Łosice

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Dokument pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Łosice biorą udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Proekologiczne, zielone Partnerstwo”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Łosice uczestniczą w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzeniu platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast i szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Łosic realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Proekologiczne, zielone Partnerstwo” odwołują się do 9., 13. i 15. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura, Działania w dziedzinie klimatu oraz Życie na lądzie. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Łosic wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Łosic.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez Łosice działań w Celu 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura, Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu oraz Celu 15. Życie na lądzie

1.1. Krótka charakterystyka gminy miejsko-wiejskiej Łosice

Gmina Łosice leży we wschodniej części województwa mazowieckiego, w powiecie łosickim, na terenie historycznego Podlasia. Obszar miasta i gminy wynosi 121,22 km². Przez gminę przepływa rzeka Toczna, lewobrzeżny dopływ Bugu. W obrębie gminy znajduje się 21 sołectw i pięć osiedli. Jako miasto powiatowe Łosice pełnią rolę ośrodka administracyjno-gospodarczego, są ośrodkiem handlowym, centrum oświatowym i medycznym dla sąsiednich gmin. Z punktu widzenia gospodarczego Łosice stanowią zagłębie pieczarkarskie i drobiarskie, są też ważnym ośrodkiem samochodowego transportu krajowego i międzynarodowego. Miasto jest lokalnym węzłem komunikacji samochodowej. Zbiegają się tu trasy: Lublin – Białystok, Warszawa – Siedlce – Białystok, Warszawa – Janów Podlaski – Terespol[1]. Przez północno-zachodnią część gminy przebiega linia kolejowa Warszawa – Hajnówka ze stacją w Niemojkach. Gmina leży na szlaku turystycznym prowadzącym do miejscowości nadbużańskich położnych na terenie Parku Krajobrazowego „Podlaski Przełom Bugu”, a także do znanych i ciekawych miejsc kultu religijnego (Leśna Podlaska, Kodeń) oraz do słynnej stadniny koni w Janowie Podlaskim. W taksonomii grup funkcjonalnych gmin stworzonej przez Przemysława Śleszyńskiego Łosice należą do grupy I3_GMW: gminy miejsko-wiejskie o umiarkowanej funkcji rolniczej.

Rycina 1. Stawy w Woźnikach (źródło: UMiG w Łosicach)

Pod względem wartości przyrodniczych teren gminy Łosice jest zróżnicowany. Znaczącą część obszaru zajmują ekosystemy silnie przekształcone z dominacją  pól uprawnych. Wśród nich znajduje się niewielki udział lasów i zadrzewień. Na terenie miasta Łosice dominują grunty rolne, zajmujące blisko 80% powierzchni miasta, znacznie mniejsze powierzchnie zajmują grunty zabudowane – blisko 13% powierzchni. Wyraźnie mniejsze powierzchnie zajmują tereny leśne – zaledwie 6,4%, pozostałe tj. grunty pod wodami i inne zajmują mniej niż 1%.  Na terenach otaczających miasto Łosice – w granicach gminy – również przeważają grunty rolne, zajmujące przeszło 84% powierzchni, kolejną pozycję stanowią grunty leśne – blisko 12%, natomiast grunty zurbanizowane to jedynie 3,5% powierzchni.

Przedstawione zestawienia wskazują, że na terenie gminy zdecydowanie przeważają grunty rolne i to one wpływają na charakterystykę jej środowiska. W tak silnie przekształconych warunkach niezwykle istotne są pozostałości ekosystemów półnaturalnych leśnych i wodnych.

Przedstawiona struktura użytkowania gruntów jest typowa dla tej części Mazowsza, gdzie w większości gmin dominuje użytkowanie rolnicze pokrywające 70-80% powierzchni, z pokryciem lasami mieszczącym się w granicach 10-20%. Jest to mniej niż oczekiwana średnia dla Polski, czyli około 30% powierzchni, a w gminie Łosice udział ten jest jeszcze mniejszy. Dominację silnie przekształconych ekosystemów łagodzi znaczący udział wśród gruntów rolnych łąk i pastwisk – powyżej 15%, co pozytywnie wpływa na różnorodność biologiczną tak w ujęciu florystycznym, jak i faunistycznym.

