Rawicz

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Rawicz bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Miasto Rawicz partnerem dla zrównoważonego rozwoju zapobiegającym negatywnym skutkom zmian klimatu”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Rawicz uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzenie platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast oraz szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Rawicza realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Miasto Rawicz partnerem dla zrównoważonego rozwoju zapobiegającym negatywnym skutkom zmian klimatu” odwołują się do 11., 13. I 17. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Zrównoważone miasta i społeczności, Działania w dziedzinie klimatu oraz Partnerstwo na rzecz celów. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Rawicza wymienionych w aporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Rawicza.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez Rawicz działań w Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności oraz Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu i Celu 17. Partnerstwo na rzecz celów

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Rawicz jest gminą miejsko-wiejską położoną w południowo-zachodniej części województwa wielkopolskiego, w powiecie rawickim. Miasto zajmuje około 8,94 km², a powierzchnia gminy wynosi 133,64 km². Na koniec 2020 roku Liczba ludności zamieszkującej miasto wynosiła 20 014 osób, całą gminę zamieszkiwało natomiast 30 299 osób (BDL GUS, 2020).

Rycina 1. Lokalizacja Rawicza w Europie, Polsce i Wielkopolsce (źródło: UMG Rawicz)

Rawicz położony jest w odległości około 120 km od Poznania i około 64 km od Wrocławia, przy drodze ekspresowej S5 Wrocław – Poznań. Przez miasto przebiega także droga krajowa nr 36 Ostrów Wielkopolski – Lubin, a także trasa kolejowa E-59, która stanowi element Transeuropejskiej Sieci Transportowej (TEN-T).

Gmina odgrywa istotną rolę gospodarczą w województwie. Wysokotowarowa produkcja roślinna i zwierzęca, dynamicznie rozwijające się małe i średnie firmy różnych branż to czynniki wyznaczające ziemi rawickiej ważne miejsce na mapie gospodarczej Wielkopolski. Jest to gmina i subregion dużych możliwości rozwojowych w oparciu o potencjał inwestycyjny (tereny inwestycyjne), intelektualny (rynek pracy) i surowcowy (gaz ziemny, wody termalne).

Gmina znana jest z bogatych tradycji gospodarczych. Hodowla wielkotowarowa, przemysł metalowy, budowlany, odzieżowy, przetwórstwo rolno-spożywcze, przemysł spożywczy, papierniczy, elektroniczny, produkcja akcesoriów samochodowych, obróbka metali i drewna skupione są w kilku dużych oraz wielu małych i średnich przedsiębiorstwach. 35,4% aktywnych zawodowo mieszkańców gminy jest zatrudnionych w sektorze rolniczym (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo), 27% w przemyśle i budownictwie, 10,8% w sektorze usługowym (handel, naprawa pojazdów, transport, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja), a 10,8% pracuje w sektorze finansowym (działalność finansowa i ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomości).

Struktura użytkowania gruntów wskazuje na znaczącą przewagę użytków rolnych, które stanowią blisko 70% powierzchni, z czego większość to grunty orne i łąki. Lesistość gminy wynosi zaledwie 18%, a pozostałe grunty to tereny zabudowane, które w mieście stanowią blisko 60%, a na obszarach wiejskich 5%.

Na szczególną uwagę zasługuje wpisany do rejestru zabytków staromiejski układ urbanistyczny miasta, które jest jednym z najciekawszych założeń miejskich w Wielkopolsce. Od 1956 roku jest on wpisany do rejestru zabytków. Przestrzeń w obrębie plant przypomina szachownicę – wszystkie ulice krzyżują się pod kątem prostym. Punktem centralnym jest prostokątny rynek. Elementem urbanistycznej kompozycji historycznego układu miasta, stanowiącym zieloną ramę dla zespołu staromiejskiej zabudowy, są rawickie planty. Stanowią one pozostałości wałów ziemnych, będących kiedyś formą fortyfikacji miejskich. Planty zwane Perłą Rawicza, są, po krakowskich, najdłuższymi w Polsce (około 3 km). Jest to teren spacerów i rekreacji, ale także zabytek kultury narodowej. Całe planty wpisano do rejestru zabytków. Są one na tyle oryginalne, że zachował się ich pierwotny, mało spotykany prostokątny zarys. Innymi ważnymi obiektami zabytkowymi są: barokowy ratusz w Rynku, kościół neogotycki Chrystusa Króla i Zwiastowania Najświętszej Marii Panny oraz kościół poewangelicki św.Andrzeja Boboli.

