Stalowa Wola

ZIELONE EKO-MIASTO STALOWA WOLA

Wstęp


Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.


Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.


Stalowa Wola bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Modelowe rozwiązania na trudne wyzwania – Program Rozwoju Lokalnego i Instytucjonalnego Stalowej Woli”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Stalowa Wola uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzenie platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast oraz szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.


Działania Stalowej Woli realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Modelowe rozwiązania na trudne wyzwania – Program Rozwoju Lokalnego i Instytucjonalnego Stalowej Woli” odwołują się do 13. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Działania w dziedzinie klimatu. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Stalowej Woli wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Stalowej Woli.

 

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez miasto Stalowa Wola działań w Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu


1.1. Krótka charakterystyka miasta


Stalowa Wola – siedziba powiatu stalowolskiego – leży w północnej części województwa podkarpackiego. Miasto liczy 60 179 mieszkańców (BDL GUS, 2020). Łączna jego powierzchnia wynosi 82,5 km2, co stanowi około 9,9% powierzchni powiatu i 0,45% powierzchni województwa podkarpackiego. Stalowa Wola jest położona nad rzeką San, w Kotlinie Sandomierskiej, w pasie charakterystycznych równin nadrzecznych zwanych potocznie „Nadsaniem”.


Na terenie miasta występuje przewaga budynków jednorodzinnych, chociaż w zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych ważną rolę odgrywa też zabudowa wielorodzinna. Największa gęstość zabudowy rozciąga się od środkowo-wschodniej do północnej części gminy. Znajdują się tam budynki mieszkalne oraz przemysłowe i usługowe (Rycina 1).


Rycina 1. Granice administracyjne gminy Stalowa Wola (źródło: Google Maps)


W środkowej części usytuowana jest Huta Stalowa Wola, której miasto zawdzięcza w dużej mierze swoje powstanie i rozwój. Zakłady metalurgiczno-mechaniczne zostały wzniesione w latach 30. XX wieku w ramach Centralnego Okręgu Przemysłowego (COP). To jedno z najważniejszych państwowych przedsięwzięć gospodarczych miał na celu dozbrojenie, uprzemysłowienie kraju i wywarcie wpływu na jego rozwój gospodarczy. Wybrana lokalizacja w tzw. trójkącie bezpieczeństwa miała zapewnić odpowiednią odległość od granic, a tym samym potencjalnych zagrożeń wojennych. Budowę rozpoczęto w 1937 roku. Wkrótce zaczęto także stawiać bloki mieszkalne, a z czasem wyznaczono dzielnice – Robotniczą, Majsterską, Urzędniczą i Dyrektorską.


Stalowa Wola to jedno ze stosunkowo niewielu miast w świecie wybudowanych od podstaw w XX wieku. W ciągu kilku lat powstało ono z przyfabrycznego osiedla, które prężnie zaczęło się rozwijać przy Zakładach Południowych. Obszary przemysłu zlokalizowano po stronie południowej przyszłego miasta, którego główną ideą funkcjonalno-przestrzenną w okresie międzywojennym była decentralizacja zespołów zabudowy mieszkaniowej i ważnych usług publicznych. Było to zgodne zarówno z zasadami obrony przeciwlotniczej, jak i ideą Howardowską – miasta ogrodu. Stalowa Wola od początku swojego istnienia była więc tworzona jako miasto zrównoważone, pełne zieleni – MIASTO OGRÓD. Poszczególne osiedla mieszkaniowe (kolonie) były od siebie oddzielone szerokimi pasmami zieleni – towarzyszyła ona również ciągom komunikacyjnym tworzącym „szkielet" kompozycyjny. Nowe miasto zaplanowano na 20 000 mieszkańców (docelowo miało tu mieszkań 50 000 mieszkańców) powstawało bardzo szybko. W chwili oficjalnego otwarcia Zakładów Południowych przez prezydenta Ignacego Mościckiego w czerwcu 1939 roku istniało już osiedle z blokami lokatorskimi, willami, domkami jednorodzinnymi, szkołami, sklepami i hotelami. W krajobrazie miejskim do dziś widoczne jest zróżnicowanie typów zabudowy mieszkaniowej, dzielnicowe place publiczne, budynki użyteczności publicznej i pasmowe tereny zieleni (Rycina 2). Pierwotny plan zakładał przesunięcie głównej osi kompozycyjnej miasta na północ i usytuowanie przy niej dużego placu publicznego. Nie został jednak zrealizowany z powodu wybuchu II wojny światowej.