Rycina 2. Struktura użytkowania gruntów miasta Łosice na tle struktury użytkowania gminy (źródło: UMiG w Łosicach)

Do najcenniejszych ekosystemów gminy należą:

• ekosystemy wodne ze stawami rybnymi w Woźnikach i Rudniku, w dolinie Tocznej – stanowią ostoję wielu lęgowych i przelotnych gatunków ptaków; wśród ptaków lęgowych znajdują się gatunki zagrożone wyginięciem lub rzadkie w skali kraju czy regionu środkowo-wschodniej Polski;
• ekosystemy wodne z niewielkimi zbiornikami wodnymi o naturalnym charakterze, jak i sztucznym (głównie po eksploatacji torfu); stanowią bardzo ważne miejsca dla rozrodu wielu gatunków płazów;
• ekosystemy łąkowe zwłaszcza łąk podmokłych z dobrze zachowanymi naturalnymi zespołami roślinnymi;
• ekosystemy łąk suchych – występujące w miejscach dawnych żwirowni, stanowiących siedliska wielu sucho- i ciepłolubnych roślin i zwierząt (owady).

Najbardziej urozmaicona jest wschodnia część gminy, gdzie znajduje się więcej terenów podmokłych i obszarów leśnych. Można tu spotkać różne gatunki dużych ssaków. W lasach występują też ciekawe i jedne z największych w Polsce gatunki motyli dziennych podlegające ochronie.

Rycina 3. Zalew w Łosicach (źródło: UMiG w Łosicach)

Gmina Łosice znajduje się między dwoma odcinkami korytarzy ekologicznych. Odcinek Siedlecki obejmuje dolinę Liwca, biegnący na południe i zachód od gminy w odległości około 5 km. Odcinek Dolina Dolnego Bugu ciągnie się na północ i wschód od gminy, w odległości około 1,5 km.

Na terenie gminy znajduje się niewiele form ochrony przyrody, należą do nich: fragment otuliny Parku Krajobrazowego „Podlaski Przełom Bugu” w rejonie Patkowa oraz kilkanaście pomników przyrody, w tym cztery klony pospolite, siedem jesionów wyniosłych i wiąz szypułkowy w rejonie Toporowa oraz dwa użytki ekologiczne w rejonie Huszlewa. Na terenie miejskim formy ochrony przyrody reprezentuje tylko jeden pomnik przyrody, wiąz szypułkowy koło domu kultury, i użytek ekologiczny „Storczykowa Łąka” o powierzchni 2,61 ha. Celem ochrony tego ostatniego jest zachowanie zbiorowisk roślin łąkowych z gatunkami takimi, jak: ostrożeń łąkowy, sitowie leśne oraz zespół szuwaru niskiego budowanego przez turzycę sztywną, szpaler starych wierzb, których obecność podnosi walory krajobrazowe i wpływa na bioróżnorodność terenu, który stanowi środowisko występowania rzadkich w Polsce motyli łąkowych: czerwończyka większego i czerwończyka fioletka.

Rycina 4. Formy ochrony przyrody w gminie Łosice (źródło: Geoserwis)

W sąsiednich gminach zlokalizowane są obiekty i obszary objęte różnymi formami ochrony przyrody: Nadbużański Obszar Chronionego Krajobrazu w gminie Platerów, około 1,5 km od północnej granicy gminy Łosice; Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Bugu zlokalizowany około 10 km na północ od gminy Łosice; najbliższy Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Głogi” w odległości około 17 km w gminie Mielnik; kilka rezerwatów przyrody, w tym: około 8 km na południowy wschód rezerwat „Klimonty” (gmina Mordy); około 15 km na południowy wschód rezerwat „Chmielinne” (gmina Leśna Podlaska); w odległości kilkunastu kilometrów na północny wschód rezerwaty „Kózki”, „Zabuże” i „Mierzwice” (gmina Sarnaki); w odległości kolejno około 9, 11 i 12 km rezerwaty „Dębniak”, „Kaliniak” i „Przekop” (gmina Korczew). Ponadto w gminie Sarnaki położone jest Stanowisko Dokumentacyjne „Wychodnia Głazów Mierzwice”; przy granicy z gminą Platerów – użytek ekologiczny „Łozowisko” (użytek 15, użytek 8 i użytek 9); w gminie Olszanka – użytki ekologiczne „Łużyk”, „Na błotach”, „Błotniak” i „Białe Błota”; w gminie Stara Kornica – użytek 13.

