Malbork

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Dokument pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Malbork bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Malbork na +”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Malbork uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzeniu platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast i szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Malborka realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Malbork na +” odwołują się do 10. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Mniej nierówności. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Malborka wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Malborka.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez Malbork działań w Celu 10. Mniej nierówności

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Malbork jest położony w południowo-wschodniej części województwa pomorskiego na południowym krańcu Żuław Wiślanych nad malowniczym zakolem rzeki Nogat. Jest miastem z niezwykłym bogactwem zbiorów i skarbów dziedzictwa kulturowego, w tym z jedną z najwspanialszych i najpotężniejszych średniowiecznych twierdz w Europie, wpisaną na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Miasto liczy 38 101 mieszkańców (BDL GUS, 2020). Liczba mieszkańców od kilku lat systematycznie maleje, od 2016 roku uległa zmniejszeniu o 3,68%. Saldo migracji jest ujemne, utrzymuje się na zbliżonym poziomie od kilku lat. Na liczbę ludności miasta wpływa także utrzymujący się od kilku lat ujemny przyrost naturalny.

Malbork jest nowoczesnym miastem z tradycjami, w którym przeszłość miesza się z teraźniejszością. Stanowi miejsce wielu imprez plenerowych, koncertów, wydarzeń kulturalnych i sportowych. Można do nich zaliczyć Festiwal Kultury Średniowiecznej – „Oblężenie Malborka”, Festiwal Sztuk Ulicznych – „Magic Malbork”, Dni Malborka oraz Międzynarodowy Festiwal Kultury Dawnej. Liczne restauracje oferujące lokalne produkty, Sklepy Cynamonowe – urokliwy targ specjałów regionalnych, elementy małej architektury, pokazy tańczącej fontanny oraz bogata oferta parków rozrywki – wszystko to tworzy niesamowity klimat tego miasta.

Malbork jest też miejscem przyjaznym inwestorom, gdzie priorytetem jest kreowanie innowacji, a jego rozwój gwarantują mieszkańcy – pełni optymizmu, gospodarni, pamiętający o dorobku kulturowym i historycznym miasta. W ciągu ostatnich kilkunastu lat w obrębie miasta zrealizowano wiele inwestycji znacznie poprawiających infrastrukturę komunikacyjną. Miasto posiada dobrze rozwiniętą infrastrukturę techniczną oraz na bieżąco realizuje działania związane z ochroną środowiska.

Rycina 1. Ratusz staromiejski – dziś Młodzieżowy Dom Kultury (źródło: UM Malborka)

Malbork jest głównym ośrodkiem administracyjnym, usługowym i kulturalnym regionu, a także znaną miejscowością turystyczną, głównie dzięki znajdującemu się tu zamkowi krzyżackiemu, będącemu najważniejszym produktem turystycznym miasta i jego wizytówką. Jest to największy pod względem powierzchni zamek na świecie oraz znakomity przykład średniowiecznej architektury obronno-rezydencyjnej w Europie, który został wpisany na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1997 roku. Sława zamku przyciąga ogromne rzesze turystów – w 2020 roku zwiedziło go ponad 800 000 turystów z ponad 84 krajów. W mieście znajdują się również inne obiekty przypominające o czasach średniowiecznej potęgi miasta. Można do nich zaliczyć m.in. piętnastowieczny kościół św. Jana Chrzciciela, ratusz staromiejski oraz pozostałości murów obronnych wraz z Bramami Mariacką i Garncarską. Do zabytków pochodzących z przełomu XIX i XX wieku, gdy nastąpił największy rozwój i rozbudowa miasta, należą Nowy Ratusz, budynek poczty, dworca kolejowego oraz wille i kamienice zlokalizowane w tzw. „kwartale urzędniczym”. Bogactwo dziedzictwa architektonicznego miasta służy jako inspiracja dla nowych budynków o funkcjach potrzebnych dla lokalnej społeczności. Przykładem jest odbudowana w 2014 roku Szkoła Łacińska.

Rycina 2. Centrum Kultury i Edukacji „Szkoła Łacińska” (źródło: UM Malborka)

Unikatowym obiektem znajdującym się w mieście jest również monumentalna, ośmiometrowa figura Madonny z Dzieciątkiem, znajdująca się w niszy zamku. Wykonana w 1340 roku Madonna była największą średniowieczną rzeźbą w Europie, nazywaną Kolosem z Malborka. Zniszczona w wyniku działań wojennych, została zrekonstruowana w 2016 roku. Do atrakcji turystycznych miasta można zaliczyć także Centrum Kultury i Edukacji (obejmujące planetarium i obserwatorium astronomiczne), Dinopark oraz Średniowieczny Park Maszyn Oblężniczych. Miasto znajduje się na trasie kilku szlaków turystycznych związanych z dziedzictwem kulturowym – rowerowego Szlaku Mennonitów, samochodowego Szlaku Zamków Gotyckich, pieszego Szlaku Kopernikowskiego, wodnego Szlaku Batorego oraz Pętli Żuławskiej.

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

Strategia Przewidywania i Zarządzania Zmianą Społeczno-Gospodarczą w Mieście Malborku na lata 2013-2020 jest podstawowym dokumentem strategicznym w systemie planowania lokalnego. Dokument ten został przyjęty uchwałą Rady Miejskiej we wrześniu 2012 roku i stanowi aktualizację poprzedniej Strategii Rozwoju Miasta Malborka. Głównym problemem Malborka zdiagnozowanym w dokumencie strategicznym jest niewykorzystanie potencjału miasta w rozwoju gospodarczym i społecznym, skutkujące małą liczbą miejsc pracy, wysokim bezrobociem, odpływem młodych oraz wykształconych ludzi do innych ośrodków miejskich, obniżonym potencjałem ekonomicznym mieszkańców. Zagadnienia strategiczne dla rozwoju miasta zostały ujęte w trzech obszarach priorytetowych, które pozostają w ścisłym związku z kierunkami działań w zakresie rewitalizacji: przedsiębiorczość, infrastruktura techniczna wraz z przestrzenią publiczną oraz kapitał społeczny. Wizją miasta przedstawioną w dokumencie jest Malbork będący centrum aktywnego wypoczynku na szlaku Zamków Gotyckich i Pętli Żuławskiej oraz znanym ośrodkiem turystycznym w basenie Morza Bałtyckiego. Miasto ma być subregionalnym biegunem wzrostu gospodarczego z wiodącą funkcją usługową, edukacyjną, kulturalną oraz rekreacyjną. Ma być miastem zadowolonych, przedsiębiorczych mieszkańców oraz atrakcyjnym miejscem do prowadzenia biznesu. Misją Malborka jest natomiast zapewnienie usług na najwyższym poziomie zarówno mieszkańcom miasta i subregionu, przedsiębiorcom i turystom. Odwiedzającym Malbork ma oferować produkty turystyczne oparte na zasobach miasta wynikających z jego historii i położenia, a także kreatywności i przedsiębiorczości mieszkańców. Mieszkańcom miasto ma zapewniać liczne i atrakcyjne miejsca pracy, wysoki standard życia oraz atrakcyjne warunki prowadzenia biznesu.