Rycina 2. Stalowa Wola DNA (źródło: UM Stalowa Wola)


Od 1945 roku Stalowa Wola posiada prawa miejskie. Powojenny dynamiczny rozwój miasta wiąże się w dużym stopniu z rozwojem Huty Stalowa Wola i dalszą działalnością zakładów produkcyjnych, których profil działalności znacznie się rozszerzył. W ciągu kolejnych lat powstawały też nowe osiedla, ulice, budynki użyteczności publicznej, zakłady przemysłowe i usługowe, szkoły, obiekty kulturalne i sportowe. Liczba mieszkańców stale wzrastała – od 4000 zamieszkujących miasto przed wojną, dochodząc w szczytowym okresie do około 70 000 w latach 90. XX wieku. Stopniowo powiększała się także powierzchnia miasta.


Stalowa Wola to młode i dumne miasto o bogatej tradycji i kulturze związanej z Centralnym Okręgiem Przemysłowym, a przy tym nowoczesne i inspirujące. Stalowa Wola to nie tylko piękna karta historii gospodarczej Polski. To również unikatowa zarówno w skali regionu, jak i kraju architektura z okresu COP oraz powojenna powstająca do końca lat 60. XX wieku. Przedwojenne osiedla mieszkaniowe projektowali znakomici polscy architekci. W niewielu miastach udało się zbudować w duchu dwudziestowiecznej awangardy całe śródmieście i kluczowe obiekty publiczne, jak to miało miejsce w Stalowej Woli. Charakter i stylistyka centralnej części miasta sięga korzeniami głównych europejskich nurtów planistycznych i architektonicznych odwołujących się do art déco i modernizmu. Stalowa Wola jest przykładem nowoczesnego projektowania, budownictwa, rozwiązań. Zatopiona w leśnym kompleksie miała pełnić rolę wzorcowego ośrodka, być pokazowym przykładem logicznie rozplanowanego miasta, wzniesionego w tak krótkim czasie (od 20 marca 1937 do 14 czerwca 1939). Przez Śródmieście prowadzą dziś dwa szlaki kulturowe: Szlak architektury art déco Stalowa Wola-Lwów i Szlak Centralnego Okręgu Przemysłowego.


W mieście znajduje się duża liczba obiektów o wysokich walorach historycznych, kulturalnych, artystycznych i estetycznych, wpisanych do podkarpackiego rejestru zabytków. Wśród nich można wymienić m.in. barokowy zespół klasztorny kapucynów i pałac Lubomirskich w Rozwadowie (w którym mieści się Muzeum Regionalne), a także drewniany kościół parafialny św. Floriana wraz z dzwonnicą.


Na terenie miasta znajdują się także fragmenty trzech obszarów Natura 2000: Dolina Dolnego Sanu, Puszcza Sandomierska i enklawy Puszczy Sandomierskiej. Powierzchnia lasów wynosi 4760,33 ha, co daje lesistość na poziomie 57,7% całkowitej powierzchni. Wskaźnik ten jest znacznie wyższy od średniej krajowej, która wynosi 30%. Ochroną indywidualną zostało objętych 13 drzew pomnikowych, w tym cztery nowe pomniki przyrody powołane w sierpniu 2020 roku. Wśród nich jest „Topola Pławianka” będąca jedną z najwyższych topoli białych w Polsce. Położenie Stalowej Woli w otoczeniu lasów to ogromny atut miasta.


1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta


W Strategii Rozwoju Stalowej Woli, opracowanej w 2015 roku, zidentyfikowano następujące wyzwania dla miejskiej polityki rozwoju:

  • brak jednolitych zasad gospodarowania przestrzenią miejską,
  • istnienie zdegradowanych obszarów w mieście,
  • niedostatecznie wysoką jakość powietrza,
  • niski stopień wykorzystania odnawialnych źródeł energii.


W Strategii Rozwoju Miasta Stalowa Wola na lata 2016-2022 z prognozą do roku 2027, określono następujące cele priorytetowe o zasadniczym znaczeniu w długoletniej perspektywie i rozwoju Stalowej Woli. Wśród nich wymieniono cele w podziale na trzy obszary tematyczne:

  1. Sfera społeczna:
  2. wzrost poziomu świadczonych usług społecznych;
  3. rozwój kapitału ludzkiego i społecznego jako czynników poprawy jakości życia mieszkańców;
  4. Sfera zasobów i potencjałów
  5. wysoki poziom dostępu i użyteczności infrastruktury,
  6. wzrost poziomu zachowania i wykorzystania potencjału miasta Stalowa Wola;
  7. Sfera gospodarki
  8. wzrost poziomu współpracy, szczególnie w zakresie promocji Stalowej Woli,
  9. stały rozwój gospodarczy miasta.


