Przeworsk

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Dokument pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Przeworsk bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Ogród literacki”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Przeworsk uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzeniu platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast i szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Przeworska realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Ogród literacki” odwołują się do 4., 11. i 15. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Dobra jakość edukacji, Zrównoważone miasta i społeczności oraz Życie na lądzie. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Przeworska wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Przeworska.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez miasto Przeworsk działań w Celu 4. Dobra jakość edukacji, Celu 11. Uczynić miasta i osiedla ludzkie bezpiecznymi, stabilnymi, zrównoważonymi oraz sprzyjającymi włączeniu społecznemu oraz Celu 15. Życie na lądzie

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Przeworsk jest miastem powiatowym województwa podkarpackiego, położonym 35 km na wschód od Rzeszowa. Leży na skrzyżowaniu szlaków turystycznych, stanowi bazę wypadową do Łańcuta (zamek i Muzeum Powozów), Leżajska (klasztor bernardynów z unikatowymi barokowymi organami), Jarosławia (słynne podziemia), Przemyśla (twierdza), a także w Bieszczady. Stanowi węzeł komunikacyjny, w którym krzyżują się ważne arterie komunikacyjne i trzy linie kolejowe. Przecinają je drogi: krajowa nr 94 oraz wojewódzka nr 835. Autostrada A-4 przebiega północną stroną miasta. Znajduje się tu także znaczący węzeł kolejowy (Szczecin – Wrocław – Kraków – Przemyśl – Kijów, Przeworsk – Lublin, Przeworsk – Bełżec i Przeworsk – Dynów). Najbliższe lotnisko znajduje się w oddalonej o 45 km Jasionce koło Rzeszowa, a leżące najbliżej Przeworska (55 km) przejście graniczne to Korczowa. Miasto stanowi centrum administracyjne powiatu przeworskiego i posiada dużą liczbę obiektów o wartościach kulturowych i historycznych, w tym objętych ochroną konserwatorską.

Rycina 1. Granice Przeworska na tle mapy topograficznej (źródło: UM Przeworsk)

Prawa miejskie Przeworsk otrzymał w 1393 roku. Doprowadzenie do Przeworska w 1859 roku kolei z Krakowa, przedłużonej dwa lata później do Lwowa, stało się pierwszym impulsem rozwojowym miasta od czasów rozbiorów. Kolejnym bodźcem było wybudowanie w 1895 roku cukrowni przez Galicyjskie Towarzystwo Przemysłu Cukrowniczego. Powstały też nowe linie kolejowe do Rozwadowa w 1902 roku i wąskotorowa do Dynowa w 1904 roku. Rangę miasta podniosło powołanie starostwa w 1899 roku. II połowa XIX wieku i okres do wybuchu I wojny światowej był korzystnym okresem rozwoju kultury i oświaty w mieście. II wojna światowa zaczęła się w Przeworsku od zbombardowania cukrowni i węzła PKP oraz spalenia siedemnastowiecznej synagogi. Współcześnie Przeworsk jest lokalnym ośrodkiem usługowo-przemysłowym.