Innym ważnym dokumentem jest Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych na terenie Miasta Malbork na lata 2021-2025, będąca dokumentem programowym mającym istotne znaczenie dla zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego mieszkańców Malborka, zwłaszcza grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych jest ukierunkowana na rozszerzenie i pogłębienie form pracy socjalnej, współpracę z różnymi instytucjami i organizacjami pozarządowymi zajmującymi się problemami społecznymi w mieście oraz instytucjami działającymi w szerszym obszarze polityki społecznej, dziedzinach takich, jak: edukacja, ochrona zdrowia, bezpieczeństwo publiczne, pomoc osobom niepełnosprawnym, zapobieganie wykluczeniu społecznemu. Głównym celem strategii jest zwalczanie zagrożeń wykluczenia społecznego wśród mieszkańców Malborka. Strategia wskazuje sześć obszarów wsparcia, w ramach których wyznaczono cele strategiczne i kierunki niezbędnych działań (cele operacyjne). Objęto nimi rodzinę, osoby bezrobotne, osoby zagrożone ubóstwem i wykluczeniem społecznym, osoby niepełnosprawne, osoby dotknięte przemocą w rodzinie oraz osoby starsze. Są to jednocześnie grupy, do których kierowane jest wsparcie w ramach planowanych działań rewitalizacyjnych.

Głównym dokumentem programowym rewitalizacji Malborka jest Program Rewitalizacji Miasta Malborka na lata 2017-2023. Malbork na + obowiązujący od 2017 roku. W przygotowanie programu zaangażowano społeczność lokalną i umożliwiono szeroką partycypację społeczną. Zorganizowano i przeprowadzano konsultacje społeczne z przedstawicielami różnych grup z terenu miasta, mające na celu poznanie opinii na temat uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych, aktualnych potrzeb, kierunków rozwoju oraz propozycji projektów i zadań rewitalizacyjnych, które mogłyby zostać ujęte w programie. Prowadzono pogłębione badania społeczne z mieszkańcami w formie bezpośrednich wywiadów kwestionariuszowych, indywidualnych wywiadów oraz spotkań fokusowych. W ramach konsultacji społecznych zorganizowano debatę publiczną na temat sytuacji problemowych w obszarze zdegradowanym miasta z szerokim udziałem mieszkańców.

Do innych ważnych dokumentów można zaliczyć np. Analizę zapotrzebowania na usługi społeczne w mieście Malbork w ramach działania 6.2 RPO WP na lata 2014-2020, w której przedstawiono główne problemy mieszkańców obszaru rewitalizacji. Na jej podstawie została wskazana grupa docelowa wymagająca interwencji w ramach procesu rewitalizacji. Kolejnym dokumentem jest Raport z procesu włączania społecznego na etapie opracowania Programu Rewitalizacji o zał. nr 1 do PR w którym zostały opisane działania z mieszkańcami i sposób prowadzenia konsultacji społecznych. Miasto zapewniło możliwość bezpośredniego włączenia się społeczności lokalnej w proces rewitalizacji, dyskusji na otwartym forum, wymianę poglądów i zaproponowanie rozwiązań dla obszarów kryzysowych w mieście. Warunkiem dobrej dyskusji jest jednak świadomość społeczeństwa o procesie rewitalizacji, o jego znaczeniu i skutkach, jakie za sobą niesie. Dokument ten zawiera sprawozdanie i wnioski z przeprowadzonego procesu komunikacji społecznej oraz konsultacji społecznych.

Rycina 3. Otwarte spotkanie z mieszkańcami w 2015 roku (źródło: Raport z procesu włączania społecznego na etapie opracowania Programu Rewitalizacji o zał. nr 1 do PR)

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 10. Mniej nierówności

Obszar rewitalizacji pod względem charakteru zabudowy jest bardzo zróżnicowany. Dominuje tu zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna i wielokondygnacyjna z udziałem zabudowy czynszowej (kamienice), ale wyróżnić też można zespół zabudowy mieszkaniowej z przełomu XIX i XX wieku składający się z zabudowy willowej oraz teren zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej. Ponadto na przedmiotowym obszarze znajdują się koszary wojskowe, a także reprezentacyjny zespół zabudowy z lat 20. XX wieku. Dodatkowo obszar graniczy z terenem przemysłowym (Krajowej Spółki Cukrowniczej). Liczna na terenie obszaru zabudowa historyczna w większości jest w złym stanie technicznym. Po II wojnie światowej wille i kamienice mieszczańskie, wybudowane głównie na przełomie XIX i XX wieku, zostały przeznaczone na mieszkania komunalne. Piękna zabudowa wraz z otoczeniem z biegiem lat ulegała degradacji. Odsetek budynków mieszkalnych miasta wybudowanych przed 1970 rokiem w ogólnej liczbie budynków mieszkalnych wynosi 41,6%. Tereny zielone i przestrzeń publiczna, nie są właściwie zagospodarowane, a stan infrastruktury nie sprzyja rekreacji.

Mieszkańcy zamieszkujący ten obszar zmagają się z wieloma problemami. Liczba osób korzystających z zasiłków pomocy społecznej na 1000 mieszkańców jest bardzo wysoka, w skrajnych przypadkach prawie dwukrotnie wyższa niż średnia dla całego miasta. Wysoki jest również odsetek osób bezrobotnych. Ponadto jednym z istotnych czynników wpływających na sferę społeczną obszaru jest starzenie się społeczeństwa, które w istotny sposób jest powiązane z emigracją zarobkową ludzi młodych.

Miasto Malbork od 2018 roku realizuje zintegrowany projekt rewitalizacyjny „Malbork na +” . Dwa z sześciu celów programu rewitalizacji dotyczą poprawy spójności społecznej oraz integracji i aktywizacji lokalnej społeczności. Przygotowując proces rewitalizacji w latach 2015-2017, przeprowadzono badania społeczne, cykl spotkań oraz warsztatów dotyczących przestrzeni publicznych na obszarze rewitalizacji. W efekcie spotkań zdiagnozowano najistotniejsze problemy, określono kluczowych interesariuszy oraz ich potrzeby. W odpowiedzi na problemy przygotowano propozycje rozwiązań. W ten sposób pozyskano materiał diagnostyczny służący dalszym pracom, które miasto sukcesywnie prowadzi, zmierzając do realnych zmian w sferze społecznej i przestrzennej. Zdiagnozowane problemy społeczne to głównie: wysoki poziom bezrobocia, przemoc domowa, uzależnienia od alkoholu i środków odurzających, przestępstwa przeciwko opiece i rodzinie. Z analizy zapotrzebowania na usługi społeczne w Malborku na lata 2014-2020 wynika, że grupą do której powinna być skierowana interwencja jest rodzina, a w szczególności dzieci i młodzież. Pogłębiona diagnoza wskazała na potrzebę wsparcia rodziny w jej prawidłowym funkcjonowaniu, gdyż wiele malborskich rodzin z obszaru rewitalizacji przeżywa trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Te problemy dotykające rodzinę, jak i mieszkańców, skutkują wieloma negatywnymi zjawiskami na obszarze rewitalizacji takimi, jak: ubóstwo, zagrożenie wykluczeniem społecznym, niewydolność rodzicielska, a w konsekwencji brak współodpowiedzialności za miejsce zamieszkania. Wśród negatywnych zjawisk odnoszących się do dzieci i młodzieży najczęściej zauważano zaniedbania wychowawcze, korzystanie z alkoholu i papierosów, bezproduktywne spędzanie wolnego czasu oraz demoralizację. W 2015 roku wśród głównych dysfunkcji będących przyczyną udzielania pomocy przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Malborku (MOPS) były ubóstwo, bezrobocie, alkoholizm, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, bezdomność, przemoc w rodzinie oraz potrzeba ochrony macierzyństwa.