W ramach celu priorytetowego „Wzrost poziomu zachowania i wykorzystania potencjału miasta Stalowa Wola” jednym ze szczegółowych kierunków działań jest wysoka jakość środowiska naturalnego. Jest on powiązany z problemami takimi jak niedostateczna jakość powietrza, zanieczyszczenia w pobliżu ujęć wody czy niski stopień wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Wśród planowanych zadań realizacyjnych znalazły się więc monitorowanie poziomu zanieczyszczenia powietrza i hałasu, wdrożenie programów ochrony środowiska, prowadzenie działań proekologicznych, działania edukacyjne związane z ograniczeniem emisji, zwiększeniem efektywności energetycznej, wykorzystaniem OZE i promocją gospodarki niskoemisyjnej, zwiększenie stopnia wykorzystania odnawialnych źródeł energii, ekonomizacja rozlokowania oświetlenia przestrzeni publicznej miasta, utrzymanie wysokiego stanu bioróżnorodności oraz rekultywacja terenów zdegradowanych przez przemysł na obszarze Huty Stalowa Wola. Magistrat, realizując zamierzenia Strategii Rozwoju Miasta, poszerza tematykę ochrony klimatu przez wypracowanie poniższych dokumentów strategicznych.


Aktualizacja Planu Gospodarki Niskoemisyjnej na lata 2021-2030 dla Gminy Stalowa Wola, jest dokumentem, który został opracowany, aby kontynuować przyjęte przez gminę założenia, by m.in. realizować i przyczyniać się do osiągnięcia celów określonych w pakiecie klimatyczno-energetycznym do roku 2030, tj.:

  • redukcji emisji gazów cieplarnianych,
  • zwiększenia udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych,
  • redukcji zużycia energii finalnej, co ma zostać zrealizowane poprzez podniesienie efektywności energetycznej,
  • poprawy jakości powietrza na obszarach, na których odnotowano przekroczenia jakości poziomów dopuszczalnych stężeń w powietrzu.


Zidentyfikowano następujące cele:

  • redukcja emisji CO2 o 6,48% do roku 2030, w stosunku do roku bazowego 2000,
  • redukcja do roku 2030 zużycia energii finalnej o 7,18%, w stosunku do roku bazowego 2000,
  • zwiększenie udziału wykorzystania energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych
  • o 18 737 MWh/rok do roku 2030, w stosunku do roku bazowego 2000,
  • redukcja zanieczyszczeń do powietrza zgodnie z zapisami POP dla strefy podkarpackiej.


Kolejny ważnym dokumentem jest Plan adaptacji do zmian klimatu dla Miasta Stalowa Wola do roku 2030, który został opracowany w 2021 roku. Wynika z niego, że Stalowa Wola jest miastem gotowym na wyzwania wynikające ze zmian klimatu, posiadającym znaczny potencjał adaptacyjny i zapewniającym bezpieczeństwo mieszkańcom w warunkach zmieniającego się klimatu. Cele szczegółowe planu są następujące:

  • zwiększenie odporności miasta na występowanie powodzi miejskich,
  • zwiększenie odporności miasta na występowanie powodzi od strony rzeki,
  • zwiększenie odporności miasta na występowanie dni upalnych i zjawiska fali upału,
  • zwiększenie odporności miasta na występowanie silnego i bardzo silnego wiatru,
  • zwiększenie odporności miasta na występowanie burz,
  • zwiększenie odporności miasta na występowanie przekroczeń norm stężeń zanieczyszczeń powietrza,
  • zwiększenie odporności miasta na występowanie zjawiska miejskiej wyspy ciepła.


Wśród planowanych działań mających na celu ograniczenie emisji zanieczyszczeń i poprawę jakości powietrza znalazły się: rozbudowa sieci ciepłowniczej, systematyczne prowadzenie działań termomodernizacyjnych przekładające się na zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło w budynkach, wyeliminowanie spalania paliw złej jakości w piecach domowych, ograniczenie emisji ze źródeł komunikacyjnych, usprawnienie ruchu w celu zmniejszenia emisji spalin, rozwój technologii energooszczędnych, zwiększanie udziału OZE. Programami, które mają przyczynić się do realizacji celów, będą m.in. „Mikroinstalacje OZE w Gminie Stalowa Wola”, termomodernizacje budynków mieszkalnych i „Ekomiasto Stalowa Wola – wymiana źródeł ciepła” (Rycina 3).