Ze względu na wysoką klasę gruntów krajobraz obrzeży miasta ma charakter rolniczy. Enklawy zieleni znajdują się w miejscowym parku krajobrazowym założonym przy pałacu Lubomirskich tworzących zespół pałacowo-parkowy, na terenach zadrzewionych przy korycie rzeki Mleczki oraz w licznych ogródkach działkowych, ogrodach przydomowych i terenach zieleni miejskiej przy obiektach użyteczności publicznej oraz ciągach komunikacyjnych, a także na cmentarzu zabytkowym (powierzchnia 4 ha). Na terenie gminy jedyną przyrodniczą formą ochrony przyrody są pomniki przyrody i aleja drzew. Obecnie na terenie miasta znajduje się 41 drzew pomnikowych, większość z nich rośnie na terenie zespołu pałacowo-parkowego. Znajduje się tam m.in. siedem lip szerokolistnych zasadzonych przez króla Jana II Sobieskiego, który zatrzymał się w mieście podczas powrotu z odsieczy wiedeńskiej, dwa jesiony wyniosłe, trzy platany klonolistne oraz aleja utworzona z 76 grabów. Na zespół pałacowo-parkowy składa się pałac z początku XIX wieku w stylu klasycystyczno-romantycznym oraz park powstały na przełomie XVIII i XIX wieku zajmujący obszar 11 ha. Poza tym na jego terenie znajdują się m.in: oranżeria (1803-1807), stajnie cugowe z początku XIX wieku – obecnie Muzeum Pożarnictwa z kolekcją historycznych hełmów strażackich, wozów strażackich i sikawek, powozownia z połowy XIX wieku (ekspozycja karet, powozów i wozów chłopskich), domy koniuszego i ogrodnika z początków XIX wieku. Spośród innych zabytków warto wymienić: bazylikę Ducha Świętego, gotycką budowlę ufundowaną przez Jana z Tarnowa i wybudowaną w latach 1430-1473; kościół i klasztor bernardynów ufundowany w 1461 roku przez marszałka wielkiego koronnego Rafała z Tarnowa; ratusz z XVII wieku, przebudowany w 1909 roku. Wśród ciekawych obiektów znajdujących się na terenie miasta warto wspomnieć o obiekcie sportowo-rekreacyjnym (5,4 ha) wzniesionym na terenie poprzemysłowym dawnych odstojników nieistniejącej już cukrowni.

Przeworsk położony jest w dorzeczu rzeki Mleczki, prawobrzeżnego dopływu Wisłoka. Najstarsza część miasta jest ulokowana na lessowym wzgórzu wznoszącym się 206 m n.p.m., opadającym stromo od południa w kierunku Mleczki. Geograficznie Przeworsk leży w Kotlinie Sandomierskiej, w mezoregionach Podgórza Rzeszowskiego i Pradoliny Podkarpackiej. Podgórze obejmuje południową część miasta, natomiast pradolina – północną. Występują tu typy rzeźb terenu wysoczyzny i równiny lessowe.

Przeworsk liczy 15 105 mieszkańców (BDL GUS, 2020). Na podstawie danych z roku 2019 można zauważyć spadek liczby mieszkańców miasta Przeworska o 0,39%. W latach 2002-2021 liczba mieszkańców zmalała o 5,3%. W mieście zauważalny jest rokroczny przyrost populacji w wieku poprodukcyjnym kosztem zmniejszenia się liczby ludności w wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym. W 2020 roku 59,2% mieszkańców Przeworska było w wieku produkcyjnym, 17,1% w wieku przedprodukcyjnym, a 23,7% w wieku poprodukcyjnym.

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

Obowiązująca Strategia Rozwoju Miasta Przeworska na lata 2015-2021 jest spójna z Celami 4., 11. i 15. Zrównoważonego Rozwoju. Strategia wyodrębnia cztery obszary wymagające systemowych rozwiązań. Są to:

• Obszar – I. Zrównoważona gospodarka i polityka inwestycyjna,
• Obszar – II. Infrastruktura techniczna i transportowa,
• Obszar – III. Polityka socjalno-bytowa, edukacja i kultura,
• Obszar – IV. Współpraca międzynarodowa, promocja miasta i turystyka.

Zadania z zakresu Celu 4., zapisane w strategii, realizuje głównie Obszar III, pod celem operacyjnym III.4 – Poprawa dostępności i jakości usług medycznych i edukacyjnych, na które składają się: zakup nowoczesnego wyposażenia szkół; zwiększenie dostępu do nauki języków obcych; rozszerzenie pozalekcyjnej oferty zajęć dla dzieci i młodzieży; organizacja kursów i szkoleń dla uczniów i nauczycieli. W ramach obszaru IV Cel 4. realizuje zadanie „Rozwój handlu i usług towarzyszących turystyce (rzemiosło, rękodzieło artystyczne, pamiątkarstwo)”, a w ramach Obszaru II – zadanie dotyczące budowy sieci światłowodowej szerokopasmowego Internetu.