Rycina 4. Negatywne zjawiska odnoszące się do dzieci i młodzieży w Malborku, które można dostrzec najczęściej (źródło: Strategia Rozwiazywania Problemów Społecznych w Mieście Malbork na lata 2016-2020)

Koncentrując się na rozwiązaniu tych problemów, podjęto w Malborku, począwszy od 2018 roku, szereg działań wspierających mieszkańców w budowaniu poczucia tożsamości i odpowiedzialności za swoje miejsce zamieszkania, poczucia bezpieczeństwa i wzrostu kapitału społecznego, podniesienia świadomości obywatelskiej i współodpowiedzialności za miejsce zamieszkania.

Do rozwiązania problemów mają się przyczynić również działania ujęte w ramach Programu Rewitalizacji Miasta Malborka na lata 2017-2023. Malbork na +, który został przygotowany przy udziale mieszkańców. Partycypacja społeczna była uwzględniona na każdym etapie jego opracowywania, zadbano o to, by w ty procesie partycypowały różne grupy interesariuszy, uwzględniając udział wielu grup społecznych i wiekowych. Na podstawie przeprowadzonych analiz jako obszar zdegradowany uznano obszar Przedmieścia, Centrum I i II, Śródmieście I oraz Piaski. Znaczną cześć tego obszaru stanowi historyczna część miasta, wskazuje się tam na występowanie dużego odsetka zabytkowej zabudowy w znacznej części w złym stanie technicznym. Kluczowymi elementami wizji przestawionej w programie są m.in. wsparcie rozwoju przedsiębiorczości, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa publicznego oraz aktywności społecznej. Ważne jest także zmniejszenie stopnia zagrożenia problemami wykluczenia społecznego, a do celów operacyjnych zaliczono integrację i aktywizację lokalnej społeczności.

Rozdział 3. Droga Malborka do doskonałości w realizacji Celu 10. Mniej nierówności

3.1. Działania miasta w drodze do realizacji Celu 10. Mniej nierówności

W ramach projektu rewitalizacyjnego w 2019 roku w mieście powstały dwie placówki dla dzieci, młodzieży oraz rodzin z obszaru rewitalizacji. Na pierwszym etapie wykonano adaptację zabytkowego budynku dawnej kaplicy ewangelickiej, który stał się placówką wsparcia dziennego w formule opiekuńczej i specjalistycznej z poradnią dla rodziców. Odnowiono także wieżę ciśnień, również z przeznaczeniem na realizację zadań placówki wsparcia dziennego, tym razem w formule pracy podwórkowej z punktem dla streetworkerów i partyworkerów oraz galerii z funkcją edukacyjną. Placówki prowadzone są przez Związek Harcerstwa Polskiego Chorągiew Gdańska. Od początku realizacji projektu w Malborku funkcjonuje też punkt rewitalizacji prowadzony przez Spółdzielnię Socjalną „Fabryka Inicjatyw”, w którym mieszkańcy mają przestrzeń do rozmowy na temat rewitalizacji obszaru. W punkcie rewitalizacji swoje dyżury pełnili urzędnicy z różnych instytucji takich jak: MOPS, PCPR, Urząd Pracy oraz pracownicy z Urzędu Miasta Malborka. Wszystkie te osoby przybliżały mieszkańcom często zawiłe przepisy, służyły radą i wsparciem w wypełnianiu często skomplikowanych dokumentów.

Rycina 5. Otwarcie placówki wsparcia dziennego w wieży ciśnień (źródło: fot. Placówki Wsparcia Dziennego)

Kolejnym działaniem podejmowanym przez miasto jest organizacja imprez integracyjnych takich jak: „Dzień sąsiada”, „Święto ul. Grunwaldzkiej”, konkursów, np. „Ubierz swoje miasto w kwiaty” na najpiękniej ukwiecony balkon. Miasto organizuje również spacery z przewodnikiem „Na krawędzi historii i współczesności” będące spacerami po obszarze rewitalizacji przybliżającymi historie i często mało znane informacje o dzielnicy.

W ramach społecznych działań miasto zorganizowało kampanię edukacyjną skierowaną do uczniów ze szkół z obszaru rewitalizacji. Zakres działań obejmował spotkania, warsztaty i prelekcje dotyczące przemocy i profilaktyki uzależnień w rodzinie, działań wpływających na zmniejszenie liczby wykroczeń najbardziej uciążliwych w przestrzeni publicznej, savoir vivre w obecności osoby niepełnosprawnej. Rozmawiano także o przemocy, cyberprzemocy, depresji, stresie, mowie nienawiści, młodzieży w czasach pandemii, przemocy w „białych rękawiczkach oraz profilaktyce zdrowotnej. Do współpracy zaproszono przedstawicieli instytucji i organizacji pozarządowych, które na co dzień zajmują się tą tematyką, np. przedstawicieli Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, Komendy Powiatowej Policji, Straży Miejskiej, Centrum Profilaktyki i Terapii Uzależnień.

Rycina 6. Zajęcia prowadzone w rzeczywistości pandemicznej w placówce wsparcia dziennego przy ul. Sienkiewicza 43 (źródło: fot. Placówki Wsparcia Dziennego)

Od trzech lat Urząd Miasta Malborka ogłasza także w ramach ustawy o pożytku publicznym i wolontariacie konkursy dla mieszkańców obszaru rewitalizacji i organizacji pozarządowych. Dotacje i granty wpisują się w działania o tematyce kulturalnej, sportowej i historycznej obszaru.

Inspirującym wyzwaniem rewitalizacyjnym jest także aktualne zagospodarowywanie przy współudziale mieszkańców obszaru parkowego, miejskich skwerów oraz kwartałów podwórek, które mają być przyjazne i spełniać oczekiwania wszystkich użytkowników obszaru. Jedna z przestrzeni publicznych – pl. 3 Maja w Malborku – stała się przedmiotem głębszej analizy eksperckiej. Powołano lokalną grupę działania w ramach projektu „Partnerska Inicjatywa Miasta sieć Rewitalizacja”. Obszar ten będzie wykorzystywany na działania społeczno-kulturalne prowadzone przez społeczność lokalną. Będzie miejscem spotkań mieszkańców, organizacji niewielkich imprez osiedlowych, miejscem projektów społecznych i włączeniowych.