Na terenie gminy nie występuje sieć Natura 2000. Najbliżej położonymi obszarami sieci Natura 2000 są: obszar specjalnej ochrony siedlisk „Ostoja Nadbużańska (PLH 140011) – około 3 km od północnej granicy gminy; obszar specjalnej ochrony ptaków „Dolina Dolnego Bugu” (PLB 140001) – około 9 km od północnej granicy gminy; obszar specjalnej ochrony ptaków „Dolina Liwca” (PLB 140002) – około 6 km od południowej granicy gminy oraz obszar specjalnej ochrony siedlisk „Ostoja Nadliwiecka” (PLH 140032) – około 6 km od południowej granicy gminy.

Do najważniejszych zagrożeń środowiska przyrodniczego w gminie Łosice należą:

• zanieczyszczenie powietrza związane z niską emisją powietrza jest tzw. „niska” emisja; cechą charakterystyczną „niskiej” emisji jest to, że powodowana jest przez liczne źródła wprowadzające do powietrza niewielkie ilości zanieczyszczeń; zjawisko występuje na obszarach o zwartej zabudowie mieszkaniowej (jednorodzinna, zagrodowa), gdzie funkcjonuje duża liczba emitorów wprowadzających zanieczyszczenia z kominów domowych pieców grzewczych i lokalnych kotłowni węglowych o niewielkiej wysokości;
• słaba odnawialność zasobów wodnych  i zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych, co wynika z takich czynników, jak: brak odpowiednio rozwiniętego systemu kanalizacji sanitarno-ściekowej, niewydolnego systemu oczyszczania ścieków, spływu zanieczyszczeń z terenów rolniczych i zanieczyszczenia pochodzącego z terenów przemysłowych; należy podkreślić, że jedynie 56,5% mieszkańców korzysta z sieci kanalizacyjnej, a na 119 km wodociągów istnieje tylko 42 km czynnej sieci kanalizacyjnej; przyczynia się to do zagrożenia stanu czystości wód; problem ten dotyczy przede wszystkim terenów wiejskich; ponadto na niski stan jakości wód powierzchniowych wpływa słaba obudowa biologiczna cieków, co powoduje niską zdolność ich samooczyszczania;
• zagrożenia powierzchni ziemi, w tym gleb wynikające ze nielegalnego składowania odpadów i słabej jakości gleb;
• zagrożenia wynikające z postępującej zabudowy, zwłaszcza zabudowy rozproszonej, w tym powierzchni magazynowo-produkcyjnych (co wpływa na kosztochłonność projektowanej infrastruktury); nowej zabudowie towarzyszy mały udział roślinności (zwłaszcza na terenach magazynowych), przede wszystkim rodzimych gatunków roślinności wysokiej (drzewa);
• zagrożenia dla różnorodności biologicznej – wynikające ze struktury użytkowania – zbyt mały udział lasów, brak obudowy biologicznej cieków, zbyt mały udział roślinności zwłaszcza drzew i krzewów w granicach terenów zwartej zabudowy, niewłaściwy dobór roślinności (roślinność ozdobna często nie rodzima, niepełniąca funkcji ekologicznych – sprzyjaniu owadom, ptakom, małym ssakom oraz funkcji środowiskotwórczych – poprawy powietrza, zwiększenia zasobów wodnych, czyli retencji).  

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

Łosice zainicjowały i są liderem partnerstwa „Razem dla rozwoju”, zakwalifikowanego do pilotażowego projektu Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej (MFiPR) „Centrum Wsparcia Doradczego” (CWD).  W miasto wraz z 15 innymi samorządami stara się  wypracować wspólne działania, które zamierza realizować z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju. We współpracy z ekspertami ze Związku Miast Polskich opracowało diagnozę partnerstwa i strategię terytorialną (https://gminalosice.pl/pl/urzad/centrum_wsparcia_doradczego)

Oba dokumenty były opracowywane przy szerokim udziale mieszkańców. Dokumenty te są metodologicznie poprawne i uzasadniają w sposób wyczerpujący potrzebę realizacji przedsięwzięcia. Miasto wypracowało cztery projekty strategiczne, z czego od początku najważniejszy był projekt „Proekologiczne, zielone Partnerstwo” w ramach celu strategicznego: Razem dla zielonego rozwoju – współpraca samorządów i społeczności obszaru Partnerstwa, włączająca także podmioty zewnętrzne na rzecz zrównoważonego, nie dewastującego środowiska, rozwoju obszaru. Jest to projekt wielozadaniowy, który obejmuje zagadnienia związane z gospodarką wodno-kanalizacyjną, OZE, klastrami energetycznymi, ochroną powietrza, termomodernizacją, wymianą oświetlenia, gospodarką odpadami itp.