Cel 11. obejmuje wiele sfer przestrzeni miejskich. Należy do nich budowa trwałych systemów transportu poprzez podniesienie poziomu bezpieczeństwa na drogach i i rozwijanie transportu publicznego; zapewnienie zrównoważonej urbanizacji; zapewnienie sprawiedliwej partycypacji społecznej i inkluzji społecznej polegającej na włączaniu jednostek, grup czy kategorii społecznych (np. osób niepełnosprawnych) w funkcjonowanie społeczeństwa; wzmocnienie wysiłków na rzecz ochrony i zabezpieczenia światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego; obniżenie niekorzystnego wskaźnika negatywnego oddziaływania miasta na środowisko; zapewnienie łatwego i powszechnego dostępu do bezpiecznych i inkluzyjnych terenów zielonych i przestrzeni publicznej, szczególnie kobietom, dzieciom, osobom starszym i osobom z niepełnosprawnością; wspieranie korzystnego ekonomicznie, społecznie i środowiskowo połączenia pomiędzy obszarami miejskimi, podmiejskimi i wiejskimi poprzez wzmocnienie krajowego i regionalnego planowania rozwoju; wdrażanie zintegrowanych polityk i planów dążących do zwiększenia inkluzji i wydajności wykorzystywania zasobów, łagodzenia skutków i przystosowania do zmian klimatycznych, odporności na skutki katastrof. Obszerna tematyka Celu 11. znajduje odzwierciedlenie w Obszarach II, III i IV strategii.

Obszar II ma za zadanie podnosić konkurencyjność i atrakcyjność miasta Przeworska poprzez rozbudowę infrastruktury technicznej i transportowej, służącej poprawie jakości życia mieszkańców i ochronie środowiska naturalnego. W kontekście Celu 11. oznacza to rozwój transportu (Cel II.1. Poprawa przejezdności w mieście Przeworsku, zadania: budowa południowej obwodnicy Przeworska; budowa łącznika z autostradą A4; budowa nowego przebiegu DW nr 835; oraz Cel II.2. Rozbudowa infrastruktury transportowej miejskiej, usprawniającej poruszanie się i parkowanie w obrębie miasta), obniżenie niekorzystnego oddziaływania miasta na środowisko (Cel II.3. Modernizacja infrastruktury technicznej na terenie miasta Przeworska, zadania: modernizacja oczyszczalni ścieków i stacji uzdatniania wody; budowa kanalizacji sanitarnej i burzowej, sieci wodociągowej), zapewnienie dostępu do bezpiecznych i inkluzyjnych terenów zielonych oraz wspieranie korzystnego ekonomicznie, społecznie i środowiskowo połączenia pomiędzy obszarami miejskimi, podmiejskimi i wiejskimi (Cel II.4. Rozbudowa infrastruktury sportowo-rekreacyjnej na terenie miasta Przeworska, zadania: budowa ogródków i placów zabaw dla dzieci; modernizacja i rozbudowa istniejących obiektów sportowych; modernizacja i rozbudowa tras rowerowych; budowa ścieżek rowerowych oraz nordic walking).