Rycina 2. Widok na stare miasto i otaczające je Planty (źródło: UMG Rawicz)

Szczególną uwagę należy zwrócić na dzielnicę Sarnowa, która jest oddalona o kilka kilometrów od centrum Rawicza. Do 1973 roku była samodzielnym miasteczkiem z sarną w herbie, starszym od Rawicza o kilkaset lat. Najważniejszymi obiektami zabytkowymi w Sarnowie są: ratusz, katolicki kościół parafialny św. Andrzeja Apostoła, drewniany wiatrak, pałac i lapidarium osiemnastowiecznej barokowej rzeźby nagrobnej.

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

Działania na rzecz klimatu realizowane w gminie Rawicz wynikają z pięciu dokumentów strategicznych. Pierwszym z nich jest Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Rawicz na lata 2021-2027. Wizją przedstawioną w tym dokumencie jest Rawicz będący liderem wśród średnich samorządów w południowej Wielkopolsce, miasto i gmina mają charakteryzować się ponadprzeciętnym poziomem życia mieszkańców i silnie rozwiniętą gospodarką lokalną. Kwestie związane ze zgłoszonym do programu projektem obejmuje przede wszystkim: Cel Strategiczny 1. Funkcjonalna, zrównoważona i przyjazna przestrzeń do życia, nauki, pracy i wypoczynku – wraz z projektami związanymi z rozwojem gminnej infrastruktury drogowej: budową ścieżek rowerowych na terenie miasta i gminy, budową i modernizacją istniejącego oświetlenia, działaniami związanymi z budową „rowerostrady”, poprawą bezpieczeństwa i płynności ruchu w mieście (m.in. przez ograniczenie do niezbędnego minimum ruchu drogowego w centrum Rawicza i zapewnienie sprawnej komunikacji autobusowej w gminie).

W ramach programu Czyste środowisko zaplanowano działania zmierzające do poprawy jakości powietrza m.in. poprzez kompleksową termomodernizację gminnych budynków użyteczności publicznej i współfinansowanie wymiany źródeł ciepła.

W przypadku kolejnego z programów dotyczącego funkcjonalnej przestrzeni publicznej, znalazły się w nim takie projekty jak rewitalizacja centrum Rawicza oraz innych przestrzeni i obiektów w gminie wraz z budową systemu „Internet of Things”, agregującego dane o źródłach zanieczyszczenia powietrza, oświetlenia energooszczędnego i monitoringu wizyjnego obszaru rewitalizacji w Rawiczu w ramach „Human Smart Cities” (partnerstwo z Politechniką Warszawską). Innym projektem jest rozwój zielono-niebieskiej infrastruktury, w tym analiza potrzeb prowadząca do budowy zbiorników retencyjnych magazynujących wody opadowe przeznaczone do powtórnego wykorzystania.

Kolejnym dokumentem, podkreślającym działania na rzecz klimatu, jest Lokalny Program Rewitalizacji dla gminy Rawicz na lata 2016-2023, a w nim przede wszystkim projekty w ramach Celu 2. Poprawa atrakcyjności i funkcjonalności przestrzeni publicznej oraz warunków mieszkaniowych, kierunek działań 2.2. Budowa, przebudowa, rozbudowa, modernizacja, zagospodarowanie obiektów i miejsc użyteczności publicznej i projekt polegający na zabezpieczeniu zabytkowego układu urbanistycznego Rawicza przed niekorzystnymi zjawiskami pogodowymi i ich następstwami.

Innym z dokumentów jest Strategia rozwoju lokalnego kierowanego przez społeczność (LSR) na lata 2016-2024, stworzony przez Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania (LGD) „Gościnna Wielkopolska” w Pępowie, której gmina jest członkiem. Wśród wspólnych potrzeb mieszkańców Gościnnej Wielkopolski zidentyfikowano m.in. konieczność poprawy niekorzystnych stosunków wodnych i ochronę krajobrazu oraz zahamowanie pogarszania się jakości powietrza (s. 25). Przekłada się to na Cel ogólny 1. Zachowanie lokalnego dziedzictwa przyrodniczego na obszarze Gościnnej Wielkopolski i przedsięwzięcie: „Odtworzenie, odnowa i/lub zagospodarowanie stawów, oczek wodnych i rowów melioracyjnych oraz wykonanie nasadzeń śródpolnych i/lub przydrożnych” (s. 28).