Rycina 7. Integracyjny „Dzień Sąsiada” w 2021 roku (źródło: https://82-200.pl)

3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

W roku 2018 rozpoczęły się prace związane z odrestaurowaniem 50 zabytkowych kamienic i innych budynków mieszkalnych położonych na terenie obszaru rewitalizacji. Dzięki zaangażowaniu malborskich wspólnot mieszkaniowych i władz miasta dotychczas zakończono modernizację 25 budynków wspólnotowych i 5 komunalnych. Wartością dodaną jest fakt, że wykonane prace remontowane motywują społeczności lokalne do sięgania po inne, zewnętrzne środki finansowe na zagospodarowanie bądź uporządkowanie przestrzeni wokół budynków mieszkalnych.

Rodziny mieszkające na terenach włączonych w granicę obszaru rewitalizacji mogą korzystać z usług placówki wsparcia dziennego w formie opiekuńczej i specjalistycznej – Stacja Malbork na „+", która oferuje działania opiekuńczo-aktywizujące dla dzieci w wieku od 7 do 13 lat przez 11 miesięcy w roku, pięć dni w tygodniu. Placówka organizuje wiele działań edukacyjno-terapeutycznych uwzględniających indywidualne potrzeby uczestników (m.in. pomoc w nauce, warsztaty rozwijające kompetencje w zakresie ekspresji kulturalnej, techniczno-informatyczne, dotyczące ratownictwa przedmedycznego, prozdrowotne; imprezy o charakterze turystycznym w formie wycieczek; organizację wypoczynku letniego oraz zimowego). Uczestnicy mają także raz dziennie zapewniony ciepły posiłek.

Młodzieży w wieku od 14 do 19 lat dedykowana jest druga placówka wsparcia dziennego w formie pracy podwórkowej – Klub Młodzieżowy „Wieża". Głównym zadaniem placówki jest zapewnienie młodzieży miejsca do spotkań i spędzania czasu wolnego. Prowadzone są tu także działania edukacyjno-terapeutyczne takie, jak: warsztaty specjalistyczne (m.in. zajęcia z ekspresji kulturalnej, fotografii i filmowania, podnoszące kompetencje matematyczne, techniczne, informatyczne, kurs ratownictwa przedmedycznego), imprezy o charakterze turystycznym w formie wycieczek, wypoczynek letni oraz zimowy. Zaangażowani do działań placówki są także streetworker oraz partyworker.

Kolejną z oferowanych form wsparcia jest Poradnia Rodzina, prowadzona przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. W ramach placówki można skorzystać z wielu specjalistycznych form wsparcia, w tym indywidualnych konsultacji i terapii pedagogicznej oraz psychologicznej, wsparcia logopedycznego, warsztatów psychokorekcyjnych i edukacyjnych dla dzieci i młodzieży oraz dla rodziców/opiekunów prawnych, grup wsparcia i szeroko pojętego wsparcia w sytuacjach kryzysowych. Przez cały okres projektu opiekę nad uczestnikami sprawują konsultanci ds. rodziny.

Przeprowadzone wśród interesariuszy badania, ankiety i wypowiedzi pokazują, że mieszkańcy dobrze oceniają działania podejmowane w ramach procesu rewitalizacji. Szczególnie przez pryzmat zmian i możliwość partycypacji w tych przemianach. Rozmowy z mieszkańcami na temat ich potrzeb i problemów odegrały największą rolę w rewitalizacji zaniedbanych przestrzeni i zostały przez nich docenione. Mieszkańcy wiedzą, że mają wpływ na cele rewitalizacji miasta, choć cztery lata temu idea spotkań w przyjaznej atmosferze i małym klimatycznym kwartale ulic Sienkiewicza, Orzeszkowej, Sikorskiego, Reymonta brzmiała egzotycznie i nowatorsko. Przedsięwzięciom tym „patronowała” placówka wsparcia dziennego przy ul. Sienkiewicza 43, która była jako pierwsza wzorem przemian nie tylko wizerunkowych, ale i mentalności mieszkańców. Często wydarzenia i inicjatywy przez nią organizowane nadawały ton i sprawiały, że miejsce nabierało charakteru, przyciągając i integrując coraz więcej mieszkańców z obszaru. Wydarzenia takie jak „andrzejki”, „mikołajki, „dni otwarte”, wspólnie śpiewanie piosenek harcerskich sprawiały, że to miejsce nazwane zostało „Fabryką Cudów”. Nie bez znaczenia jest tu rola partnera społecznego projektu – ZHP Chorągwi Gdańskiej przy współpracy z malborskim Hufcem, które to wykorzystując swoje ponad stuletnie doświadczenie, doskonale wpisały się w rolę animatora działań lokalnych, choć na początku wcale nie było łatwo przekonać lokalną społeczność do wspólnych działań. Z czasem te opory zostały przełamane, a mieszkańcy, młodzież nie wyobrażają sobie dziś tej przestrzeni bez „swojej Fabryki Cudów”, która jest magiczna. To pokazuje, jak długotrwałe są realne procesy rewitalizacji i ile wysiłku trzeba włożyć aby pokonać stereotyp, że „tu i tak nic dobrego się nie wydarzy”. Taki przykład narracji przedstawia charakterystyczne nastawienie do miejsca, które nie miało zbyt dobrej opinii. Prawdą jest, że po zmroku lepiej było nie „zapuszczać się” w tę przestrzeń. Poza tym sam obiekt, zawilgocony, brudny, zasiedlony przez robactwo – odstraszał. Byli też i tacy sceptycy, którzy twierdzili, że budynek po remoncie zostanie zdewastowany i szkoda wydawać pieniądze na jego remont. Poza tym o czym to miejsce mogłoby opowiadać mieszkańcom? Żadne z przewidywanych wcześniej negatywnych scenariuszy nie zaistniały. Okazało się, że miejsce zyskało gospodarza, który potrafił przyciągnąć mieszkańców i stał się przełomowym czynnikiem tej część rewitalizacji. Młodzież i rodzice przystąpili do projektu, coraz częściej odwiedzali placówkę, włączali się w jej życie, a potem coraz śmielej zaczęli do niej zaglądać mieszkańcy obszaru. Projekt społeczny został także doceniony przez Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego i w ramach promocji projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w naszym regionie wybrany jako przykład dobrych praktyk. Informacja na temat realizacji projektu była promowana w mediach społecznościowych, na stronach internetowych, jak również w ramach organizowanych konkursów. Jako uzupełnienie działań promocyjnych Departament Europejskiego Funduszu Społecznego w Urzędzie Marszałkowskim przygotowuje folder promujący działania społeczne malborskiej rewitalizacji, skalę zmian, jakie zaszły przy wsparciu z Funduszy Europejskich, ukazując najciekawsze historie uczestników projektu, który wciąż przyczynia się do zmian na „+”. 