Rycina 3. EKOMIASTO Stalowa Wola (źródło: UM Stalowa Wola)


W celu uszczegółowienia zakresów powyższych dokumentów Stalowa Wola przyjęła następujące dokumenty strategiczne:


Strategia Rozwoju Miasta Stalowa Wola na lata 2016-2022 z prognozą do roku 2027, jak i pozostałe wskazane dokumenty zawarte w opracowaniu stawiają sobie za cel poprawę klimatu i środowiska miasta.

 

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu z perspektywy Stalowej Woli


Wpisanie się miasta w działania na rzecz klimatu (Cel 13.) wynika z konsekwentnie prowadzonej polityki, w której – jak to wykazano w poprzednim rozdziale – te właśnie kwestie są od wielu lat uwzględniane. Stalowa Wola z racji swojego usytuowania i gospodarczych działań inwestorów postawiła sobie za cel poprawę życia mieszkańców i przyszłych pokoleń, w tym poprzez działania na rzecz klimatu.


Z analizy przeprowadzonej na potrzeby PGN wynika, że obszar województwa podkarpackiego charakteryzuje się jednymi na najlepszych warunków do lokowania instalacji fotowoltaicznych, a obszar Stalowej Woli charakteryzuje się wysokim wskaźnikiem gęstości promieniowania słonecznego. Tak więc optymalnym rozwiązaniem jest budowa i wykorzystanie mikroinstalacji fotowoltaicznych wytwarzających energię elektryczną lub cieplną na własne potrzeby. W przypadku obiektów użyteczności publicznej zyski z takiej instalacji będą dodatkowo wyższe z uwagi na konsumowanie wytwarzanej energii w ciągu dni, kiedy największa jej ilość jest pozyskiwana. Założenia takie są zgodnie z pożądanym kierunkiem rozwoju energetyki słonecznej wskazanym w Wojewódzkim Programie Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Podkarpackiego.


Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza w gminie jest emisja antropogeniczna pochodząca z sektora komunalno-bytowego (emisja powierzchniowa) i komunikacja samochodowa przede wszystkim na obszarach bezpośrednio sąsiadujących z drogami o znacznym natężeniu ruchu (emisja liniowa). Znaczny udział w emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych mają również zakłady przemysłowe (emisja punktowa). W trosce o zdrowie i jakość życia mieszkańców jakość powietrza na terenie Stalowej Woli jest na bieżąco monitorowana. Od kilku lat jest realizowany projekt „Stalowa Wola oddycha”. Na terenie miasta zlokalizowano trzy stacje monitoringowe, dokonujące pomiarów: pyłów PM 10, pyłów PM 2.5, pyłów PM 1, benzo(a)pirenu, temperatury, wilgotności, prędkości wiatru, ciśnienia i hałasu. Wyniki badań pochodzące z tych stacji można sprawdzić m.in. na stronie internetowej: http://air24.pl/stalowawola/manager lub w aplikacji Airly. Dzięki czujnikom i przeprowadzanym pomiarom w trybie rzeczywistym mieszkańcy mogą na bieżąco sprawdzać jakość powietrza. Dostęp do aktualnej informacji o jakości powietrza w mieście ułatwia mieszkańcom podejmowanie decyzji odnośnie do aktywności na świeżym powietrzu.


Nie tylko gmina inwestuje w ekologiczne rozwiązania. Kwestia dbałości o środowisko naturalne staje się coraz ważniejsza dla stalowowolskich przedsiębiorstw, które również zaczynają angażować się we wdrażanie rozwiązań proekologicznych, np. Tauron Wytwarzanie S.A. – Oddział Elektrownia Stalowa Wola (produkcja ekologicznej energii, ciepła). W oddziale elektrowni w Stalowej Woli wdrożony jest system zarządzania środowiskowego (EMAS) umożliwiający wykrycie słabych elementów procesu technologicznego, mogących doprowadzić do awarii środowiskowych. Rejestracja w systemie ekozarządzania i audytu EMAS oznacza spełnienie przez organizację najbardziej wyśrubowanych wymagań ochrony środowiska przy jednoczesnej optymalizacji zużycia paliw, wody, energii i innych materiałów oraz surowców (zasobów naturalnych), redukcji ilości powstałych odpadów i prawidłowego ich zagospodarowania, poprawy organizacji i zarządzania firmą, a także zwiększenia świadomości ekologicznej pracowników i przeniesienie tych dobrych praktyk do życia prywatnego.