Ważnym dokumentem z punktu widzenia celów zrównoważonego rozwoju wybranych do realizacji przez miasto Rawicz jest Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Rawicz wraz z planem mobilności miejskiej oraz Aneksami dostosowującymi PGN do standardów SECAP:

• Aneks 1 – Kontrolna inwentaryzacja emisji dla gminy Rawicz,
• Aneks 2 – Plan działań adaptacyjnych do zmian klimatu dla gminy Rawicz.

Działania na rzecz klimatu będą wpisują się w projekt PGN „Budowa ścieżek rowerowych” (s. 109) oraz działanie DA 2/2020 „Zwiększenie naturalnej retencji gruntowej, kontrolowanie odprowadzania wód opadowych” (Aneks nr 2, s. 26) i działanie DA 3/01/2020 „Ograniczanie niskiej emisji" (Aneks nr 2, s. 27).

Ostatnim dokumentem jest Miejska Inicjatywa Działania gmin Rawicz, Bojanowo i Żmigród, będąca wynikiem udziału w pilotażu Partnerskiej Inicjatywy Miast i prac w sieci „Jakość powietrza – Czysty Oddech Miasta”, której celem jest budowa Rowerostrady S5, łączącej gminy i doprowadzającej do sieci ścieżek rowerowych na terenie gmin. Potrzeba uczestnictwa w projekcie wynika z konieczności zintegrowania dotychczasowych działań gminy w celu podjęcia długofalowej polityki na rzecz ochrony klimatu z uwzględnieniem szczególnej roli partnerstw międzysektorowych i partycypacji społecznej na rzecz zrównoważonego rozwoju.

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności oraz Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu i Celu 17. Partnerstwo na rzecz celów z perspektywy Rawicza

Cel 11. Zrównoważone miasta i społeczności

W ramach tego celu prowadzone są działania zmierzające do stworzenia miasta bezpiecznego, stabilnego, zrównoważonego oraz sprzyjającego włączeniu społecznemu. W tych działaniach bardzo istotną rolę odgrywa wdrażanie skutecznych praktyk w zakresie planowania i zarządzania terenami miejskim, pozwalające sprostać wyzwaniom związanym z urbanizacją. Gmina boryka się bowiem z problemami związanymi z brakiem odpowiedniego budownictwa mieszkaniowego i pogarszającą się infrastrukturą. Ważnym elementem jest zapewnienie poprawy efektywności wykorzystania zasobów i dążenie do ograniczenia zanieczyszczeń.

Cel 13. Działania w dziedzinie klimatu

W ramach tego celu podejmowane są przedsięwzięcia przeciwdziałające zmianom klimatu i ich skutkom. Gmina jest świadoma kluczowej roli i ogromnej odpowiedzialności samorządu na froncie walki o ograniczenie emisji we wszystkich sektorach, co wpłynie na poprawę jakości powietrza. Wiąże się to z szerokim pakietem działań adaptacyjnych oraz znacznym wzrostem inwestycji w odpowiednich obszarach, w tym inwestycji w zielony rozwój. Emisja gazów cieplarnianych w dowolnym miejscu na ziemi dotyka ludzi na całym świecie. Biorąc odpowiedzialność w zakresie podejmowania działań związanych z ochroną klimatu, gmina może mieć wpływ na stan zdrowia i bezpieczeństwo mieszkańców i otaczającego środowiska. Świadome planowanie i realizacja przedsięwzięć mogą stać się dobrym przykładem i inspiracją dla innych.

Cel 17. Partnerstwo na rzecz celów

W ramach tego celu rozwijana jest partnerska współpraca samorządu gminnego z innymi samorządami, instytucjami, sektorem prywatnym i społeczeństwem obywatelskim. Partnerstwa budowane są w oparciu o zasady i wartości, wspólną wizję i cele, które stawiają człowieka i planetę w centrum działań. Partnerstwa zawiera się, by razem realizować zadania, głównie z zakresu zrównoważonej energii, infrastruktury, transportu, a także technologii informacyjno-komunikacyjnych.

