Opole

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Opole bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Obieg zamknięty w gospodarowaniu odpadami z tworzyw sztucznych, w tym w zakresie wydawania decyzji administracyjnych”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Opole uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzeniu platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast i szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Opola realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Obieg zamknięty w gospodarowaniu odpadami z tworzyw sztucznych, w tym w zakresie wydawania decyzji administracyjnych” odwołują się do 12. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Opola wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Opola.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez miasto Opole działań w Celu 12. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Opole jest miastem na prawach powiatu zlokalizowanym w południowo-zachodniej Polsce, położonym na Równinie Opolskiej nad rzeką Odrą i Młynówką. Jest również stolicą województwa opolskiego, jednym z najstarszych miast w Polsce, które w 2017 roku obchodziło jubileusz 800-lecia lokacji. Opole posiada piękne Stare Miasto z początku XIII wieku, które zostało założone przez księcia Kazimierza I Opolskiego z linii Piastów, oraz charakterystyczną wieżę Piastowską z XIV wieku. W czasach średniowiecza i renesansu Opole było centrem handlu dzięki jego położeniu na kilku szlakach handlowych. W okresie PRL nastąpił gwałtowny rozwój miasta związany głównie z rozwojem przemysłu. Współczesne Opole to harmonijne połączenie tradycji z nowoczesnością, nauki z biznesem, miasto akademickie. 

Obecnie Opole kojarzy się z corocznym Krajowym Festiwalem Piosenki Polskiej, odbywającym się w amfiteatrze opolskim. Miejscem szczególnie polecanym do odwiedzenia jest wizyta w nowoczesnym i atrakcyjnym opolskim zoo, które po powodzi w 1997 roku, zostało założone praktycznie od nowa. Ponadto warto tu zobaczyć staromiejski rynek, Most Groszowy, Opolską Wenecję, Aleję Gwiazd Festiwalu Piosenki Opolskiej.

Opole posiada cenne zasoby przyrodnicze. Istnieje tu wiele terenów objętych ochroną. Są to: Obszar Chronionego Krajobrazu „Las Grudzicki”, użytki ekologiczne „Dolina Strugi Lutnia”, „Grudzicki Grąd” i „Łąki w Nowej Wsi Królewskiej”, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe „Kamionka w Groszowicach”, „Kamionka Piast”, „Kamionka Odra”, „Żwirownie w Malinie” oraz „Dolina Odry”, a także stanowiska dokumentacyjne „Groszowickie Skały” i „Skarpa w Malinie” oraz 30 pomników przyrody.

Według danych BDL GUS na koniec 2020 roku ludność Opola liczyła 127 839 osób. Przyrost naturalny w 2020 roku wynosił -1,41‰. W latach 2002-2021 liczba mieszkańców Opola zmalała o 1,4%. W 2020 roku 57,7% mieszkańców Opola była w wieku produkcyjnym, 16,4% w wieku przedprodukcyjnym, a 25,9% w wieku poprodukcyjnym.

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

Strategia Rozwoju Opola do 2030 r. odnosi się do zasad odpowiedzialnej konsumpcji i produkcji w bardzo tradycyjny sposób, rozumiany zgodnie z panującymi jeszcze kilka lat temu trendami. Odnoszące się do tego tematu zapisy zostały ujęte w ramach Celu 3.2. – Miasto zielone i przyjaznej ludziom przestrzeni i celu szczegółowego 3.2.2. – Kapitał naturalny. Według tych zapisów miasto będzie udoskonalać system gospodarowania odpadami komunalnymi. Oznacza to segregację odpadów na terenach użytku publicznego, a także potencjalną wymianę pojemników naziemnych w zabudowie wielorodzinnej na pojemniki podziemne i półpodziemne.

Rozdział 2. Droga Opola do doskonałości w realizacji Celu 12. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja

2.1. Działania miasta w drodze do realizacji Celu 12. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja

Opole stosunkowo od niedawna zaczęło wprowadzać działania mające na celu poprawę odpowiedzialnej produkcji i konsumpcji, tj. od selektywnej zbiórki odpadów do faktycznego recyklingu. Pomysł na wsparcie tego procesu na etapie wydawania decyzji administracyjnych dla przedsiębiorców jest autorskim rozwiązaniem miasta.