Zadania te wpisują się w wybrane Cele Zrównoważonego Rozwoju:

• Cel 9. (przedsięwzięcia infrastrukturalne),
• Cel 13. (przedsięwzięcia przeciwdziałające zmianom klimatu, szczególnie związane z OZE, termomodernizacją),
• Cel 15. (zrównoważone użytkowanie ekosystemów lądowych w tym prawidłowa gospodarka odpadami i infrastruktura wodno-kanalizacyjna).

Realizowany w ramach Celu 15. Razem dla zielonego rozwoju odpowiada na następujące, kluczowe wyzwania i problemy miasta Łosice:

• ochrona nieodnawialnych/trudno odnawialnych zasobów środowiska – powietrza, wody, gleby, przyrody, krajobrazu i przeciwdziałanie zmianom klimatycznym, przestrzeni,
• ochrona ekosystemów lądowych w miastach jako absorbentów dwutlenku węgla przyjmujących rolę kompensowania emisji gazów cieplarnianych/węgla i emisji miejskich,
• poprawa jakości środowiska w mieście i ochrona komponentów środowiska przyrodniczego,
• podjęcie pilnych i znaczących działań w celu zmniejszenia degradacji siedlisk przyrodniczych i gleb, wynikającej z zagrożeń środowiska przyrodniczego,
• promowanie instrumentów (np. prawnych, finansowych, kompensacyjnych) sprzyjających wdrażaniu zielonej infrastruktury w skali miejsca,
• uchwalanie dokumentów strategicznych i planistycznych wpisujących się w politykę kształtowania struktury przestrzennej miasta podnoszącej jakość środowiska w zakresie – ochrony, wzmacniania i uspołeczniania elementów systemu przyrodniczego miasta, racjonalnego gospodarowania zasobami naturalnymi (kapitałem przyrodniczym), monitorowania Celów Zrównoważonego Rozwoju, niskoemisyjnej i efektywnej gospodarki, ochrony cennych krajobrazów,
• promowanie edukacji przyrodniczej oraz zwiększanie powszechnej świadomości na temat środowiska przyrodniczego miasta, ochrony środowiska miejskiego i zachowania dziedzictwa przyrodniczego miast.

Jakość środowiska warunkuje jakość życia człowieka, na który wpływa dostęp do dobrej jakości wody czy powietrza, miejsce do wypoczynku, ale także stanowi możliwość zarobkowania – dzięki produkcji rolnej czy rozwoju turystyki lokalnej. Świadomość tej zależności jest w Polsce ciągle niska. Walory środowiska przyrodniczego w ramach partnerstwa „Razem dla rozwoju”, będące jego atutem, łatwo zniszczyć przez zaniechanie lub negatywne, nieodpowiedzialne działania. Cel – Razem dla zielonego rozwoju – współpraca samorządów i społeczności obszaru Partnerstwa, włączająca także podmioty zewnętrzne na rzecz zrównoważonego, nie dewastującego środowiska, rozwoju obszaru  – dotyczy całego obszaru partnerstwa, gdyż kluczowe wyzwania, na jakie odpowiada, są właściwe dla wszystkich gmin wchodzących w skład partnerstwa. Aby osiągnąć cele określone w strategii, należy podjąć działania. Jednym z nich jest przygotowanie szczegółowego zakresu projektów, ustalenie zadań do realizacji, wybranie odpowiedniej technologii do poprawy gospodarowania odpadami przy wykorzystaniu proekologicznych rozwiązań nieszkodliwych dla środowiska. Dlatego w ramach projektu zostanie opracowana fiszka projektowa. Wsparcie merytoryczne doradców będzie dla projektu kluczowe, pomoże miastu wybrać najlepsze rozwiązania techniczne i przestrzenne, zgodne z zasadami zrównoważonego rozwoju, co będzie stanowić etap przygotowawczy  do pozyskania środków na fazę wdrożeniową i w sposób bezpośredni osiągnąć wybrane cele strategii terytorialnej (pkt 2.1.). Wybrane cele i zakres projektu wpisują się również w politykę rozwojową miasta, czego potwierdzeniem jest zainicjowanie i udział w pracach partnerstwa. Celami strategicznymi, ujętymi w Strategii Rozwoju Miasta i Gminy Łosice są: Zintegrowana i nowoczesna infrastruktura techniczna i Środowisko naturalne wysokiej jakości, ochrona wartości przyrodniczych i historycznych, które są zgodne z przygotowywanym projektem.