Miasto Rawicz stale stara się pozyskiwać wiedzę, inspirację i wsparcie w procesie walki o poprawę jakości życia mieszkańców, w szczególności w zakresie rozwiązań przybliżających do osiągnięcia neutralności klimatycznej i poprawy jakości powietrza. Podejmowane działania z założenia powinny skupiać się na rzetelnej analizie stanu faktycznego w gminie i wypracowywaniu indywidualnych, istotnych lokalnie rozwiązań. W tym zakresie potrzebne jest wsparcie ekspertów. Niezmiernie ważne jest też pomoc w interpretacji skomplikowanych wątków prawnych i ustawowych. Wszystkie te działania przekładają się na większe zrozumienie problemów, a zastosowanie nabytej wiedzy daje bardzo wymierne efekty podczas realizacji najróżniejszych przedsięwzięć.

Gmina dostrzega też pilną konieczność przyspieszenia i zwiększenia zakresu realizacji zadań mających na celu osiągnięcie neutralności klimatycznej. Na poziomie lokalnym należałoby się skupić głównie na działaniach związanych z energią, mobilnością, zapobieganiem występowania suszy lub ograniczeniom powodzi. W najbliższym czasie gmina zamierza skupić się na następujących działaniach:

• kontynuacja działań związanych z systemem zachęt dla mieszkańców dotyczących wsparcia likwidacji przestarzałych źródeł ciepła, tzw. „kopciuchów”, i wymiany źródeł ciepła na te ekologiczne, niskoemisyjne,
• przeprowadzenie termomodernizacji i wprowadzenie systemów zarządzania energią w budynkach i obiektach użyteczności publicznej,
• budowa zbiorników małej i dużej retencji oraz ogrodów deszczowych w celu zachowania wody opadowej w miejscu, gdzie ona spadła,
• współpraca z gminami Wąsosz i Żmigród w zakresie budowy zbiornika retencyjnego na rzeczce Masłówka,
• budowa nowych obiektów z wykorzystaniem dostępnej wiedzy i technologii zapewniających ich wysoką energooszczędność,
• obniżenie intensywności transportu drogowego i zwiększanie niskoemisyjnej komunikacji zbiorowej i rowerowej;
• budowa systemu dróg rowerowych zapewniającego bezpieczne i niekolizyjne poruszanie się po terenie miasta i gminy,
• dążenie do rozbudowy komunikacji zbiorowej przez systematyczne analizowanie potrzeb, zachęcanie mieszkańców do korzystania z niej przy współpracy z przedsiębiorcami
• zintensyfikowanie działań dotyczących rozbudowy miejskiej sieci ciepłowniczej i dążenie do zwiększenia liczby przyłączanych do sieci ciepłowniczej budynków,
• sukcesywne zazielenianie miasta w ramach działań mitygacyjnych i adaptacyjnych do zmian klimatu,
• zwiększenie skupisk zadrzewień, co wpłynie pozytywnie na system przewietrzania miasta i zwiększy ilość usuwanych z powietrza zanieczyszczeń,
• utworzenie wraz z przedsiębiorcami i ościennymi samorządami klastra energetycznego pozwalającego na zwiększenie samowystarczalności energetycznej regionu,
• edukacja i informacja ekologiczna mieszkańców gminy,
• inwestowanie w odnawialne źródła energii.

Rozdział 3. Modelowa lokalność na przykładzie działań Rawicza w Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności oraz Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu i Celu 17. Partnerstwo na rzecz celów

3.1. Działania Rawicza w drodze do realizacji Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności oraz Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu i Celu 17. Partnerstwo na rzecz celów

W ramach intensywnie podejmowanych działań związanych z zapobieganiem zmianom klimatycznym zachodzącym na świecie Rawicz prowadzi działania mające na celu ograniczenie emisji do atmosfery szkodliwych substancji oraz zapobieganie suszom i ograniczenie podtopień poprzez retencję wody opadowej.