Działalność placówki w wieży ciśnień i przy ul. Sienkiewicza 43 to także dobry przykład rewitalizacji w obszarze kultury i dziedzictwa narodowego. Mamy okazję na przykładzie tych lokalizacji obserwować, jak rewitalizacja wspiera szeroko pojętą pamięć o dziedzictwie kulturowym i historycznym miasta. Przez wiele lat obiekt przy ul. Sienkiewicza 43 był kojarzony ze sklepem rowerowym „Folty”. Gdy zapytano mieszkańców, z czym jeszcze kojarzą ten budynek, niektórzy odpowiedzieli, że była tam sala sportowa i sklep meblowy. Niewiele osób wiedziało, że pierwotnie była to kaplica kościoła ewangelickiego. Mało kto znał także historię wieży ciśnień na Placu Słowiańskim 15, bo, jak mówili mieszkańcy, „była tu od zawsze”. Po remoncie nadano przestrzeniom nowe funkcje społeczne, stały się one inspiracją, ale i pewnego rodzaju odpowiedzialnością za miejsce. To przykład tego, jak nie burząc obiektów, można „tchnąć w nie nowe życie”, doposażając obiekty z wykorzystaniem pieniędzy projektowych. Przemiany zapoczątkowały „sukcesję społeczną”, a obiekty zaczęły „żyć i opowiadać swoją historię”. Jak mówi Jan Gehl, wybitny duński urbanista: „tylko życie przyciąga życie”.

Z 14 budynków mieszkalnych remontowanych dzięki projektowi rewitalizacyjnemu 11 to budynki mające status zabytku (część z nich jest wpisana do gminnej ewidencji zabytków, część do rejestru zabytków województwa pomorskiego). To również przykład dobrych praktyk dotyczących dziedzictwa kulturowego w malborskiej rewitalizacji.

Mając doświadczenie i przekonanie co do dużej wartości misji partycypacyjnej w procesie rewitalizacji, dalsze działania należy ukierunkować na współpracę z mieszkańcami. Ze względu na długoterminowy horyzont planowania działań rewitalizacyjnych, efekty oraz odpowiedź na pytanie czy realizacja zadań przyczyniła się do rozwiązania całkowitego lub częściowego zdiagnozowanych w ramach analiz i delimitacji problemów będzie można poznać po zakończeniu całego procesu. Jednak uzyskane wyniki po trzech latach prowadzenia procesu prowadzą do wniosku, że istnieje duży związek pomiędzy zdiagnozowanymi problemami, a podejmowaną interwencja na obszarze rewitalizacji. Najistotniejszym efektem w całym procesie rewitalizacyjnym jest trwałość społeczna. Już dziś widać znacznie niższy niż przed przystąpieniem do realizacji programu rewitalizacji poziom ubóstwa i wykluczenia poprzez spadek liczby środowisk korzystających z pomocy społecznej, zmniejszenie liczby bezrobotnych oraz większą aktywność społeczną i udział mieszkańców w procesie partycypacji społecznej. Zmniejszyła się także liczba rodzin i osób objętych pomocą przez lokalny MOPS w formie świadczeń pieniężnych funduszy pomocy społecznej bez względu na rodzaj świadczenia i źródło finansowania. Pod koniec 2016 roku obszar rewitalizacji obejmował około 60% ogółu rodzin korzystających ze świadczeń funduszy pomocy społecznej. Do końca 2020 roku liczba ta zmniejszyła się o 10%. Na dane te trzeba patrzeć także przez pryzmat zmian w obszarze polityki społecznej – wprowadzenie programów w zakresie świadczeń rodzinnych oraz wzrost wysokości kwoty świadczeń opiekuńczych. Nie mniej jednak proces rewitalizacji, co widać po wskaźnikach, na pewno przyczynił się do wzrostu kapitału społecznego na obszarze rewitalizacji, podniesienia świadomości obywatelskiej i współodpowiedzialności za miejsce zamieszkania. Dzięki poprawie aktywności społecznej uległ zwiększeniu udział mieszkańców w konkursach, dotacjach i inicjatywach dedykowanych odbudowie tożsamości na obszarze. Wysoko oceniona przez mieszkańców działalność dwóch placówek wsparcia dziennego przy ul. Sienkiewicza 43 i w wieży ciśnień to także efekt wzbudzenia wśród dzieci, młodzieży i rodziców motywacji do zmiany postaw życiowych. Poprzez uczestnictwo w zajęciach opiekuńczych, terapeutycznych i psychologicznych, które rekompensują braki w wychowaniu w rodzinie, oraz działania zapewniające dziecku opiekę i wychowanie, pomoc w nauce, uczenie prawidłowych postaw, organizację czasu wolnego, rozwój zainteresowań beneficjenci mają możliwość pełnej integracji z lokalną społecznością. Poprawa stanu technicznego najstarszego zasobu mieszkaniowego miasta, estetyki i atrakcyjności przestrzeni publicznych i półpublicznych to kolejny ważny punkt w procesie rewitalizacji. Projekt rewitalizacji sprawił, że Malbork pięknieje, stare domy odzyskują dawny blask i swój pierwotny wygląd. Przestrzeń miejska staje się atrakcyjniejsza.

Bardzo ciekawym badaniem przeprowadzonym w ramach ewaluacji okresowej programu rewitalizacji było przeprowadzenie ankiet wśród mieszkańców spoza obszaru. Większość z badanych deklaruje, że zapoznała się z tym dokumentem (60,8%), ale wiele uwag kierowanych jest do przestrzeni poza granicami obszaru rewitalizacji. Są to, przy okazji procesu diagnostycznego, cenne wskazówki do wykorzystania przez radnych, włodarzy i badaczy do budowy strategii miasta jako wartość dodana prowadzonej rewitalizacji. Na tym tle agregacja i porządkowanie danych, ich analiza i pozyskana wiedza o mieście jest niezwykle cenna do wykorzystania w przyszłych dokumentach strategicznych Malborka. Trudności finansowe, złożone dane, nastroje mieszkańców wychwycone przez ankiety, zmiany wynikające z sytuacji epidemicznej rzutujące na wiele procesów społeczno-gospodarczych będą katalizować dalsze przemiany nie tylko na obszarze rewitalizacji. Odpowiedzi mieszkańców są inspirujące dla dalszej diagnostyki i wiedzy o mieście.

Raport, mapa i ankieta to tylko narzędzia, natomiast wnioski z monitoringu i ewaluacja zamieszczone w Raporcie z ewaluacji okresowej Programu Rewitalizacji Miasta Malborka dają podstawę do podjęcia decyzji o kontytuowaniu prac nad malborską rewitalizacją z uwzględnieniem wszystkich uwag interesariuszy, którzy są najlepszymi ekspertami i umieją wskazać kontekst zmian.