Kluczowa dla Łosic kwestia zagospodarowania odpadów, w tym rosnące koszty ich odbioru, są istotnym problemem dla całego partnerstwa, w tym i Łosic. Mimo że w Łosicach funkcjonuje PSZOK, brakuje sortowni, która obniżyłaby koszty odbioru odpadów. Ponadto, konieczne jest znalezienie rozwiązania, które systemowo obniżyłoby koszty zbiórki odpadów (np. przetwarzanie odpadów na energię cieplną/elektryczną lub inne) oraz jej dostosowanie do specyfiki gminy miejsko-wiejskiej.

Drugim istotnym problemem Łosic jest kwestia kierunków rozwoju zagospodarowania przestrzennego, które brałoby pod uwagę zrównoważone gospodarowanie przestrzenią, w tym zachowanie cennych ekosystemów (głównie łąkowo-wodnych), jak i wprowadzenie rozwiązań istotnych dla poprawy funkcjonowania przyrodniczego, a w konsekwencji warunków życia w mieście. Kwestia ta dotyczy wprowadzania zielono-błękitnej infrastruktury, czyli terenów pokrytych roślinnością i wodami pełniących funkcje klimatyczne, hydrologiczne, biologiczne, a także społeczne (miejsca wypoczynku, spotkań, edukacji). Chodzi tu o rozwiązania wielofunkcyjne, które poprawiają stan środowiska – zwiększą zdolność do oczyszczania powietrza, wód, przyczynią się do poprawy łączności ekologicznej i warunków życia mieszkańców, np. przez zwiększenie dostępu do publicznych terenów wypoczynkowych.

Rycina 4., 5. Uregulowane koryto rzeki Tocznej, Turbina wiatrowa na terenie gminy (źródło: UMiG w Łosicach)

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 15. Życie na lądzie

Ze wstępnych obserwacji wynika, że głównymi zagrożeniami środowiskowymi w gminie są:

• zbyt mały udział terenów pokrytych roślinnością i wodami – w granicach obszarów zabudowy (zwłaszcza w terenach publicznych i półprywatnych: osiedla wielorodzinne, rozległe place np. w sąsiedztwie nowego kościoła oraz poza obszarami zabudowy – mały udział lasów, zadrzewień śródpolnych, niedostateczna obudowa biologiczna cieków), 
• duże zagrożenie stanu czystości powietrza i wód wynikające z niskiej emisji i znikomego udziału terenów leśnych, przepuszczalnych utworów powierzchniowych oraz bezpośredniego spływu środków ochrony roślin do cieków (brak obudowy biologicznej cieków),
• niedostatecznie rozwinięta sieć lokalnych powiązań przyrodniczych (korytarzy ekologicznych),
• niedostateczna ochrona terenów istotnych dla różnorodności biologicznej mimo wskazania w dokumentacjach przyrodniczych potrzeby wskazania nowych terenów chronionych stanowiących lokalne ostoje różnorodności biologicznej,
• potrzeba wdrożenia planu zazieleniania Łosic jako modelowego rozwiązania dla partnerstwa „Razem dla rozwoju” wraz z lokalnymi zasadami zwiększania różnorodności biologicznej w terenach publicznych, półprywatnych i prywatnych, np. kodeks dobrych praktyk dla zagospodarowania otoczenia, plan zadrzewień na terenach zabudowanych, plan zadrzewień na terenach otwartych, 
• zwiększenie świadomości społecznej w zakresie kształtowania różnorodności biologicznej – edukowanie dzieci i dorosłych w zakresie kształtowania zielonej infrastruktury.

Rozdział 3. Modelowa lokalność na przykładzie działań miasta

3.1. Działania miasta i gminy Łosice w drodze do realizacji Celu 15. Życie na lądzie

Miasto realizuje wiele przedsięwzięć wpisujące się w wybrane cele: np. dotyczące infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, w tym budowy oczyszczalni ścieków, prowadzenia termomodernizacji, montażu OZE, wymiany pieców, inwentaryzacji źródeł ciepła, nasadzeń roślin, modernizacji parków, edukacji ekologicznej.