Gmina Stalowa Wola liczy 59 098 mieszkańców, natomiast system gospodarowania odpadami obejmuje 45 190 osób, a więc około 76,47% wszystkich mieszkańców. Gmina Stalowa Wola wdrożyła system monitorowania odpadów i identyfikacji worków na odpady za pomocą etykiet z kodami kreskowymi. Znakowanie kodami kreskowymi usprawniło funkcjonowanie systemu gospodarki odpadami i pozwoliło na monitorowanie prowadzenia selektywnej zbiórki odpadów komunalnych na terenie całej gminy. Osoby nieobjęte systemem, to mieszkańcy zameldowani w Stalowej Woli, którzy przebywają poza terenem miasta (np. z związku z pracą za granicą nauką, leczeniem itp.).


Rozdział 3.  Droga Stalowej Woli do doskonałości w realizacji Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu


3.1. Działania miasta w drodze do realizacji Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu


Gmina prowadzi różnego rodzaju działania proekologiczne. Przeprowadzono termomodernizacje większości obiektów publicznych i stale dąży się do wprowadzania rozwiązań przyjaznych dla środowiska, dając przez takie działania przykład właściwych postaw w zakresie ochrony środowiska dla społeczności lokalnej.


W bilansie gminy został wskazany niski udział odnawialnych źródeł energii (Analiza SWOT, Program ochrony środowiska Gminy Stalowa Wola na lata 2020-2023 z perspektywą do roku 2026), dlatego miasto od wielu lat prowadzi działania mające na celu zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza poprzez efektywne i racjonalne wykorzystanie energii. Większość z tych działań to zadania inwestycyjne polegające na termomodernizacji budynków użyteczności publicznej, instalacji kolektorów słonecznych, wymiany oświetlenia ulicznego na energooszczędne.


Budowa instalacji fotowoltaicznych nie podlega najczęściej zgłoszeniu wykonania robót budowlanych lub uzyskania pozwolenia na budowę. Z tego względu występują obiektywne trudności związane z monitorowanie rodzaju i ilości instalacji OZE na terenie Stalowej Woli. W dokumentach planistycznych, tj. w Wojewódzkim Programie Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii dla Województwa Podkarpackiego, Aktualizacji założeń do Planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe Miasta Stalowa Wola i Planie Gospodarki Niskoemisyjnej w Gminie Stalowa Wola, nie zostały wskazane dane dotyczące liczby instalacji OZE. Jednak w wyniku realizacji inwestycji termomodernizacyjnych gmina wyposażyła budynki użyteczności publicznej w instalacje fotowoltaiczne i kolektory słoneczne, które zainstalowano na 10 obiektach, stanowiących własność gminy lub powiatu.


Ponadto, w planach inwestycyjnych Tauron Wytwarzanie S.A. znajduje się budowa nisko lub zeroemisyjnych źródeł wytwórczych, w tym farmy fotowoltaicznej. Będzie to jedna z większych farm fotowoltaicznych w Polsce.


Chociaż nie prowadzona jest ewidencja montowanych instalacji OZE na budynkach mieszkalnych, wiadomo, że cieszą się one coraz większym zainteresowaniem lokalnej społeczności. Dlatego Stalowa Wola realizuje program dofinansowywania mikroinstalacji OZE dla osób, które podpisały umowy z miastem. Prace polegają na montażu instalacji solarnych i fotowoltaicznych. W ramach programu „Czyste Powietrze” można uzyskać dofinansowanie m.in. na wymianę źródeł ciepła, instalację centralnego ogrzewania i ciepłej wody użytkowej. Punkt konsultacyjny programu jest prowadzony w magistracie. Poza tym miasto z własnych środków finansuje usuwanie z terenu miasta wyrobów zawierających azbest.


Zarówno miasto, jak i kluczowi dostawcy usług mają na uwadze dbałość o lokalne środowisko, dzięki czemu Stalowa Wola ma szansę stać się ośrodkiem czystym ekologicznie.