Na poziomie materialnym rewitalizacja wymaga większej dyscypliny, by przebiegała w sposób zrównoważony i by poszczególne toczące się równoległe procesy współgrały ze sobą. Wśród nich ważny jest zarówno remont budynków, poprawa jakości przestrzeni, jak i odpowiedni udział korzystających z niej interesariuszy. Świadoma rewitalizacja powinna przede wszystkim zmierzać w konkretnym kierunku. Można napisać wniosek, stworzyć projekt, przeprowadzić przetarg, ale co dalej? Można mieć wizję remontu zabytku, ale czy będzie ona spełniała potrzeby obecnych użytkowników? Tu dotykamy szerszego tematu rewitalizacji rozumianej jako remont bez wizji, po którym czasem niewiele zostaje. Przestrzeń, która nie dostarcza bodźców i nie sprzyja tworzeniu relacji, jest trudna i niczego nie oferuje. Poza tym zastąpienie tego co było, nowym estetycznym rozwiązaniem bez przemyślenia i refleksji też jest niewiele warte. Pojawiały się głosy mówiące, że remont wieży ciśnień był zbyt kosztowny, a obiekt nie do końca jest wykorzystany. Adaptacja tej klasy zabytku stawia oczywiście wyższe wymagania zarówno projektantom, jak i miastu. Ci pierwsi unieśli ciężar wyzwania, bo szanując ślady upływu czasu, nadali przedmiotom i miejscu dodatkowy wymiar. Jeśli chodzi o wykorzystanie obiektu przez miasto, po oddaniu go do użytku w krótkim czasie nastał okres epidemii i lockdownu. Wieża, w której podejmowano coraz więcej aktywności i odbywało się coraz więcej wydarzeń, musiała zostać zamknięta jak wiele innych obiektów. Zarówno przed mieszkańcami miasta, samorządowcami, jak i innymi interesariuszami stoi zadanie opowiedzenia historii tego miejsca. Tylko dzięki wspólnym działaniom będzie uważać się je za własne dziedzictwo warte przyjęcia oraz przekazania następnym pokoleniom.

Działania prowadzone w ramach zintegrowanego projektu rewitalizacyjnego zostały wyróżnione i nagrodzone w 2019 roku dwiema statuetkami w ramach plebiscytu „Pomorskie Sztormy” organizowanego przez Gazetę Wyborczą pod patronatem marszałka województwa pomorskiego. Projekt „Malbork na + działania społeczne” zdobył pierwsze miejsce w kategorii Infrastruktura i Kapitał Ludzki, a projekt „Malbork na + – rewitalizacja historycznego śródmieścia miasta Malborka” pierwsze miejsce w kategorii Euro Inspiracje. Renowacja wieży ciśnień została także laureatem ogólnopolskiego konkursu „Zabytek zadbany”, prowadzonego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa.

3.3. Opis projektu wybranego do realizacji w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu

Działania przeznaczone do realizacji stanowią uzupełnienie części zintegrowanego projektu „Malbork na +”. Ich celem jest przede wszystkim włączenie społeczne mieszkańców rewitalizowanych przestrzeni, odnowa istniejących terenów zielonych oraz budowa małej architektury. W związku z tym zaplanowano:

• działania tożsamościowe na podwórkach takie jak: wymyślenie wspólnie z mieszkańcami nazwy podwórka, opracowanie społecznych regulaminów porządku, wyznaczenie opiekuna podwórka, opracowanie zasad sąsiedzkich na podwórku, przeprowadzenie kampanii budującej poczucie odpowiedzialności, utworzenie wspólnego kalendarza imprez, wykonanie elementu identyfikującego podwórka, np. obrazu, malowidła, muralu;
• działania klimatyczne, w ramach których zaplanowano wspólne zakładanie ogrodów społecznych w tym warzywnych, ziołowych, deszczowych, odbetonowanie przestrzeni przyległych do podwórek, zakładanie budek lęgowych;
• w ramach działań partnera społecznego zaplanowano warsztaty liderskie kształtujące postawy przedsiębiorcze i aktywności mieszkańców, odpowiedzialności za środowisko z udziałem tutora, oraz wspieranie inicjatyw oddolnych, sąsiedzkich takich, jak: „Dzień sąsiada”, „Dzień przedsiębiorczości”, zapalenie światełek na wspólnie posadzonej choince poprzedzone warsztatami z robienia ozdób choinkowych.

Władze miasta widzą dalszą potrzebę większego angażowania lokalnie obywateli, w szczególności istotne są kwestie związane z budowaniem poczucia lokalnej tożsamości oraz aspekty klimatyczne. Działania odbywać się będą w rewitalizowanych przestrzeniach ulic Sienkiewicza, Orzeszkowej, Reymonta, przy placach Kasztanowym i 3 Maja. Wszystkie te miejsca są istotne z punktu widzenia mieszkańców obszaru rewitalizacji.

Czas realizacji projektu: II kwartał 2022 roku.

3.3.2. Realizacja i wdrażanie

W ramach projektu przewidziano następujące działania:

• ·        organizowanie spotkań i warsztatów w ramach edukacji klimatycznej, np. dotyczących sposobu zagospodarowania przestrzeni, wymyślenia jej od nowa (np. ogród społeczny w tym warzywny, ziołowy, deszczowy), odbetonowanie przestrzeni przyległych do podwórek, zakładanie budek lęgowych;
• integracyjne imprezy, w tym integrację poprzez zrobienie wspólnego zdjęcia, konkursu plastycznego, opowiedzenia ciekawej historii przez miejscowego lidera; powyższe działania promują postawy obywatelskie, budują poczucie odpowiedzialności za miejsce i wspierają autorytety obszaru rewitalizacji;
• działania tożsamościowe na podwórkach (wymyślenie wspólnie z mieszkańcami nazwy podwórka, opracowanie społecznych regulaminów porządku, wyznaczenie opiekuna podwórka, opracowanie zasad sąsiedzkich na podwórku, zaplanowanie wspólnego kalendarza imprez, wykonanie elementu identyfikującego podwórka, np. obraz, malowidło, mural);
• program wsparcia oddolnych inicjatyw przez minigranty, konkursy dla organizacji pozarządowych oraz w ramach Malborskiego Programu Partnerstwa Lokalnego;
• warsztaty liderskie kształtujące postawy przedsiębiorcze i aktywności mieszkańców, odpowiedzialności za środowisko z udziałem tutora oraz wspieranie inicjatyw oddolnych, sąsiedzkich takich, jak: zapalenie światełek na wspólnie posadzonej choince poprzedzone warsztatami z robienia ozdób choinkowych, wspólne śpiewanie kolęd malowanie kraszanek przed świętami wielkanocnymi itp.