W 2021 roku został wprowadzony obowiązek selektywnego zbierania odpadów komunalnych w miejsce dotychczasowego wyboru sposobu zbierania odpadów komunalnych. Oznacza to, że obecnie wszyscy właściciele nieruchomości położonych na terenie Opola są zobowiązani do selektywnego zbierania odpadów komunalnych. Z roku na rok rośnie ilość odpadów selektywnie zebranych w porównaniu do odpadów zmieszanych. W 2021 roku została też podjęta decyzja o rozbudowie dwóch systemów zbiórki: elektroodpadów gromadzonych w Miejskich Punktach Elektroodpadów (MPE) oraz książek gromadzonych w Punktach Wymiany Książek (PWK). Nowe gabloty MPE ustawiono przy ulicach Partyzanckiej, Jankowskiego, Chmielowickiej i Luboszyckiej. W 2021 roku na terenie miasta uruchomiono 28 punktów MPE. Siedem nowych Punktów Wymiany Książek (PWK) ustawiono natomiast na placu zabaw w rejonie ul. Dambonia oraz osiedli Malinka i Armii Krajowej (tzw. Górka Śmierci). Aktualne lokalizacje MPE i PWK można znaleźć na stronie www.smieciopolis.opole.pl, a także w aplikacji mobilnej Opole Segreguje. Dodatkowo 4 października 2021 roku przy ul. Kępskiej 5 został uruchomiony drugi stacjonarny Punkt Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych. W roku 2021 rozszerzono również zakres zwolnień w części z opłaty dla kompostujących odpady, zwolnienia dla rodzin wielodzietnych w wysokości 30% opłaty oraz dla gospodarstw domowych, w których dochód nie przekracza kwoty uprawniającej do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

Opole przywiązuje bardzo dużą wagę do działań edukacyjnych. W 2021 roku kontynuowano realizację projektu „Wspólna akcja segregacja” oraz rozpoczęto realizację projektu „Eko-nawyki dobre praktyki – gospodarka o obiegu zamkniętym”. Dodatkowo w 2021 roku miasto realizowało europejskie projekty URBACT – UrbRec „Zasobne Miasta” i „Tropa Verde”. Gospodarka o obiegu zamkniętym jest tematem przewodnim w prowadzonych działaniach edukacyjnych, czego rezultatem było otwarcie w listopadzie 2021 roku ReUżytkowni, czyli przestrzeni do prowadzenia działań edukacyjnych związanych z gospodarką odpadami komunalnymi oraz wdrażania rozwiązań związanych z gospodarką o obiegu zamkniętym. Jest to przestrzeń wymiany rzeczy, w której przedmioty w dobrym stanie, ale już nieużytkowane, mogą znaleźć nowego właściciela. Główna zasada ReUżytkowni brzmi: „przynieś – wymień – korzystaj”. W okresie od 19 listopada 2021 do 31 grudnia 2021 roku odwiedziły ją 1593 osoby, przyjęto 1935 kg przedmiotów, a drugie życie znalazło 1104 kg przedmiotów. Został również uruchomiony specjalny profil na FB, na którym umieszczane są informacje dotyczące jej funkcjonowania i materiały edukacyjne.

2.2.  Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

Dobrą praktyką Opola będzie stwierdzenie przez organ wydający decyzję administracyjną (tj. decyzję, zezwolenie, pozwolenie), na podstawie przeprowadzonych w laboratorium akredytowanym badań przetworzonych tworzyw sztucznych, czy przetworzony w instalacji regranulat może stanowić gotowy surowiec do produkcji innych wyrobów oraz czy spełnia wszystkie istotne wymagania produktu dla określonego jego wykorzystania jako surowca do dalszego przetwórstwa lub jako dodatku do materiału pierwotnego.

Jeżeli uzyskany w trakcie prowadzenia eksploatacji przetwarzania odpadów regranulat spełni normy jakościowe dla gotowego surowca i bez dalszego przetwarzania będzie mógł być wykorzystywany bezpośrednio w procesie produkcyjnym, wtedy wytworzony regranulat będzie mógł być traktowany jako produkt, a proces wytworzenia tego produktu będzie uważany za recykling (nie będzie powstawał odpad). W takim przypadku miasto będzie miało do czynienia z wytworzeniem produktu w ramach prowadzonego procesu recyklingu. Zgodnie z załącznikiem nr 1 do ustawy o odpadach tego typu działanie oznaczone jest symbolem R3 (Recykling lub odzysk substancji organicznych, które nie są stosowane jako rozpuszczalniki).