Obszar III ma za zadanie poprawę jakości życia oraz stworzenie korzystnych warunków dla rozwoju mieszkańców. W kontekście Celu 11. oznacza to zrównoważoną urbanizację z uwzględnieniem potrzeb osób o szczególnych potrzebach (Cel III.1. Rozbudowa infrastruktury mieszkaniowej wielorodzinnej, udogodnień dla osób niepełnosprawnych oraz osób starszych, zadania: rozwój budownictwa wielorodzinnego: uzbrojenie terenów, budowa domów wielorodzinnych; budowa domu seniora; budowa infrastruktury dla osób niepełnosprawnych), zrównoważoną urbanizację i partycypację (Cel III.2. Budowanie zaufania społecznego poprzez integrację lokalnej społeczności, zadania: uatrakcyjnienie oferty spędzania wolnego czasu przez mieszkańców; zagospodarowanie terenów nadrzecznych pod rekreację); zapewnienie łatwego i powszechnego dostępu do bezpiecznych i inkluzyjnych terenów zielonych i przestrzeni publicznych (Cel III.3. Poprawa jakości życia mieszkańców, zadania: uporządkowanie przestrzeni miejskiej i poprawa estetyki centrum miasta; wprowadzenie ładu przestrzennego na zielonym rynku oraz terenów przyległych do dworca PKP; poprawa bezpieczeństwa mieszkańców) oraz podjęcie działań sprzyjających włączeniu społecznemu (Cel III.5. Wspieranie osób zagrożonych marginalizacją oraz wykluczeniem społecznym, zadania: likwidacja barier dla niepełnosprawnych w obiektach użyteczności publicznej; objęcie szczególną pomocą osób długotrwale bezrobotnych, ubogich, uzależnionych; przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu; aktywizacja osób bezrobotnych; pomoc ofiarom przemocy; integracja społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym; wsparcie działań ŚDS i WTZ, Promocja wypożyczalni sprzętu rehabilitacyjnego).

Obszar IV ma za zadanie promocję miasta na arenie krajowej i międzynarodowej w oparciu o lokalne dziedzictwo kulturowe oraz potencjał turystyczny, a także zacieśnianie współpracy z partnerami zagranicznymi. W kontekście Celu 11. oznacza to wdrażanie zintegrowanych polityk i planów dążących do zwiększenia inkluzji i wydajności wykorzystywania zasobów, łagodzenia skutków i przystosowania do zmian klimatycznych, odporności na skutki katastrof (Cel IV.3. Nawiązywanie i zacieśnianie współpracy z miastami partnerskimi krajowymi i zagranicznymi, zadania: pozyskanie nowych partnerów międzynarodowych; spotkania z przedstawicielami obecnych partnerów międzynarodowych [miast partnerskich]; inicjowanie współpracy międzygminnej w ramach MOF i Stowarzyszenia Związków Międzygminnych; wspieranie inicjatyw o charakterze transgranicznym) oraz zapewnienie łatwego i powszechnego dostępu do bezpiecznych i inkluzyjnych terenów zielonych i przestrzeni publicznej (Cel IV.2. Inwestycje poprawiające atrakcyjność turystyczną miasta Przeworska, zadanie: rewitalizacja centrum miasta).

Cel 15. dotyczy zasobów przyrodniczych danego obszaru. Strategia Rozwoju Miasta Przeworska na lata 2015-2022 nie odnosi się do tych zagadnień w bezpośredni sposób. Cel ten jest realizowany w mieście poprzez Program Ochrony Środowiska dla Gminy Miejskiej Przeworsk na lata 2018-2021 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2022 - 2025 (POŚ).

Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Miejskiej Przeworsk na lata 2016-2022 (GPR) również realizuje zadania Agendy 2030 w zakresie Celu 4. oraz 11. W najbardziej bezpośredni sposób dotyka Celu 11., z którym ma wspólną wizję obszaru rewitalizacji oraz cel główny w zakresie bezpieczeństwa publicznego oraz minimalizacji zjawiska wykluczenia społecznego. Przekłada się to na kierunki działań w sferze społecznej: 1.2. Aktywizacja osób wykluczonych społecznie, 1.4. Budowa systemu wspierania osób starszych i w sferze środowiskowej w zakresie minimalizowania negatywnego oddziaływania miasta na środowisko: 4.1. Ograniczenie procesu przedostawania się niebezpiecznych substancji do wody i gleby. Cel 4. Agendy 2030 dotyka sfery gospodarczej w zakresie aktywizacji edukacyjnej i zawodowej mieszkańców (kierunek nr 2.2.). Spośród przedsięwzięć zapisanych w GPR, adekwatnymi do wyżej przedstawionych kierunków działań, warto wymienić projekty „Aktywny Senior”, „Mieszkania wspierane dla osób niepełnosprawnych w Przeworsku”, „Budowa Domu Pogodnej Starości – całodobowego”, Projekt „Przebudowa i rozbudowa komunalnej oczyszczalnie ścieków w Przeworsku”, „Rewitalizacja Terenów Rekreacyjnych Ranczo (działka nr 3357)”.