Działania projektowe będą realizowane w myśl ustawy o zapełnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Adresatami działań będą dzieci, młodzież, opiekunowie, osoby niepełnosprawne, seniorzy. Budynki i przestrzenie mają stać się wolne od barier architektonicznych i komunikacyjnych poziomych i pionowych. Użycie pętli indukcyjnej i tłumacza na PJM (Polski Język Migowy) on-line przyczyni się do lepszej jakości i promowania szerokiemu gronu działań, co przyczyni się do większej ich dostępności dla uczestników. Sprawdzonym partnerem międzysektorowym jest ZHP Chorągwi Gdańskiej, z którym miasto realizuje projekt rewitalizacyjny. Partner zajmie się animacją dzieci i młodzieży oraz rodziców w placówkach i wybranych przestrzeniach. Dzięki dotychczasowej pracy obiekty zyskały gospodarza, a praca partnera została bardzo wysoko oceniona przez uczestników. Ponad stuletnie doświadczenie sprawia, że ZHP doskonale wpisuj się w animacje działań lokalnych, spotkań, prelekcji, imprez integracyjnych. Wszystkie działania będą odbywać się w rewitalizowanych przestrzeniach: na podwórkach w kwartale ulic: Sienkiewicza, Orzeszkowej, Reymonta, Krakowskiej, przy placach Kasztanowym i 3 Maja. Wszystkie te miejsca są istotne z punktu widzenia mieszkańców obszaru rewitalizacji.

3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Poprzez zaproponowane działania miasto Malbork chce stworzyć program budowy odpowiedzialności obywatelskiej, poczucia przynależności do miejsca zamieszkania oraz pobudzić mieszkańców do aktywności.

W ramach realizacji projektu przeprowadzone zostaną:

• działania tożsamościowe na podwórkach – 4 sztuki,
• działania klimatyczne na podwórkach – 2 sztuki,
• warsztaty liderskie partnerstwa społecznego – 24 godziny,
• inicjatywy na rzecz społeczności lokalnej – 10 inicjatyw.

Promocja aktywnych postaw może stać się przykładem dla mieszkańców innych części miasta do budowania lokalnego bezpieczeństwa. Wypracowane rozwiązania w projekcie mają charakter lokalny i mogą służyć również innym samorządom jako dobre praktyki. Miasto planuje zorganizować w ramach Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego, którego jest liderem, wizytę studyjną dla ościennych miast: Nowy Staw i Sztum, które funkcjonują w ramach Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego (MOF). Dobrymi praktykami miasto chce również się podzielić z przedstawicielami Zespołu ds. Rewitalizacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego, aby przedstawić rozwiązania i rezultaty projektowych działań.

Rozdział 4. Deklaracja kierunku dalszego działania w ramach Dziedzictwa WUF11 (WUF11 Legacy) w latach 2023-2024

Miasto Malbork realizuje swoje programy strategiczne oraz angażuje się w dostępne inicjatywy i projekty. Jednym z nich jest Partnerska Inicjatywa Miast (PIM) w ramach Partnerskiej Inicjatywy – Sieć Rewitalizacja. Otrzymana przez miasto dotacja wdrożeniowa dedykowana była wykonaniu dokumentacji dotyczącej zagospodarowaniu jednej z przestrzeni na funkcje Rozproszonego Inkubatora Przedsiębiorczości. Chcielibyśmy kontynuować rozwój tej przestrzeni z przeznaczeniem dla przedsiębiorczych mieszkańców miasta. Ten element wzmacnia realizację projektu Modelowej Lokalności.

Ponadto Malbork jest partnerem w międzynarodowym projekcie Urbact w sieci „Kairos”. W ramach projektu została powołana Lokalna Grupa Urbact, która wypracowuje inicjatywy i rozmawia na temat wpływu dziedzictwa kulturowego na gospodarkę miasta. Jedną z inicjatyw jest Akademia Lokalnego Lidera, która ma zadanie wyłonić i zintegrować lokalnych liderów. Przy wsparciu samorządu i instrumentów miasta wspólnie będą oni działań na rzecz rozwoju miasta. Akademia Lidera będzie również wzmacniać potencjał organizacji pozarządowych, które dzięki konkursom urzędu miasta z wykorzystaniem ustawy o pożytku publicznym i wolontariacie mają wpływ na wsparcie oddolnych inicjatyw o charakterze prospołecznym. 

Wsparciu oddolnych inicjatyw służy także uruchomiony w Malborku Malborki Program Partnerstwa Lokalnego. Program aktywizuje i angażuje mieszkańców w prace na rzecz swojego otoczenia takie, jak: zagospodarowania skwerów , placów zabaw, zieleni i inicjatywy kulturalne, przestrzenne. Obydwa instrumenty wsparcia są bardzo często wykorzystywane przez mieszkańców, którzy biorą czynny udział w ogłaszanych przez Urząd Miasta konkursach.

Działania miasta Malborka od wielu lat to przede wszystkim wypracowanie pomysłu na budowanie lokalnego poczucia przynależności. Priorytetem jest przede wszystkim wzrost kapitału społecznego, współodpowiedzialność za miejsce zamieszkania oraz zwiększenie więzi lokalnych. Prowadzone w ramach PIM oraz rewitalizacji działania to przede wszystkim szeroko pojęta partycypacja społeczna i prace pod kątem dostępności przestrzeni publicznych dla wszystkich grup użytkowników. 

Miasto Malbork będzie także kontynuować projekt rewitalizacyjny „Malbork na + – działania społeczne”. Głównym jego celem jej poprawa warunków życia, aktywizacja i włączenie rodzin w działania dwóch placówek wsparcia dziennego w formule specjalistycznie i podwórkowej przy włączeniu  narzędzia pracy z rodzicami i dziećmi ulicy.

W ramach projektu uruchomione jest wsparcie psychologiczne i pedagogiczne dla dzieci i ich opiekunów. Zajęcia i praca indywidualna ma na celu wspomóc młodzież w rozwiązywaniu ich problemów, radzeniu sobie ze stresem, szczególnie w rzeczywistości popandemicznej, motywowania do pracy w grupie, pokonywanie własnych barier i otwartości na innych. Od marca tego roku placówka została także otwarta dla młodzieży i ich mam z Ukrainy w związku z działaniami wojennymi w tym kraju. Uchodźcy dołączyli do projektu i wspólnie uczestnicy projektu uczą się tolerancji i wrażliwości na potrzeby innych. To jest bardzo ciekawe doświadczenie.

Dodatkowo placówka organizuje wiele wyjazdów integracyjnych, letnich i zimowych, które uczą młodzież i rodziców, jak przyjemnie i pożytecznie spędzać wolny czas. Ponadto organizacja wielu okolicznościowych spotkań w gronie uczestników i ich rodzin wpływa na integrację środowiskowa wokół placówki i zachęca rodziców do wsparcia działań uczestników swoją pracą. Imprezy rekreacyjno-turystyczne , kulturalne przyciągają sąsiadów i pozwalają lepiej się poznać i zintegrować.

