utworzeniu szlaków i infrastruktury edukacyjno-rekreacyjno-turystycznej pozwalającej na bezpieczne, nieszkodliwe dla przyrody korzystanie z walorów gminy, aby zaspokoić obecne potrzeby rozwoju miasta bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na dostęp do bogactwa środowiska naturalnego.

Rycina 10. Dolina rzeki Grabi (źródło: UM w Łasku)

Zachowanie przyrodniczych walorów doliny rzeki Grabi ma jednocześnie generować impuls rozwojowy i korzyści dla społeczeństwa, zwiększając odporność na zmiany klimatu (przez utworzenie zbiornika retencyjnego, zapobieganie powstawaniu wysp ciepła przez projektowanie obniżonych trawników, ogrodów deszczowych, zwiększanie powierzchni terenów zielonych w mieście). Przedsięwzięcia te są obecnie w fazie planistycznej. W przypadku pierwszego przedsięwzięcia powstała już koncepcja programowo-przestrzenna i trwa uzyskiwanie decyzji środowiskowej. Ideą drugiego przedsięwzięcia jest natomiast potrzeba uwolnienia potencjału wyjątkowych fragmentów miasta i gminy, udostępnienie ich przy poszanowaniu przyrody i środowiska naturalnego poprzez stworzenie sieci ścieżek rowerowych, ciągów pieszo-rowerowych, terenowych tras rowerowych. Przy trasach w mieście powstaną miejsca odpoczynku: zielone ogrody, parki kieszonkowe, parki deszczowe, ogrody kwiatowe itp., a na pozostałych terenach – odpowiednio zagospodarowane stanowiska obserwacji przyrody, ścieżki edukacyjne itd.

Rycina 11. Dolina rzeki Grabi - szlak rowerowy(źródło: UM w Łasku)

Rozdział 3. Modelowa lokalność na przykładzie działań gminy Łask w Celu 3. Dobre zdrowie i jakość życia, Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności oraz Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu z perspektywy gminy Łask

3.1. Działania gminy Łask w drodze do realizacji Celu 3. Dobre zdrowie i jakość życia, Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności oraz Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu z perspektywy gminy Łask

Gmina Łask zrealizowała szereg projektów poświęconych rewitalizacji przestrzeni miejskich obejmujących tworzenie enklaw zieleni w celu poprawy bioróżnorodności i zapobiegania powstawaniu wysp ciepła. Realizowała również działania promujące zdrowy tryb życia i bezpieczeństwo w ruchu drogowym. Najważniejsze z tych działań zostały krótko opisane poniżej.

• Projekt „Rewaloryzacja parku miejskiego” dotyczył założenia parkowego, które powstało na przełomie XVIII i XIX wieku. Obecnie występuje tu około 50 gatunków roślin, głównie liściastych. Park cechuje się układem kompozycyjnym, który tworzą rośliny różnej wielkości: roślinność zielna, krzewy, drzewa z dużym udziałem starych, dorodnych okazów zwracających uwagę potężnymi rozmiarami i różnorakimi pokrojami. W zachodniej i centralnej części parku dominują wiązy szypułkowe, natomiast w południowej i wschodniej olsze czarne. W dendroflorze parku rosną również młodsze drzewa, głównie lipy szerokolistne i drobnolistne, klony pospolite i jawory, jesiony pensylwańskie i wyniosłe, olchy czarne, graby pospolite, dęby szypułkowe oraz brzozy brodawkowate. Wśród drzew można spotkać przedstawicieli gatunków obcych, reprezentowanych przez sosnę czarną, sosnę wejmutkę, daglezję zieloną. Z krzewów warto wymienić bez czarny i koralowy, czeremchę ptasią, leszczynę pospolitą i szakłak pospolity. Na terenie parku znajduje się kilka pomników przyrody, są to głównie wiązy szypułkowe, olsze czarne i lipy drobnolistne.

Rycina 12. Park miejski (źródło: UM w Łasku)

• „Poprawa jakości środowiska poprzez rozwój i odnowę terenów zieleni miejskiej w Łasku” to projekt, w ramach którego wykonano nasadzenia izolacyjne, uporządkowano zieleń miejską w kilku lokalizacjach, utworzono łąkę kwietną i ogród różany. Głównym celem była poprawa jakości środowiska naturalnego i życia mieszkańców poprzez odnowienie i stworzenie nowych terenów zieleni miejskiej, pełniących funkcje rekreacyjne, zdrowotne, ochronne i biologiczne.