W latach 2020-2021 gmina wybudowała siedem zbiorników na wody opadowe w obrębie budynków oświatowych i instytucji kultury w celu retencjonowania wody opadowej na obszarze zabytkowej zabudowy urbanistycznej. Z uwagi na występujące w ostatnich latach okresy suszy postanowiono zbudować system odzyskiwania wód opadowych i gromadzić wody opadowe z części dachów budynków użyteczności publicznej, by następnie wykorzystać je do zaspokojenia potrzeb podlewania i nawadniania pobliskich terenów zieleni. Dzięki realizacji inwestycji zminimalizowany został problem z zalewaniem pobliskich terenów podczas intensywnych opadów deszczu.

Rycina 3. Zbiorniki retencyjne przy Multibibliotece (źródło: UMG Rawicz)

Gmina Rawicz, w ramach tworzenia infrastruktury pozwalającej na gromadzenie opadów, w istniejącym systemie kanalizacji deszczowej przy ul. Kadeckiej wybudowała podziemny żelbetowy prefabrykowany zbiornik retencyjny o pojemności 550 m³. Inwestycja powstała z powodu częstych wylań i lokalnych podtopień na przyległym terenie. Zbiornik służy jako bufor dla nadmiaru spływających wód deszczowych z obsługiwanej zlewni i przejmuje nadmiar wody z głównego kolektora kanalizacji deszczowej zlokalizowanego w plantach oraz z terenów skrzyżowania ulic Wały Kościuszki, Wały Dąbrowskiego i Kadeckiej. Jego wybudowanie wyeliminowało zalewanie ulic i piwnic w budynkach w tym rejonie.

W ramach działań tworzenia infrastruktury pozwalającej na gromadzenie opadów wybudowano również polder zalewowy na południowo-zachodnich obrzeżach miasta. Jego zadaniem jest przeciwdziałanie negatywnym skutkom deszczy nawalnych. Zbiornik umożliwił ograniczenie okresowego zalewania gruntów, znajdujących się w sąsiedztwie pobliskiego rowu, spowodowanego gwałtownym odpływem wód opadowych z obszarów miejskich podczas opadów nawalnych. Zamierzony efekt został osiągnięty.

W partnerstwie z Politechniką Warszawską gmina realizuje projekt, który umożliwi zgromadzenie i przetworzenie danych o charakterze społeczno-ekonomicznym i pogodowych. Teleinformatyczny system zarządzania miastem „Human Smart City” zintegruje dane z czujników jakości powietrza, monitoringu wizyjnego i oświetlenia ulicznego. Opracowana aplikacja na urządzenia mobilne dostarczy otwartych danych, pozwoli modelować ruch miejski, oświetlenie uliczne i kontrolować stopień zanieczyszczenia powietrza wynikający z emisji szkodliwych gazów.

Rycina 4. Spotkanie z Profesorem UPP (źródło: UMG Rawicz)

W ramach promowania roweru jako bezemisyjnego środka transportu Rawicz podejmuje działania w zakresie projektowania i budowy ścieżek rowerowych zarówno samodzielnie, jak i w partnerstwie z innymi samorządami. Z gminą Pakosław i powiatem rawickim Rawicz buduje 16,14 km ścieżki rowerowej biegnącej przez teren gminy, w tym 3,7 km przez miasto, łącząc tutejsze centrum przesiadkowe Park&Ride z miejscowością Osiek w gminie Pakosław. W ramach projektu zostaną także uruchomione rowery miejskie.

W 2021 roku z gminami Bojanowo, Prusice, Rydzyna i Żmigród, Rawicz zrealizował program funkcjonalno-użytkowy trasy rowerowej S5 łączącej gminy: Rydzyna, Bojanowo, Rawicz, Żmigród i Prusice. Trasa rowerowa S5 powstała przez połączenie dróg technicznych biegnących przy drodze ekspresowej S5. Zrealizowany projekt jest efektem wcześniejszej współpracy gmin w ramach pilotażowego konkursu Partnerska Inicjatywa Miast – sieć „Jakość powietrza”, w wyniku którego powstał dokument strategiczny Miejska Inicjatywa Działania. Zaplanowano w nim działania na rzecz budowy trasy rowerowej łączącej gminy wzdłuż drogi S5 Poznań – Wrocław.