Program Ochrony Środowiska dla Gminy Miejskiej Przeworsk na lata 2018-2021 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2022 - 2025 realizuje zadania Celu 11. oraz 15. Agendy 2030. Cel 11. jest realizowany poprzez zapisy odnoszące się do minimalizowania negatywnego oddziaływania miasta na środowisko – obszary interwencji: poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych, ochrony przed powodzią; zrównoważona gospodarka wodno-ściekowa; racjonalna gospodarka odpadami; zapobieganie poważnym awariom. Cel 15. jest realizowany poprzez zadania z obszaru interwencji: ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazu, takie jak urządzanie i utrzymywanie terenów zieleni oraz utrzymywanie zadrzewień i zakrzewień przydrożnych.

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 4. Dobra jakość edukacji, Celu 11. Uczynić miasta i osiedla ludzkie bezpiecznymi, stabilnymi, zrównoważonymi oraz sprzyjającymi włączeniu społecznemu oraz Celu 15. Życie na lądzie z perspektywy Przeworska

Realizując Cel 4. Dobra jakość edukacji miasto promuje uczenie się przez całe życie poprzez działania grup pasjonatów: Przeworscy Pasjonaci Ogrodów, Przeworska Grupa Fotograficzna, Przeworska Grupa Biegowa, Przeworskie Koło Turystyki Rowerowej „Leliwa”. W ramach różnorakich projektów organizowano warsztaty rękodzieła, m.in.: tkanie, tworzenie gobelinów, filcowanie, naturalne farbowanie tkanin stosowane przez naszych przodków. Na terenie przeworskiego Pastewnika organizowano pokazy rękodzieła podczas jarmarków. W Domu Tkacza odbywały się warsztaty tworzenia biżuterii z kwiatów ziół i żywicy, warsztaty kosmetyków naturalnych.  Miasto stale doposaża sale do zajęć edukacyjnych dla dzieci i młodzieży, gdzie organizowane są ciekawe warsztaty i zajęcia z zakresu bioróżnorodności (dziedzictwa).

Rycina 2. Warsztaty dla uczniów w Izbie Przyrodniczej (źródło: UM Przeworska)

Miasto nie zapomina o seniorach, którzy w Uniwersytecie Trzeciego Wieku oraz dziennym domu „Senior+” rozwijają swoje zainteresowania i są otwarci na współpracę w ramach wielu inicjatyw na terenie miasta.

Rycina 3. Seniorzy pomagają w założeniu „Ogrodu Literackiego w Przeworsku (źródło: UM Przeworska)

W zakresie Celu 11. Uczynić miasta i osiedla ludzkie bezpiecznymi, stabilnymi, zrównoważonymi oraz sprzyjającymi włączeniu społecznemu miasto podejmuje wysiłki na rzecz ochrony i zabezpieczenia dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, będących chlubą miasta, regionu i Polski. W zakresie minimalizowania wpływu miasta na środowisko, Przeworsk prowadzi racjonalną gospodarkę odpadami komunalnymi oraz jest otwarty na edukację dzieci i młodzieży w tym kierunku.

Cel 15. Życie na lądzie miasto realizuje poprzez nowe formy zagospodarowania lub tworzenie nowych obiektów w zakresie zielono-błękitnej infrastruktury: ogrodów kieszonkowych, ogrodów społecznych, skwerów. Podejmuje również działania edukacyjne w postaci zajęć w Izbie Przyrodniczej, zwłaszcza dotyczących bioróżnorodności. Organizowane są również kursy i szkolenia dla uczniów i nauczycieli.