Rycina 13. Ogród różany (źródło: UM w Łasku)

„Rewitalizacja placu Szarych Szeregów” – rewitalizacja poprzez zagospodarowanie zdegradowanej przestrzeni publicznej i utworzenie terenów zieleni wraz z bazą edukacyjną, która została dostosowana do potrzeb społecznych i edukacyjnych. Stworzony teren zieleni służy również zaspokojeniu potrzeb przyrodniczych mieszkańców i edukacji ekologicznej. Został zaprojektowany, by spełniać wielofunkcyjne zadania wypoczynkowo-rekreacyjne, przyczyniające się do ochrony przyrody, kształtowania środowiska i klimatu oraz przeciwdziałania jego degradacji i zmianom. Na placu zasadzono drzewa, m.in. w celu ochrony przed nasłonecznieniem, a także krzewy, trawy ozdobne i byliny oraz rozmieszczono elementy małej architektury, w tym fontannę, źródełko dla przechodniów i zwierząt. W ramach projektu utworzono również trzy ścieżki ekologiczne, wybudowano podziemny zbiornik na wodę deszczową do podlewania roślin. Projekt był współfinansowany z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi

Rycina 14. Plac Szarych Szeregów (źródło: UM w Łasku)

•  „Rewitalizacja placu 11 Listopada” (projekt otrzymał nagrodę za najlepiej zrewitalizowaną przestrzeń Towarzystwa Urbanistów Polskich i Związku Miast Polskich) – przedsięwzięcie zakładało uporządkowanie gospodarki wodno-ściekowej, przebudowę układu komunikacyjnego, wymianę nawierzchni, nasadzenia, budowę fontanny, budowę pomnika, rozmieszczenie obiektów małej architektury i adaptację budynku na potrzeby izby muzealnej. Projekt współfinansowano ze środków Unii Europejskiej w ramach RPO WŁ 2013-2020.

Rycina 15. Plac 11 Listopada (źródło: UM w Łasku)

• „Rewitalizacja budynku kamienicy przy placu 11 Listopada w Łasku wraz z zagospodarowaniem przyległego terenu” – projekt dotyczył rewitalizacji zabytkowej kamienicy zlokalizowanej w Łasku przy narożniku ul. Warszawskiej i pl. 11 Listopada, głównym placu w mieście. Obiekt, wpisany do rejestru zabytków województwa łódzkiego, jest jednym z najlepiej zachowanych budynków miejskich późnego klasycyzmu w województwie łódzkim. Budynek, świadek historii miasta w XIX i XX wieku, odgrywa ważną rolę w zespole architektoniczno-urbanistycznym, stanowiąc istotny element dziedzictwa lokalnego. Głównym założeniem prac było wykonanie kompleksowej konserwacji i restauracji obiektu mającej na celu zatrzymanie postępującej degradacji substancji zabytkowej i przywrócenie elewacjom oraz wybranym elementom wystroju i wyposażenia wnętrz wyglądu możliwie zbliżonego do pierwotnego. Rewitalizacja budynku przyczyniła się do odtworzenia pierwotnych walorów architektonicznych i zabytkowych, wpłynęła znacząco na poprawę estetyki reprezentatywnej przestrzeni publicznej miasta. Obszar centrum, gdzie zlokalizowana jest kamienica, jest jednym z najważniejszych miejsc na terenie gminy pod względem funkcjonalnym, od lat stanowi podstawę prowadzenia działań rozwojowych, promocyjnych i integrujących społeczność lokalną. Dotychczasowe działania rewitalizacyjne były prowadzone na tym centralnie usytuowanym obszarze. Przede wszystkim były to działania remontowo-modernizacyjne rynku, potem stał się on miejscem spotkań mieszkańców, np. podczas takich imprez, jak Festiwal Róż czy doroczny Jarmark Łaski. Kamienica jest jednym z ostatnich obiektów w centrum, które do tej pory nie zostały wyremontowane. Odnowiony budynek został przeznaczony na siedzibę stowarzyszeń i instytucji kulturalno-artystyczno-naukowych, m.in. Stowarzyszenia Plastyków Amatorów i Stowarzyszenia Miłośników Róży Łaskiej. Mają odbywać się tu różnego rodzaju wydarzenia kulturalne, artystyczne i naukowe (np. wystawy, konkursy, odczyty, warsztaty artystyczne, kursy i zajęcia związane z lokalną twórczością artystyczną).