Rycina 5. Rajd rowerowy trasą S5 (źródło: UMG Rawicz)

Od 2015 roku gmina współpracuje ze Stowarzyszeniem LGD Gościnna Wielkopolska z siedzibą w Pępowie, jako członek instytucjonalny z powodzeniem wdrażając działania na rzecz przeciwdziałania niskiej emisji i ochrony powietrza. Dzięki dofinansowaniom zewnętrznym na dachach świetlic wiejskich w miejscowościach: Sarnówka, Łąkta, Załęcze, Zawady i Słupia Kapitulna powstały instalacje fotowoltaiczne. Dokonano też nasadzeń gatunków drzew miododajnych na obszarach wiejskich. Najnowszym przedsięwzięciem jest działanie na rzecz koncepcji ogrodu deszczowego rozwiązującego problem zalewania nieruchomości podczas deszczy nawalnych w centrum Rawicza i sąsiednim Sierakowie. Projekt zostanie wykonany w 2022 roku.

Rawicz w partnerstwie z gminami Żmigród i Wąsosz oraz Państwowym Gospodarstwem Wodnym Wody Polskie Zarząd Zlewni w Lesznie realizuje zadania dotyczące kształtowania zasobów wodnych w zlewni rzeki Masłówka. Zadanie dotyczy zwiększenia retencji wodnej poprzez ewentualną budowę zbiornika Masłówka na obszarze gmin: Rawicz, Żmigród i Wąsosz. W ramach dokumentacji „Zbiornik wodny Masłówka – koncepcja programowo przestrzenna” zostanie opracowana koncepcja zbiornika retencyjno-przeciwpowodziowego poprzedzona przeprowadzeniem szczegółowej analizy określającej możliwości zwiększenia retencji i ochrony przeciwpowodziowej w gminach Rawicz, Wąsosz i Żmigród oraz możliwości lokalizacji w dolinie rzeki Masłówki zbiornika retencyjno-przeciwpowodziowego. Planuje się również przeprowadzenie konsultacji społecznych zaproponowanych w koncepcji wariantów rozwiązań.

Rycina 6. Proponowana lokalizacja zbiornika Masłówka (źródło: UMG Rawicz)

3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

Działając zgodnie z założeniami polityki klimatycznej, gmina Rawicz wdrożyła program dotyczący udzielania dotacji celowej z budżetu gminy na dofinansowanie kosztów wymiany źródeł ciepła. Czynnie uczestniczy też w rządowym programie Czyste Powietrze. Programy te gwarantują system dopłat i zachęcają społeczność lokalną do wymiany tzw. kopciuchów m.in. na ekologiczne źródła ciepła.

Na terenie gminy systematycznie prowadzone są kontrole w zakresie stosowanych paliw. W ramach kontroli pracownik gminy udziela też podstawowych porad i informacji dotyczących obowiązujących przepisów i poprawnego użytkowania pieców.

Dzięki podejmowanym przez gminę działaniom wymieniono większość opraw oświetleniowych na energooszczędne LED (ponad 96%). Na wybranych obiektach (pięć świetlic wiejskich) zostały zamontowane panele fotowoltaiczne.

Podejmowane są także działania na rzecz efektywności energetycznej obiektów użyteczności publicznej. Jednym z projektów jest „Kompleksowa modernizacja energetyczna obiektów użyteczności publicznej w Gminie Rawicz w formule PPP”, który jest prowadzony w trybie dialogu konkurencyjnego.

Ponadto od 2019 roku gmina systematycznie realizuje plan przebudowy skrzyżowań wokół Plant, którego celem jest zwiększenie ich przepustowości, ograniczenie korków i ruchu kołowego w centrum miasta. Powstało już rondo przy skrzyżowaniu ulic: Piłsudskiego, Wały Kościuszki, Wojska Polskiego. W roku 2021 przebudowano na ronda dwa kolejne skrzyżowania przy Plantach, likwidując przy tym sygnalizację świetlną. Przebudowa dotyczyła skrzyżowań: ulic Wały Dąbrowskiego, 3 Maja, Przyjemskiego oraz ulic: Wały Powstańców Wielkopolskich, 17 Stycznia i Kamińskiego. Inwestycje te w znaczny sposób wpłynęły na zwiększenie przepustowości w tych miejscach.