2.3. Opis projektu wybranego do realizacji w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

2.3.1. Krótka charakterystyka projektu

Projekt „Obieg zamknięty w gospodarowaniu odpadami z tworzyw sztucznych, w tym w zakresie wydawania decyzji administracyjnych” dotyczy problemu zagospodarowania tworzyw sztucznych stanowiących odpady i proponuje ich recykling tak, aby jak najmniej tego rodzaju odpadów trafiło do unieszkodliwienia oraz aby osiągnąć odpowiedni poziom ich przetwarzania poprzez recykling. Celem działań podejmowanych w ramach projektu będzie analiza przez miasto dostępnych rozwiązań w ramach odzysku i recyklingu odpadowych tworzyw sztucznych, uregulowanie stosowanych rozwiązań w aspekcie procesów przetwarzania odpadów oraz wypracowanie schematu postępowań administracyjnych w celu wspomagania w tym zakresie przedsiębiorców/firm.

Udział Opola w projekcie podyktowany jest ogromną skalą wytwarzania odpadowych tworzyw sztucznych i potencjalnym wpływem tego rodzaju odpadu (bez odpowiedniego zagospodarowania) na wszystkie komponenty środowiska oraz na życie i zdrowie ludzi. Odpadowe tworzywa sztuczne są zbierane selektywnie w ramach systemu selektywnej zbiórki. Regulują to obowiązujące przepisy, jednak na razie nie ma jednoznacznych rozwiązań prawnych i procesowych dla procesu przetwarzania/odzysku odpadowych tworzyw sztucznych.

Głównymi działaniami podejmowanymi w ramach realizowanego projektu będą:

• pomoc dla przedsiębiorców w ocenie prowadzonego procesu przetwarzania odpadowych tworzyw sztucznych (np. wskazanie konieczności potwierdzenia efektu przetwarzania jako produktu w ramach recyklingu poprzez badania laboratoryjne) na etapach planowanych przedsięwzięć,
• zachęta do stosowania obiegu zamkniętego w gospodarowaniu odpadami i doposażenia instalacji przez przedsiębiorców zagospodarowujących odpady tworzyw sztucznych,
• wsparcie merytoryczne na etapie wydawania zezwoleń i eksploatacji instalacji do przetwarzania opadów z tworzyw sztucznych.

Działania podejmowane w ramach projektu pozwolą odpowiedzieć na następujące pytania: kiedy proces przetwarzania odpadowych tworzyw sztucznych może zostać zakwalifikowany jako recykling; jakie warunki techniczne i prawne pod względem ochrony środowiska musi spełniać instalacja do przetwarzania odpadów z tworzyw sztucznych; jakimi parametrami musi charakteryzować się produkt/surowiec przetwarzania tworzyw sztucznych oraz czy ostateczne wykorzystanie produktu/surowca nie będzie stwarzało zagrożenia środowiskowego? Szczegółowa analiza odpowiedzi na powyższe zagadnienia pozwoli wypracować jednolity schemat wydawanych decyzji administracyjnych (tj. decyzji, zezwoleń, pozwoleń) oraz będzie pomocna dla przedsiębiorców zajmujących się gospodarowaniem odpadami tworzyw sztucznych.

W ramach projektu planuje się również sporządzenie ankiety skierowanej do zakładów działających na terenie miasta: do zakładów przetwarzania odpadów i zakładów zbierających odpady z tworzyw sztucznych w celu analizy stosowanych metod przetwarzania oraz potrzeb w tym zakresie i odbiorców produktów przetwarzania. Analiza ankiet pozwoli ocenić skalę problemu związanego z zagospodarowaniem tego typu odpadów, a także umożliwi podjęcie odpowiednich kroków przy wydawaniu decyzji w zakresie gospodarowania odpadami. W wypracowaniu rozwiązań formalnych udział będą mieć przede wszystkim przedsiębiorcy realizujący już proces przetwarzania odpadowych tworzyw sztucznych i rozpoczynający procedurę związaną z zagospodarowaniem tego typu odpadów.

2.3.2. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Efektem realizacji projektu będzie dopracowanie systemu selektywnej zbiórki odpadów z tworzyw sztucznych przekładająca się na zmniejszanie ilości wytwarzanych odpadów i zwiększanie efektywności procesów recyklingu dzięki stosowaniu technologii recyklingu i systemu ponownego zawrócenia (wykorzystania) odpadów z tworzyw sztucznych do obiegu zamkniętego. Rezultatem będą również wskazanie przedsiębiorcom rozwiązań na etapie administracyjnym i technologicznym z dziedziny gospodarowania odpadami z tworzyw sztucznych.