• „Poprawa bezpieczeństwa drogowego na przejściach dla pieszych – Przebudowa przejść dla pieszych na skrzyżowaniu ul. Jodłowa – ul. Orzechowa – ul. Szkolna w Łasku”. Projekt realizowany w 2022 roku polega na przebudowie przejść dla pieszych w celu poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego i pieszych. Przebudowane przejścia zlokalizowane są na skrzyżowaniu ul. Jodłowej, Orzechowej i Szkolnej. Jest to skrzyżowanie ważne dla okolicznych uliczek osiedlowych i miejscowości Ostrów. Występuje tu zwiększenie ruchu w porze dowozu i odbioru dzieci ze szkoły. W pozostałych porach ruch także jest znaczny, m.in. ze względu na pobliskie obiekty sportowe, działające do późnych godzin. Inwestycja wpłynęła na poprawę bezpieczeństwa młodzieży i dzieci, w tym poruszających się na rowerach, nie tylko w czasie pracy szkoły, ale i po zmroku. Wyniesienie przejścia dla pieszych spowodowało redukcję prędkości i uspokojenie ruchu, a „kocie oczka”, aktywne znaki D-6 i doświetlenie przejścia zwiększyły bezpieczeństwo w porach wieczorno-nocnych i w czasie niekorzystnych warunków atmosferycznych. W celu zwiększenia orientacji przestrzennej osób z dysfunkcjami wzroku zastosowano również takie elementy jak pas ostrzegawczy i wypukłe płyty.

• „Poprawa bezpieczeństwa drogowego na przejściach dla pieszych – Przebudowa przejścia dla pieszych na placu 11 Listopada w Łasku”. Przejście dla pieszych, którego przebudowa była celem projektu, leży w strefie wzmożonego ruchu pieszych i pojazdów z powodu bliskiego sąsiedztwa licznych obiektów handlowo-usługowych. Zabudowa w najbliższym otoczeniu to kamienice, które łączą funkcje usługowo-handlowe z mieszkalnymi, a także instytucje publiczne: Muzeum Historii Łasku (w bezpośrednim sąsiedztwie), kościół kolegiacki (w odległości 100 m), urząd pocztowy (odległy o 270 m). Przejście prowadzi do rynku – strefy publicznej, w której są organizowane uroczystości państwowe i samorządowe czy wydarzenia kulturalne. Jest to bardzo często odwiedzana, dostosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, strefa międzypokoleniowych spotkań (fontanny, pomnik, ławki, ogródki restauracyjne). Wszystkie te czynniki powodują duże natężenie ruchu pieszych i pojazdów zarówno w porze dziennej, jak i wieczorno-nocnej. W porze dziennej obserwuje się tu duży przepływ pieszych i pojazdów przejeżdżających, poszukujących miejsc do parkowania, dostarczających towary itp. W godzinach popołudniowych i wieczornych ruch pieszych z powodu rekreacyjnego charakteru rynku nie słabnie. Z kolei pojazdy wjeżdżające od strony DW 483 (ul. Narutowicza), szczególnie w godzinach wieczornych i nocnych, często przekraczają dozwoloną prędkość, coraz częściej dochodzi też do incydentów związanych z niebezpiecznymi zachowaniami kierowców („palenie gum”, wchodzenie w zakręt z piskiem opon). Wyniesienie przejścia dla pieszych jest skuteczną metodą wymuszenia zmniejszenia prędkości. Realizacja projektu wpłynęła na zwiększenie bezpieczeństwa pieszych, szczególnie osób starszych i o ograniczonej mobilności (centrum miasta zamieszkują osoby starsze, a przejście zlokalizowane jest na drodze do kościoła).

• „Poprawa bezpieczeństwa drogowego na przejściach dla pieszych – Przebudowa przejścia dla pieszych na ul. Żeromskiego w Łasku”. Przejście dla pieszych znajduje się u wylotu pl. 11 Listopada w pobliżu skrzyżowania Konopnickiej i Żeromskiego, ulic którymi pojazdy z DW 481 i DW 482 wjeżdżają do centrum miasta. Położone jest w strefie wzmożonego ruchu pieszych i pojazdów z powodu koncentracji obiektów handlowo-usługowych. Wybudowanie wyniesionego przejścia dla pieszych przy ul. Żeromskiego, montaż oznakowania aktywnego i tzw. „kocich oczek” poprawiło bezpieczeństwo pieszych, przyczyniło się do ograniczenia prędkości pojazdów i niebezpiecznych zachowań kierowców w porze wieczorno-nocnej. Zastosowano także elementy poprawiające szczególnie bezpieczeństwo osób starszych, osób z dysfunkcjami, dzieci i młodzieży.