W 2021 roku gmina podjęła również współpracę z Uniwersytetem Przyrodniczym w Poznaniu głównie w zakresie koncepcji zagospodarowania terenów zieleni. Opracowania, które powstaną w ramach prac dyplomowych studentów, mają dotyczyć realnych rozwiązań przeznaczonych następnie do realizacji. W ramach współpracy z uniwersytecie gmina może liczyć też na konsultacje naukowe, doradztwo naukowo-badawcze, konsultacje techniczno-technologiczne oraz ekspertyzy na temat gminnych terenów zieleni.

3.3. Opis projektu w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu

Projekt „Miasto Rawicz partnerem dla zrównoważonego rozwoju zapobiegającym negatywnym skutkom zmian klimatu” ma być zrealizowany w ramach „Planu Działania dla Miasta” do końca IV kwartału 2022 roku.

Projekt składa się z trzech niezależnych, mniejszych działań:

• zaprojektowania i budowy ścieżek rowerowych w ramach promocji bezemisyjnych środków transportu,
• budowy elektronicznego, bazodanowego systemu zarządzania miastem opartego na „internecie rzeczy” (IoT),
• zaprojektowaniu zieleni miejskiej (ogrodu deszczowego) dla zrównoważonego rozwoju oraz przeciwdziałania negatywnym skutkom deszczy nawalnych.

Planowane działania są rozwiązaniem modelowym. Połączenie miejscowości Rawicz i Osiek oraz budowa centrum przesiadkowego zintegruje rower z innymi środkami transportu, odciąży ruch miejski ze spalin i potoku pojazdów. Celem bezpośrednim projektu jest poprawa poziomu i jakości życia społeczności powiatu rawickiego, w tym gmin Rawicz i Pakosław, oraz ograniczenie zanieczyszczenia powietrza dzięki szybkiemu rozwojowi czystych, bezpiecznych, spójnych, funkcjonalnych i efektywnych form niezmotoryzowanego transportu indywidualnego. Trasa rowerowa o długości około 21 km będzie przebiegała od rawickiego dworca PKP do Osieka przez Szymanowo, Słupię Kapitulną, Chojno, Golejewko i Pakosław. Kolejny projekt, dotyczący trasy rowerowej S5, wykorzystuje infrastrukturę dróg technicznych przy drodze ekspresowej S5 w celu połączenia trasą rowerową miejscowości w Wielkopolsce i na Dolnym Śląsku. Elektroniczny system bazodanowy do zarządzania miastem będzie integrował dane z czujników jakości powietrza, monitoringu wizyjnego i oświetlenia ulicznego. System ten opiera się na otwartych danych, dzięki czemu istnieje możliwość jego rozbudowy o inne elementy i funkcje. Z kolei projekt ogrodu deszczowego rozwiązuje problem podtopień obszarów zurbanizowanych, umożliwiając magazynowanie wody opadowej. Zmagazynowana woda może być wykorzystana do podlewania terenów zieleni.

Zaplanowane projekty związane z infrastrukturą uwzględniają zasady uniwersalnego projektowania. Projektowanie jest oparte na zasadzie równości w większym stopniu niż koncepcja ogólnej dostępności dla osób z obniżoną funkcjonalnością. Rozwiązania przestrzenne przewidują, że podstawowe działania będą z założenia odpowiadały potrzebom wszystkich użytkowników i nie będą wymagały specjalnych rozwiązań. Rozwiązania teleinformatyczne są z kolei projektowane z uwzględnieniem zasady dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. W projekcie przyjęto zasadę włączenia społecznego w zakresie korzystania z infrastruktury i wybór rozwiązań ułatwiających korzystanie z aplikacji teleinformatycznych dla osób w wieku 60+.

Udział lokalnej społeczności został zapewniony poprzez zorganizowanie badawczego rajdu rowerowego dla przetestowania projektowanej trasy rowerowej. Sugestie rowerzystów zostały uwzględnione podczas projektowania. Warunki wykonania inwestycji skonsultowano i uzgodniono z zarządcami dróg i mieszkańcami.

Partycypacja społeczna przewidziana jest również na etapie testowania aplikacji systemu bazodanowego „IoT” przez mieszkańców pochodzących z różnych grup docelowych, ze szczególnym uwzględnieniem osób w wieku 60+ i osób z niepełnosprawnościami. W ramach projektu planowane są również konsultacje społeczne wprowadzanych rozwiązań.