Rycina 6. Bloki w Łosicach poddane termomodernizacji (źródło: UMiG w Łosicach)

W ostatnich latach zrealizowano ponad 20 projektów, dofinasowanych ze środków zewnętrznych i własnych, wpływających na ochronę i kształtowanie środowiska. Należą do nich m.in.:

• przedsięwzięcia z zakresu gospodarki wodno-kanalizacyjnej

1. budowa i modernizacja systemu kanalizacji sanitarnej i systemu zaopatrzenia w wodę w Aglomeracji Łosice,
2. kompleksowa kanalizacja miasta i gminy – jako realizacja programu ochrony środowiska wschodniego Mazowsza;

• przedsięwzięcia z zakresie kształtowania terenów zieleni

1. budowa ścieżek i ogrodów ekologicznych („Ścieżka edukacyjna Środowisko wodne przy zbiorniku wodnym w Łosicach”, „Ogród edukacyjny Skały i rośliny pachnące w Łosicach”, „Ogród dydaktyczny: „Z przyrodą za pan brat” przy Zespole Szkół nr 1 w Łosicach”, „Ogród dydaktyczny przyjaciele przyrody przy Szkole Podstawowej nr 2 im. Kopernika w Łosicach”),
2. nasadzenia roślin i modernizacja terenów zieleni (Zieleniec w Łosicach, uporządkowano przestrzeń w parku Aleksandra Jagiellończyka, tereny wokół świetlic wiejskich i szkół, rondo);

• przedsięwzięcia z zakresie poprawy efektywności energetycznej

1. modernizacja indywidualnych kotłowni w Łosicach,
2. wymiana/budowa oświetlenia ulicznego na energooszczędne (LED) (ul. Targowa, ul. Pogodna),
3. termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej (m.in. bloki komunalne w Łosicach ul. Czarkowskiego, ul. Kilińskiego, ul. Międzyrzecka, budynek Przedszkola Samorządowego nr 2; termomodernizacja budynku UMiG w Łosicach i Łosickiego Domu Kultury, budowa instalacji fotowoltaicznych na świetlicach wiejskich),
4. inwentaryzacja indywidualnych źródeł ciepła – zbieranie informacjo o sposobie ogrzewania budynków na terenie gminy,
5. się energooszczędne oświetlenie w budynkach użyteczności publicznej,
6. wyłączanie urządzeń na czas nieaktywności, niepozostawiane ładowarek, zasilaczy w kontaktach,
7. utworzenie stanowiska energetyka gminnego;

• przedsięwzięcia z zakresie gospodarowania odpadami

1. kontrole palenisk przez straż miejską w zakresie spalania odpadów i odpadów biogennych,
2. Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla Miasta i Gminy Łosice na lata 2012-2032,
3. realizacja zadania „Usuwanie i unieszkodliwianie azbestu na terenie Miasta i Gminy Łosice dofinansowano przez Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie” (kontynuacja w kolejnych latach),
4. realizacja zadania e „Usuwanie folii rolniczej i innych odpadów pochodzących z działalności rolniczej” (kontynuacja w kolejnych latach),
5. funkcjonowanie Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów na terenie gminy,
6. zbiórka elektrośmieci, złomu, akcja „Razem Posprzątajmy Gminę Łosicę” (nagrodzoną w konkursie TOP REGIONU), akcja „Czysta Rzeka”,
7. zbiórka baterii, przeterminowanych leków, nakrętek przez co ogranicza się proceder ich spalania w domowych kotłowniach, w konsekwencji ograniczona zostaje emisja szkodliwych substancji do powietrza;

• przedsięwzięcia z zakresie poprawy jakości powietrza

1. pomiar z czujników poziomu pyłów celem informowania o stanie powietrza, komunikaty pojawiają się na stronie internetowej gminy,
2. utworzenie punktu konsultacyjnego Programu „Czyste Powietrze”, gdzie mieszkańcy otrzymują wsparcie w opracowaniu wniosku oraz porady i informacje dotyczące programu,
3. Program Ograniczenia Niskiej Emisji dla Miasta i Gminy Łosice na lata 2018-2028,
4. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta i Gminy Łosice na lata 2015-2020 z perspektywą do 2025 roku;
5. Strategia Elektromobilności dla Miasta i Gminy Łosice,
6. promocja transportu rowerowego przez organizację rajdów rowerowych, uczestnicy, rezygnując z podróży samochodem, wspierają ograniczenie emisyjności spalin;
7. realizacja innych przedsięwzięć istotnych dla poprawy środowiska
8. publikowanie komunikatów i informacji dotyczących ochrony środowiska na stronie internetowej gminy, Facebooku i lokalnej prasie.