3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

Gmina Łask systematyczne podejmuje działania w zakresie modelowania zielonej przestrzeni publicznej gminy w sposób łączący funkcjonalność z dbałością o środowisko naturalne przy ich zachowaniu i efektywnym zagospodarowywaniu w celu poprawy jakości życia społeczności lokalnej. Celem realizowanych przedsięwzięć było utworzenie zielonych przestrzeni publicznych, które mają mieć szczególne znaczenie dla zaspokajania potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia, sprzyjają nawiązywaniu kontaktów społecznych przy zachowaniu/utworzeniu proekologicznych funkcji wpływających na polepszenie stanu środowiska naturalnego, w tym m.in. przez utworzenie obszarów chroniących przed nasłonecznieniem, hałasem, zapobiegających niedoborowi wody i służących poprawie bilansu wody, której na terenie gminy zaczyna brakować. W ramach realizowanych inwestycji brano pod uwagę potrzeby dużej grupy odbiorców, w tym osób starszych, ze szczególnymi potrzebami, dzieci i młodzieży.

W realizowanych projektach stosowano nowoczesne rozwiązania, zapewniając dostosowanie aranżowanych przestrzeni do najbliższego otoczenia. Kolejne zaplanowane działania będą rozszerzać wachlarz aranżowanych w mieście obszarów zielonych, a także umożliwiać bezpieczny do nich dostęp pieszym lub osobom korzystającym z ekologicznego transportu – roweru, rolek.

3.3. Opis projektu w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu

Projekt to opracowanie koncepcji programowo-przestrzennej przedsięwzięcia polegającego na:

• budowie ciągów pieszo-rowerowych, ścieżek, tras terenowych,
• oznakowaniu szlaków turystycznych,
• aranżacji przestrzeni miejskiej na szlakach (w tym zaprojektowaniu ogrodów kieszonkowych, miniparków, łąk kwietnych, małej architektury etc.),
• zagospodarowaniu miejsc na terenach przyrodniczych nad rzeką i stworzeniu punktów obserwacyjnych, plaż, ścieżek edukacyjnych itp.,
• stworzeniu spójnej informacji promującej szlaki.

Promowana będzie indywidualna mobilność i aktywny styl życia, a także zmiany w nawykach transportowych i korzystanie z komplementarnych form transportu (bike sharing).

W tworzeniu tego przedsięwzięcia szczególna rola przypadnie mieszkańcom i organizacjom pozarządowym, które będą je współtworzyć. Planuje się, że projekt będzie też stanowił impuls do rozwoju przedsiębiorczości w sferze turystyczno-rekreacyjnej dzięki ukształtowaniu i udostępnieniu przestrzeni i obiektów publicznych.

3.3.2. Realizacja i wdrażanie

Tereny gminy cechują cenne walory przyrodnicze, miejsca pozwalające na obserwowanie przyrody, odpoczynek na łonie natury i aktywne spędzanie czasu. W celu wzmocnienia ochrony przyrody w dolinie rzeki Grabi planuje się podjęcie działań gwarantujących poprawę ochrony gatunków i siedlisk oraz zapewniających ograniczenie degradacji środowiska przyrodniczego jak projekty wytyczania i odnowy szlaków turystycznych oraz promowania ochrony przyrody (np. platformy widokowe, ścieżki dydaktyczne wykorzystujące lokalne zasoby przyrodnicze). Obecnie na terenach cennych przyrodniczo, brakuje odpowiedniej infrastruktury. Dla uwolnienia potencjału tych miejsc istotne jest udostępnienie ich przy zapewnieniu odpowiedniej ochrony gatunków i siedlisk cennych przyrodniczo – stąd idea wyznaczenia, oznakowania i budowy ścieżek rowerowych, ciągów pieszo-rowerowych, terenowych tras rowerowych łączących te miejsca i tworzących sieć.