Rozdział 3. Droga Przeworska do doskonałości w realizacji Celu 4. Dobra jakość edukacji, Celu 11. Uczynić miasta i osiedla ludzkie bezpiecznymi, stabilnymi, zrównoważonymi oraz sprzyjającymi włączeniu społecznemu oraz Celu 15. Życie na lądzie

3.1. Działania miasta w drodze do realizacji Celu 4. Dobra jakość edukacji, Celu 11. Uczynić miasta i osiedla ludzkie bezpiecznymi, stabilnymi, zrównoważonymi oraz sprzyjającymi włączeniu społecznemu oraz Celu 15. Życie na lądzie

• Cel 4. Dobra jakość edukacji     

Z uwagi na fakt, że w dzisiejszych czasach edukacja bez internetu jest znacznie ograniczona (praca i nauka zdalna podczas pandemii COVID-19), w Przeworsku powstała sieć światłowodowa szerokopasmowego internetu. Mieszkańcy mają dostęp do bezpłatnego internetu w najczęściej uczęszczanych częściach miasta (nazwa: Przeworskfree). Ponadto w ramach projektu „Karpackie Laboratorium Medialne” nakręcono kilka filmów o pasjach przeworszczan, m.in. o dwóch przeworskich winnicach oraz o lotniku z Przeworska, który konstruuje samoloty.

Rycina 4. Jedna z przeworskich winnic, gdzie kręcono film (źródło: UM Przeworska)

W mieście znajduje się: żłobek, siedem przedszkoli, trzy szkoły podstawowe i dwie średnie oraz jedna wyższa uczelnia, a także Państwowa Szkoła Muzyczna 1 i 2 stopnia. Placówki każdego roku w ramach dostępnych środków zewnętrznych inwestują w zakup nowoczesnego wyposażenia szkół. Rozszerzana jest pozalekcyjna oferta zajęć dla dzieci i młodzieży, m.in. przy Miejskim Ośrodku Kultury, ale także w Izbie Przyrodniczej. Istniejące koła zainteresowań: modelarnia lotnicza, modelarnia okrętowa, kółko teatralne, kółko fotograficzne, szkółka muzyczna (fortepian, gitara), zespół taneczny, zespół wokalny, Dyskusyjne Spotkania Filmowe oraz liczne grupy sportowe różnych dziedzin.

Rycina 5. Warsztaty kosmetyków naturalnych (źródło: UM Przeworska)

Rycina 6. Materiały do przygotowania ozdób roślinnych zatopionych w żywicy, które mają zachęcić osoby dorosłe i młodzież do zainteresowania przyrodą (źródło: UM Przeworska)

Rycina 7. Wybrane ozdoby roślinne zatopione w żywicy jako element promujący dziedzictwo (źródło: UM Przeworska)

Organizowane są kursy i szkolenia dla uczniów i nauczycieli na temat rozwoju handlu i usług towarzyszących turystyce (rzemiosło, rękodzieło artystyczne, pamiątkarstwo). Miasto promuje uczenie się przez całe życie poprzez działania grup pasjonatów: Przeworscy Pasjonaci Ogrodów, Przeworska Grupa Fotograficzna, Warsztaty rękodzieła (w Domu Tkacza), Uniwersytet Trzeciego Wieku itp.

Rycina 8. Warsztaty w Izbie Przyrodniczej dla nauczycieli (liderów) (źródło: UM Przeworska)

Rycina 9. Warsztaty ornitologiczne w przeworskim parku dla dorosłych (źródło: Urząd Miasta Przeworska)

Przeworsk jest w trakcie realizacji zadania, zapisanego w Gminnym Programie Rewitalizacji dla Gminy Miejskiej Przeworsk na lata 2016-2022, „Dzisiaj się uczysz, jutro pracujesz”. Projekt otrzymał dofinansowanie w wysokości 1 599 290,97 zł. Jego całkowita wartość wynosi 1 757 733,98 zł. Projekt ma wyznaczony termin realizacji na 31 grudnia 2022 roku. Celem głównym jest zwiększenie możliwości zatrudnienia osób zamieszkujących na terenie gminy Przeworsk przez wyposażenie ich w wiedzę, kwalifikacje i doświadczenie zawodowe. Projekt przewiduje staże, szkolenia i doradztwo zawodowe dla 12 osób z terenu miasta.