Rozdział 5. Rekomendacje na bazie doradztwa

Malbork jest miastem o szczególnych zasobach dziedzictwa kulturowego. Ta specyfika miejsca wynika z obecności słynnego obiektu – zamku krzyżackiego, który dominuje w świadomości mieszkańców i turystów. Z jednej strony należy traktować to jako kapitał rozwojowy, ale z drugiej także jako obciążenie, z którego wynika powinność ochrony. Chociaż malborczanie są dumni z faktu posiadania takiej spuścizny i ma ona dla nich duże znaczenie tożsamościowe, to praktycznie ma ograniczony wpływ na więzi społeczne, relacje sąsiedzkie. Stosunek mieszkańców do tradycji – dziedzictwa materialnego i niematerialnego zawsze był widoczny. Miejsce zobowiązuje. Dlatego szukano takiego instrumentu, który odkryłby inne, mniej spektakularne miejsca w mieście, także na poziomie sąsiedzkim, a nie tylko okołomiejskim. Odpowiedzią okazała się rewitalizacja, która po pięciu latach realizacji stała się dla Malborka kluczowym programem społeczno-gospodarczym w odniesieniu do jego obszarów problemowych i ważną częścią myślenia o rozwoju całego miasta.

Działania prowadzone na podwórkach w Malborku są głęboko zanurzone w kontekście społecznym i mocna włączają społeczność lokalną w procesy odnowy miasta. Podwórko to taka przestrzeń, do której mieszkańcy są bardzo przywiązani. To mikrokosmos, w którym prowadząc prace, wchodzi się do prywatnego świata mieszkańców. Nie jest to tylko więc proste działanie inwestycyjne, ale przede wszystkim praca z mieszkańcami, często skłóconymi, mającymi różne potrzeby i oczekiwania. Czasem tak trudno jest zrozumieć, „dlaczego oni nie chcą”, „ja na ich miejscu” itp. Ale my nie jesteśmy na ich miejscu. I to jest kwestia przestrzeń do przepracowania, do zrozumienia zjawisk wyuczonej bezradności, odróżnienia skutków niskiego kapitału społecznego od skutków ubóstwa. Doświadczenie sprawczości buduje się powoli, mozolnie, cierpliwie, ale za to będzie trwała budowla. Mieszkańcom trzeba dać prawo do samostanowienia i ewentualnie z nimi szukać kompromisowych rozwiązań. I może nie od razu możliwy jest spektakularny efekt, ale w przyszłości będzie szansa na większy kapitał społeczny. Oddanie w ręce mieszkańców do użytku trzech przestrzeni publicznych: skweru przy ul. Reymonta, podwórka Papy Smerfa w kwartale ulic Sienkiewicza, Orzeszkowej, Krakowskiej, Reymonta oraz podwórka przy ul. Krakowskiej to przykłady przełamywania bezradności, rozmów z mieszkańcami i dojścia do efektu wspólnych działań, które chcemy kontynuować.

Również działania prowadzone w projekcie „Malbork na +” włączające i angażujące rodziny, nauczycieli, wychowawców, liderów lokalnych przynoszą wymierne rezultaty w poprawie funkcjonowania dzieci i ich opiekunów na wielu poziomach. Dzięki wsparciu prowadzonemu w projekcie zarówno rodzice i dzieci nawiązują oparte na zaufaniu relacje, a także więzi ze społecznością lokalna. Placówka wsparcia „Stacja Malbork” przy ul Sienkiewicza 43 była przełomem w działaniach aktywizujących mieszkańców . Jest wzorem przemian nie tylko wizerunkowych , ale i mentalności mieszkańców. Często wydarzenia i inicjatywy przez nią organizowane nadawały ton i sprawiały, że miejsce nabierało charakteru, przyciągając i integrując coraz więcej mieszkańców z obszaru. Te „andrzejki”, „mikołajki, „dni otwarte”, wspólnie śpiewanie piosenek harcerskich sprawiały, że to miejsce nazwane zostało „Fabryką Cudów”. 

Nie bez znaczenia jest tu rola partnera społecznego projektu, ZHP Chorągwi Gdańskiej przy współpracy z malborskim Hufcem, którzy wykorzystując swoje ponad stuletnie doświadczenie, doskonale wpisali się w rolę animatora działań lokalnych. Chociaż na początku wcale nie było łatwo przekonać lokalną społeczność do wspólnych działań. Z czasem te opory zostały przełamane, a mieszkańcy, młodzież nie wyobrażają sobie dziś tej przestrzeni bez „swojej Fabryki Cudów”, która jest magiczna. To pokazuje, jak długotrwałe są realne procesy rewitalizacji i ile wysiłku trzeba włożyć aby pokonać stereotyp, że „tu i tak i tak nic dobrego się nie wydarzy”. To taki przykład narracji z tych specyficznie ludzkich czynników nastawienia do miejsca, które nie miało zbytnio dobrej opinii. Prawdą jest, że po zmroku lepiej było nie „zapuszczać się” w tą przestrzeń. Poza tym sam obiekt, zawilgocony, brudny, zasiedlony przez robactwo – odstraszał. Byli też i tacy sceptycy, którzy twierdzili, że budynek po remoncie zostanie zdewastowany i szkoda na niego wydawać pieniędzy. Poza tym o czym to miejsce mogłoby opowiadać mieszkańcom?  

Żadna zapaść nie nastąpiła. Okazało się, że miejsce zyskało gospodarza, który potrafił przyciągnąć mieszkańców i stał się przełomem w tej część rewitalizacji. Młodzież i rodzice przystąpili do projektu, coraz częściej odwiedzali placówkę, włączali się w jej życie, a potem coraz śmielej zaczęli do niej zaglądać mieszkańcy obszaru. Projekt społeczny został także doceniony przez Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego i w ramach promocji projektów współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w regionie wybrany jako przykład dobrych praktyk. Informacja na temat realizacji projektu była promowana w mediach społecznościowych, na stronach internetowych, jak i w ramach organizowanych konkursów. Jako uzupełnienie działań promocyjnych Departament Europejskiego Funduszu Społecznego w Urzędzie Marszałkowskim przygotowuje folder promujący działania społeczne malborskiej rewitalizacji, skalę zmian, jakie zaszły przy wsparciu z Funduszy Europejskich, ukazując najciekawsze historie uczestników projektu, które zmieniają się na „+”.  

Działalność placówki w wieży ciśnień i przy ul. Sienkiewicza 43 to także dobry przykład rewitalizacji w sferze kultury i dziedzictwa narodowego. Na przykładzie tych obiektów można obserwować, jak rewitalizacja wspiera szeroko pojętą pamięć o dziedzictwie kulturowym i historycznym miasta. Przez wiele lat obiekt przy ul. Sienkiewicza 43 był kojarzony ze sklepem rowerowym „Folty”. Gdy spytano mieszkańców, z czym jeszcze kojarzą ten budynek, niektórzy odpowiedzieli, że była tam sala sportowa i sklep meblowy. Niewiele osób wiedziało, że pierwotnie była to kaplica kościoła ewangelickiego. Mało kto znał także historię wieży ciśnień przy pl. Słowiańskim 15, bo, jak mówili mieszkańcy, „była tu od zawsze”. Po remoncie nadano przestrzeniom nowe funkcje społeczne, stały się one inspiracją i przykładem tego, jak nie burząc, można „tchnąć w nie nowe życie”. Doposażenie obiektów z pieniędzy projektowych rozpoczęło „sukcesję społeczną”, a obiekty zaczęły „ żyć i opowiadać swoją historię”.