3.3.2. Realizacja i wdrażanie

Realizacja projektu obejmuje trzy zaprezentowane poniżej działania, które razem mają charakter kompleksowy, odnoszący się do wszystkich wybranych celów zrównoważonego rozwoju.

1. Projektowanie i budowa ścieżek rowerowych w partnerstwie samorządowym. Promowanie roweru jako bezemisyjnego środka transportu między miejscowościami. W ramach tego działania planowane jest:

• wybudowanie w partnerstwie z powiatem rawickim i gminą Pakosław ścieżki rowerowej łączącej centrum przesiadkowe przy ul. Dworcowej w Rawiczu z miejscowościami w powiecie; projekt jest współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla województwa wielkopolskiego;
• wykonanie programu funkcjonalno-użytkowego dla trasy rowerowej S5, łączącej gminy Rydzyna, Bojanowo, Rawicz, Żmigród i Prusice na potrzeby projektu budowlanego i wykonawstwa inwestycyjnego; będzie to efekt partnerstwa między samorządami lokalnymi i wynik współpracy w „Partnerskiej Inicjatywie Miast". Projekt jest współfinansowany z Funduszu Spójności (FS) w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna.

2. Budowa elektronicznego, bazodanowego systemu zarządzania miastem opartego na „internecie rzeczy” (IoT), integrującego dane z czujników jakości powietrza, monitoringu wizyjnego i oświetlenia ulicznego. Projekt, realizowany pod opieką naukową w partnerstwie z Politechniką Warszawską w ramach konkursu „Human Smart Cities”, umożliwi: zgromadzenie i przetworzenie danych o charakterze społeczno-ekonomicznym oraz dotyczących parametrów pogodowych. Opracowana aplikacja na urządzenia mobilne dostarczy otwartych danych, pozwoli modelować ruch miejski, oświetlenie uliczne i kontrolować stopień zanieczyszczenia powietrza wynikający z emisji szkodliwych gazów. Projekt będzie finansowany z Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna.

3. Projektowanie zieleni miejskiej dla zrównoważonego rozwoju i przeciwdziałanie negatywnym skutkom deszczy nawalnych. Partnerstwo ze Stowarzyszeniem Lokalna Grupa Działania „Gościnna Wielkopolska” w Pępowie umożliwi powstanie projektu ogrodu deszczowego w Rawiczu przeciwdziałającego podtopieniom wskutek deszczy nawalnych w ścisłej zabudowie urbanistycznej miasta. Sam ogród deszczowy będzie zlokalizowany poza granicami miasta Rawicz, w obrębie Sierakowo. Utworzenie ogrodu deszczowego w wytypowanej lokalizacji będzie miało pozytywny wpływ na przeciwdziałanie podtopieniom występującym wskutek deszczy nawalnych w zabudowie urbanistycznej miasta.

Opisane działania mogą być replikowane przez inne samorządy.

3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Projekt wraz z jego produktami i rezultatami wpisuje się w osiągnięcie wybranych celów zrównoważonego rozwoju. Rezultatem projektu będą:

• koncepcja projektowa i wykonanie infrastruktury drogowej dla pojazdów zeroemisyjnych łączącej siecią ścieżek rowerowych miejscowości na terenie województwa wielkopolskiego i dolnośląskiego:
• ścieżka rowerowa łącząca centrum przesiadkowe przy ul. Dworcowej w Rawiczu z miejscowością Osiek w gminie Pakosław (16,14 km),
• centrum przesiadkowe Park&Ride w Rawiczu,
• program funkcjonalno-użytkowy dla zadania „Rowerowa S5 na trasie: gmina Rydzyna – gmina Bojanowo – gmina Rawicz – gmina Żmigród – gmina Prusice wraz z koncepcją przebiegu szlaku rowerowego, przedmiarem robót i kosztorysem inwestorskim”;
• elektroniczny, kompleksowy system bazodanowy zarządzania miastem oparty na „internecie rzeczy” (IoT) umożliwiający zminimalizowanie zużycia energii i zmniejszenie emisji szkodliwych gazów do atmosfery:
• system integrujący podstawowe dane o mieście wraz z aplikacją dla mieszkańców;
• koncepcja zieleni miejskiej do projektu przeciwdziałania negatywnym skutkom deszczy nawalnych i pochłaniania szkodliwych emisji:
• projekt koncepcyjny ogrodu deszczowego.