Rycina 7. Modernizacje parków i zieleńców wraz z wprowadzaniem nowych nasadzeń poprawiające stan zieleni miejskiej w Łosicach (źródło: UMiG w Łosicach)

Działania te już w pewnym stopniu poprawiły jakość powietrza, natomiast w zakresie gospodarowania wodami opadowymi i w celu poprawy funkcjonowania ekosystemów lądowych w tym różnorodności biologicznej należy podjąć kolejne prace.

Z uwagi na problemy, z którymi gmina nie potrafiła sobie poradzić jak rosnąca ilość i koszty odbioru odpadów czy jakość powietrza zainicjowano powstanie partnerstwa „Razem dla rozwoju”, aby wspólnie rozwiązywać problemy poprzez innowacyjne projekty. Partnerstwo obejmuje 16 samorządów:  miasto i gminę Łosice, gminę Ceranów, gminę Huszlew, gminę Jabłonna Lacka, gminę Korczew, miasto i gminę Kosów Lacki, powiat łosicki, gminę Olszanka, gminę Paprotnia, gminę Platerów, gminę Przesmyki, gminę Repki, gminę Sabnie, gminę Sarnaki, gminę Stara Kornica, gminę Sterdyń. W ramach kwalifikacji do CWD gmina opracowała strategię terytorialną, a udział w projekcie jest pierwszym krokiem do realizacji zaplanowanych działań. Stworzenie strategii poprzedziła szeroka diagnoza partnerstwa (zebranie i analiza danych w tym statystycznych) i konsultacje społeczne, na podstawie których wybrano projekty strategiczne m.in. ten, dla którego została opracowana fiszka projektowa.

3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

Łosice zainicjowały i są liderem partnerstwa „Razem dla rozwoju”, zakwalifikowanego do pilotażowego projektu MFiPR „Centrum Wsparcia Doradczego”. W partnerstwie z 15 innymi samorządami miasto stara się wypracować działania, które zamierza realizować z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju. We współpracy z ekspertami ze Związku Miast Polskich miasto opracowało diagnozę partnerstwa i strategię terytorialną (https://gminalosice.pl/pl/urzad/centrum_wsparcia_doradczego).

Rycina 8. Partnerstwo „Razem dla rozwoju” współpracujące w ramach projektu pilotażowego Centrum Wsparcia Doradczego (źródło: UMiG w Łosicach)

Partnerstwo, jest dopiero na początku wspólnej drogi. Obecnie działania są ukierunkowane na formalizację partnerstwa. W najbliższym czasie zostanie utworzone stowarzyszenie, co umożliwi wspólne wnioskowanie i realizację przedsięwzięć. Do tej pory, każdy z samorządów sam realizował przedsięwzięcia, w tym z zakresu ochrony środowiska i bioróżnorodności. W przyszłości będą one wspólnie realizowane w ramach stowarzyszenia. Należy podkreślić, że polskie JST coraz częściej zauważają potrzebę współpracy między samorządowymi, aczkolwiek nadal dominuje przekonanie, że każdy realizuje zadania na swoim obszarze. Niestety złożoność i specyfika niektórych przedsięwzięć uniemożliwia ich realizację przez pojedyncze samorządy. Szczególnie dotyczy to gmin wiejskich i dwóch miejsko-wiejskich, które borykają się nie tylko z brakiem pieniędzy, ale i z brakiem specjalistycznego personelu, który mógłby pomóc w znalezieniu najlepszych rozwiązań na zdiagnozowane problemy. Zgodnie ze strategią terytorialną partnerstwa, zakres przedsięwzięć dotyczący projektu „Proekologiczne, zielone Partnerstwo” jest szeroki. Partnerzy postanowili skupić się na opracowaniu fiszki projektowej dla przedsięwzięcia: „Budowa punktów selektywnej zbiórki odpadów komunalnych na terenie gmin należących do partnerstwa, budowa instalacji do segregacji odpadów dowiezionych z PSZOK-ów, budowa instalacji termicznego przetwarzania odpadów komunalnych”.