• Cel 11. Uczynić miasta i osiedla ludzkie bezpiecznymi, stabilnymi, zrównoważonymi oraz sprzyjającymi włączeniu społecznemu

Miasto podejmuje wysiłki na rzecz ochrony i zabezpieczenia dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego otwartego na edukację szczególnie z gospodarki odpadami komunalnymi. Pozyskiwane jest wyposażenie sal do zajęć edukacyjnych dla dzieci i młodzieży, organizacja ciekawych warsztatów i zajęć z zakresu bioróżnorodności (dziedzictwa). Miasto w 2019 roku realizowało projekt „Ochrona i rozwój walorów przyrodniczo – krajobrazowych pogranicza” – więcej informacji i opis działań na stronie projektu: http://przyrodapogranicza.pl. W zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego i jego zabezpieczenia podjęto wysiłki w postaci projektów „Zapomniane rękodzieło pogranicza”, w ramach którego realizowano warsztaty „Tkanie Artystyczne” gobelinów, oraz „Szlakiem transgranicznych rzemieślników”, w ramach którego organizowano warsztaty tkackie i praktyczne zajęcia w zakresie farbowania tkanin za pomocą naturalnych barwników oraz jarmarku rękodzieła. Więcej informacji na stronie: http://sladamitkaczy.pl.

Rycina 10. Warsztaty tkania gobelinów (źródło: UM Przeworska)

• C el 15. Życie na lądzie

Miasto buduje nowe obiekty w zakresie zielono-błękitnej infrastruktury. Na rok 2022 przewidziane jest utworzenie na terenie miasta dwóch ogrodów kieszonkowych (ogród literacki, ogród przy pl. Mickiewicza) oraz ogrodów społecznych przy wykorzystaniu sadzonek bylin przekazanych przez Przeworskich Pasjonatów Ogrodów, w ramach idei „Mieszkańcy dla mieszkańców”. W związku z brakiem dużych terenów do nasadzeń drzew, krzewów, bylin przyjęto w mieście zasadę małych kroków, polegającą na tym, że wyszukuje się minimiejsca, które wyglądają nieestetycznie i przemienia się je w piękne, zadbane zakątki. Takie miejsca nie wymagają dużych nakładów finansowych, ale bardzo cieszą mieszkańców. W myśl tej zasady miasto jest w stanie przerobić od jednego do kilku takich miejsc w roku, co w skali długoterminowej daje spory teren zieleni miejskiej.

Rycina 11. Projekt koncepcyjny (rzut z góry) ogrodu kieszonkowego planowanego do realizacji w 2022 roku (źródło: UM Przeworska)

Rycina 12. Przykład zmiany wyglądu minimiejsca w centrum miasta Przeworska (źródło: UM Przeworska)

W celu zachowania dziedzictwa przyrodniczego i zwiększania bioróżnorodności Przeworsk realizuje zadanie wieszania budek lęgowych dla jeżyków.

Rycina 13. Wieszanie budek lęgowych dla jeżyków (źródło: UM Przeworska)

Coroczna organizacja konkursu na „Najładniejszy ogród w Przeworsku” przyczynia się do zwiększenia ilości zieleni na posesjach prywatnych, które skutecznie rywalizują ze sobą, przynosząc wielkie korzyści dla środowiska.