Rycina16. Dolina rzeki Grabi (źródło: UM w Łasku)

Podstawowym założeniem projektu wytyczenia szlaków, ciągów pieszo-rowerowych i towarzyszącej im infrastruktury edukacyjno-rekreacyjnej jest aktywizacja lokalnych zasobów i inicjatyw, likwidacja barier rozwojowych, intensyfikacja aktywności społeczno-gospodarczej i rozwój przedsiębiorczości, prowadzące do zahamowania utraty funkcji społeczno-gospodarczych miasta, a w dalszej fazie – wzmacniania roli miasta jako centrum i obszarów podmiejskich przy poszanowaniu środowiska i ograniczeniu negatywnego wpływu na zmianę klimatu.

Istotnym elementem projektu jest stworzenie systemu komunikacyjnego, który udostępniałby te tereny rowerzystom i pieszym. Utworzona infrastruktura, służąca aktywizacji mieszkańców, da impuls do zaspokojenia obecnych potrzeb rozwojowych miasta przy jednoczesnym zachowaniu walorów przyrodniczych doliny rzeki Grabi.

Kolejnym założeniem projektu jest zapewnienie bezpieczeństwa użytkownikom ścieżek rowerowych i tras pieszo-rowerowych. Szlaki w przestrzeni miejskiej i przy drogach utwardzonych będą gwarantowały bezpieczeństwo użytkownikom dzięki separacji ruchu pieszo-rowerowego od ruchu pojazdów. Szlaki na drogach nieutwardzonych będą wykonane z nawierzchni bezpiecznej dla rowerzystów, ale minimalizującej ingerencję w przyrodę (np. bez wprowadzania utwardzeń kostką czy bitumicznych tam).

Ważnym aspektem projektu są także estetyka i funkcjonalność zaprojektowanych przestrzeni publicznych, przede wszystkim sieci terenów zieleni w przestrzeni miejskiej na trasach szlaków (miejsc odpoczynku rowerzystów). Dzięki stworzeniu zielonych enklaw wokół ścieżek wzrośnie atrakcyjność tych przestrzeni. Jednocześnie w sposób racjonalny zostanie zaprojektowany dostęp do obszarów cennych przyrodniczo.

Jednym z najważniejszych założeń będzie udział lokalnej społeczności i organizacji pozarządowych w określaniu koncepcji przebiegu szlaków, lokalizacji miejsc odpoczynku rowerzystów, rozmieszczeniu infrastruktury towarzyszącej. Zakłada się konsultacje na kilku etapach kształtowania koncepcji, w tym na etapie wstępnym, a następnie po analizie wykonalności poszczególnych przebiegów i potwierdzeniu ich pozytywnego wpływu na przyjęte do realizacji cele zrównoważonego rozwoju. Koncepcja projektowa zostanie także poddana konsultacjom.

3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Realizacja projektu powinna skutkować poprawą dostępności atrakcyjnych terenów zielonych zarówno dla mieszkańców gminy, jak i turystów. System ścieżek rowerowych ma chronić przyrodę przed presją turystyczną, a jednocześnie umożliwiać korzystanie z jej bogactwa w wyznaczonych do tego, estetycznie zaprojektowanych miejscach.

Produktem projektu ma być koncepcja programowo-przestrzenna dla przedsięwzięcia, precyzująca potencjalną:

• lokalizację (przebieg) ścieżek, ich długość, typy poszczególnych odcinków szlaków,
• liczbę wyznaczonych i oznakowanych szlaków turystycznych,
• liczbę zagospodarowanych miejsc odpoczynku rowerzystów,
• liczbę punktów obserwacji przyrody, ścieżek edukacyjnych itp.

Pośrednim rezultatem projektu będzie promocja zdrowego stylu życia w związku z zaangażowaniem mieszkańców i organizacji pozarządowych w prace projektowe.

Koncepcja będzie zawierać analizę formalno-prawną i wykonalności technicznej zaplanowanych założeń inwestycyjnych, w tym analizę procedur związanych z „ingerencją” infrastruktury w obszary chronione (Natura 2000, Park Krajobrazowy Międzyrzecza Warty i Widawki), analizę prawną związaną z budową infrastruktury (ścieżek rowerowych) na terenie należącym do Skarbu Państwa – Lasów Państwowych oraz działkach prywatnych i w zakresie przygotowania koniecznych dokumentów/umów/porozumień itp. Koncepcja będzie też zawierać listę działań inwestycyjnych z opisem ich funkcjonalności oraz opis procedur formalno-prawnych niezbędnych do realizacji analizowanych przedsięwzięć.