Rycina 9. Spotkania partnerstwa „Razem dla rozwoju” (źródło: UMiG w Łosicach)

3.3. Opis projektu w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu

Projekt polega na opracowaniu fiszki projektowej dotyczącej projektu strategicznego „Proekologiczne, zielone Partnerstwo” w ramach celu strategicznego: Razem dla zielonego rozwoju – współpraca samorządów i społeczności obszaru Partnerstwa, włączająca także podmioty zewnętrzne na rzecz zrównoważonego, nie dewastującego środowiska, rozwoju obszaru, ujętego w strategii terytorialnej partnerstwa „Razem dla rozwoju”. Łosice są liderem partnerstwa. Wsparcie doradcze, realizowane w projekcie, pomoże w doborze najlepszych rozwiązań technologicznych i zachowaniu zrównoważonego podejścia do rozwiazywania problemów związanych z ochroną środowiska (w tym atmosfery, wód i gleby).

Wnioskodawca i partnerzy we współpracy z doradcami ustalą zakres fiszki (czy będzie obejmowała wszystkie zadania, czy wybrane – projekt strategiczny jest wielozadaniowy obejmuje zagadnienia związane z gospodarką wodno-kanalizacyjną, OZE, klastrami energetycznymi, ochroną powietrza, kształtowaniem zielono-błękitnej infrastruktury, w tym różnorodnością biologiczną, termomodernizacją, wymianą oświetlenia, gospodarką odpadami itp.). Przedsięwzięcia te dotyczą celów wskazanych w pkt. 2.1 i odpowiadają na potrzeby i problemy zdiagnozowane w strategii (m.in. zwiększenia zazieleniania gminy, potrzeby ograniczenia emisji zanieczyszczeń, w tym CO₂; możliwości wykorzystania odpadów do produkcji energii cieplnej i elektrycznej; niedostatku systemu kanalizacyjnego na obszarze partnerstwa; stwarzających zagrożenie zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych; rosnących cen energii i kosztu odbioru odpadów, potrzeby edukacji społeczności obszaru w zakresie ochrony środowiska i klimatu). Otrzymane doradztwo będzie kontynuacją wsparcia udzielanego w pilotażu CWD. Fiszka i ujęte w niej rozwiązania będą upowszechniane wśród partnerów i podmiotów zewnętrznych. Opracowanie fiszki będzie etapem przygotowawczym do realizacji w przedsięwzięcia, które wpisuje się w wybrane cele zrównoważonego rozwoju.

Planowany termin realizacji projektu/działalności IV kwartał 2022 roku

3.3.2. Realizacja i wdrażanie

Strategia z której wynika projekt do opracowania fiszki była szeroko konsultowana i promowana (m.in. za pomocą ankiet, debaty, udziału mieszkańców w grupach roboczych, spotkań indywidualnych z mieszkańcami i przedsiębiorcami, informacji na stronach internetowych i lokalnych mediach). W radzie partnerstwa (organ decyzyjny) oprócz wójtów zasiadają prezes Lokalnej Grupy Działania, przedstawiciele NGO, przedsiębiorcy i mieszkańcy. Łącznie w konsultacjach wzięło udział kilkuset osób. Podobne formy partycypacji będą kontynuowane.

3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Produktem projektu jest opracowanie fiszki projektowej. Rezultaty to przygotowanie partnerstwa do wdrożenia przedsięwzięcia infrastrukturalnego uwzględniającego zrównoważone użytkowanie ekosystemów lądowych, wpływającego na ochronę środowiska, w tym na przeciwdziałanie zmianom klimatu lub ich skutkom. Wypracowane rozwiązanie będzie upowszechniane i odpowiada na problemy ze strategii terytorialnej, m.in. na niedostatek terenów pokrytych roślinnością lub wodami, braki infrastrukturalne w zakresie wodno-kanalizacyjnym, OZE, gospodarki odpadami, emisji zanieczyszczeń.

Fiszka dotyczy projektu ujętego w strategii terytorialnej partnerstwa „Razem dla rozwoju”, składającego się z 16 jednostek samorządu terytorialnego i powstałego na potrzeby programu MFiPR „Centrum Wsparcia Doradczego”. Udział w projekcie będzie stanowił kontynuację działań podjętych w CWD (wartość dodana) i w przyszłości ułatwi realizację projektu (dopracowanie szczegółów, etap przygotowawczy). Oprócz wymiany doświadczeń partnerów ważną rolę odgrywa niezbędne wsparcie eksperckie.

Rycina 10. Łosice i okolice (źródło: UMiG w Łosicach)