Rycina 14. Fragmenty plakatów reklamujących konkurs „Najładniejszy ogród w Przeworsku” (źródło: UM Przeworska)

Zdjęcie 15. Rozdanie nagród w konkursie na najładniejszy ogród w Przeworsku z 2018 roku (źródło: UM Przeworska)

W 2021 roku miasto rozpoczęło rozpowszechnianie sadzenia łąk kwietnych, by zwiększyć bioróżnorodność w mieście. Nie są to duże obszary, aczkolwiek to dopiero początki tego typu działań, które miasto planuje rozwijać. Bodźcem dla wzrostu liczebności owadów i ich różnorodności gatunkowej jest sadowienie domków dla owadów. W tym celu miasto ogłosiło konkurs. Zwycięski projekt umieszczono na terenie jednej z łąk.

Rycina 16. Łąka kwietna na ośrodku sportowo-rekreacyjnym w Przeworsku (źródło: UM Przeworska)

Rycina 17. Domki dla owadów – z konkursu – mają urozmaicić teren oraz zaprosić różne gatunki owadów do zamieszkania na łące kwietnej (źródło: UM Przeworska)

Przeworsk kładzie nacisk na edukację ekologiczną. Realizacja tej formy edukacji wpisuje się w tematykę 4. i 15. Celu Zrównoważonego Rozwoju.

Rycina 18. Lekcja ekologiczna w przeworskim przedszkolu (segregacja odpadów komunalnych) (źródło: UM Przeworska)

Rycina 19., 20. Zajęcia ekologiczne z uczniami szkół podstawowych (źródło: UM Przeworska)

W zakresie Celu 15. dobrą praktyką miasta jest zasianie łąki kwietnej i ulokowanie na jej terenie domków dla owadów. Jest nią również rokroczna organizacja konkursu na „Najładniejszy ogród w Przeworsku” pozytywnie wpływająca na bioróżnorodność i estetykę miasta. Stanowi on impuls zwłaszcza dla seniorów, aby aktywnie spędzać czas na świeżym powietrzu.

3.2. Opis projektu wybranego do realizacji w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

W ramach „Planu działań dla miast. Modelowa lokalność” Przeworsk przygotował projekt „Ogród literacki”. Wyznaczono pod niego miejsce na działce o nr ewidencyjnym 3156 przy Miejskiej Bibliotece Publicznej. Jest to skwer przy pomniku Konstytucji 3 Maja. Teren do realizacji w ramach projektu obejmuje powierzchnię około 1,5 ara.

Wybrany teren jest wykorzystywany raz w roku podczas obchodów uroczystości 3 Maja. Miasto chce to zmienić i zaprosić tu mieszkańców. Obecnie na fragmencie działki istnieją elementy zieleni urządzonej, ale są rozczłonkowane, nie składają się w całość. Teren otoczony jest zadbanym żywopłotem z ligustru. Konieczne jest wycięcie dużego świerka pospolitego, który jest w złym stanie sanitarnym. Zagospodarowanie miejsca obejmie dodatkowo przedogródek biblioteki. Będzie on wykorzystywany przez czytelników biblioteki. Obecnie na terenie przedogródka znajduje się zewnętrzna wrzutnia do zwrotu książek. Docelowo ma powstać miejsce na świeżym powietrzu, w którym będzie można wziąć książkę i ją przeczytać. Może to być także miejsce odpoczynku nie tylko dla mieszkańców, ale i dla turystów, gdyż teren ten jest na trasie najważniejszych zabytków w mieście, tuż przy drodze krajowej DK 94 i „przeworskich słoniach”.

Obecnie realizacja projektu znajduje się w końcowym etapie wykonanych prac. W terminie od 20 do 28 kwietnia bieżącego roku prace zostaną zakończone. Odbiór prac przewiduje się na 29 kwietnia 2022 roku.

Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju     

Realizacja projektu znajdzie przełożenie na następujące wskaźniki zrównoważonego rozwoju:

• wzrost bioróżnorodności gatunkowej roślin i zwierząt, zwłaszcza owadów,
• wzrost liczebności zapylaczy,
• poprawa walorów krajobrazowych.