Miasto wdraża w życie zapisy Aktualizacji Programu ochrony powietrza dla strefy podkarpackiej opracowanej przez Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego i przyjętej w 2016 roku, poprzez realizację w latach 2019-2022 dużego przedsięwzięcia za ponad 8 mln złotych – „Ekomiasto Stalowa Wola – wymiana źródeł ciepła”. Jego celem jest poprawa jakości powietrza dzięki obniżeniu emisji szkodliwych substancji do atmosfery na terenie gminy przez wymianę nieefektywnych źródeł ciepła w budynkach jednorodzinnych i wykonanie instalacji rozprowadzających ciepłą wodę użytkową w budynkach wielorodzinnych. Obejmuje on wymianę starego źródła energii cieplnej na nowe kotły kondensacyjne w 54 gospodarstwach domowych, wymianę starego źródła energii cieplnej na nowe kotły na biomasę – pellet w 17 gospodarstwach domowych oraz wykonanie w 45 budynkach wielorodzinnych instalacji rozprowadzającej ciepłą wodę użytkową. Dzięki temu działaniu miasto realnie wpływa na poprawę jakości powietrza i tworzenie atrakcyjnych warunków osiedleńczych.


PEC Sp. z o.o., która jest spółką miejską prowadzącą działalność polegającą na przesyłaniu i dystrybucji ciepła oraz obrocie ciepłem, w latach 2020-2022 realizuje dwa duże projekty, które pozwalają na wprowadzenie rozwiązań bardziej przyjaznych dla środowiska, m.in. wpływających na zmniejszenie zużycia energii pierwotnej, zmniejszenie rocznych strat energii cieplnej, redukcję emisji gazów cieplarnianych i emisji pyłów, co ma bardzo istotne znacznie dla zapobiegania degradacji środowiska i przeciwdziałania zanieczyszczeniu powietrza, które jest przyczyną niektórych chorób występujących w dużym nasileniu w Stalowej Woli.


MZK Sp. z o.o. to kolejna spółka miejska dbająca o środowisko, której celem jest zapewnienie wysokiej jakości usług komunalnych za możliwie najlepszą cenę. Spółka jest liderem w dziedzinie nowatorskich zastosowań, służących ochronie środowiska naturalnego, wychodząc naprzeciw potrzeb mieszkańców i przedsiębiorców. MZK posiada własne Laboratorium Badania Wody i Ścieków. Realizuje też inwestycje służące ochronie zasobów wodnych, zagospodarowaniu odpadów stałych, a także odzyskiwaniu surowców wtórnych i energii z odpadów. Firma stosuje nowoczesne technologie zapewniające stabilne i długotrwałe efekty środowiskowe, służące finansom i zdrowiu mieszkańców. Zapewnia bezpieczeństwo dostaw podstawowych, scentralizowanych usług komunalnych w zakresie: zapewnienia wody i odprowadzania ścieków, komunikacji miejskiej i podmiejskiej, odbioru i zagospodarowania odpadów, utrzymania terenów zielonych, letniego i zimowego oczyszczania miasta, unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych.


Gmina jako organizator publicznego transportu zbiorowego zleca wykonywanie usługi komunikacji miejskiej Miejskiemu Zakładowi Komunalnemu Sp. z o.o. z siedzibą w Stalowej Woli, której udziały w 100% należą do niej. Dysponuje 35 autobusami, w tym dziewięcioma niskoemisyjnymi i 10 elektrycznymi, do ładowania których użytkuje się pięć ładowarek. Nowe autobusy są niskopodłogowe, przystosowane do obsługi osób z niepełnosprawnościami. Stalowowolska czerwona flota autobusowa została zakupiona w ramach projektu „Mobilny MOF Stalowej Woli”, którego celem strategicznym było zmniejszenie oddziaływania systemu transportowego na środowisko i klimat. Projekt uzyskał dofinansowanie z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego. Obecnie realizowany jest projekt „Ekotransport publiczny – Stalowa Wola z prądem w nowoczesności”, dzięki któremu miasto zakupi pięć nowych autobusów elektrycznych.


Stalowa Wola to tradycyjnie miasto rowerów. Mieszkańcy od zawsze podróżowali bicyklami i są one wpisane w miejską tradycję i zwyczaje. Obecnie istnieje tu dobra i stale rozwijana infrastruktura ścieżek rowerowych, która na dzień 31 grudnia 2018 roku wyniosła 45,7 km, w tym 27,4 km jest w zarządzie gminy (Bank Danych Lokalnych, GUS, 2018). Dla pasjonatów rowerowego szaleństwa w 2016 roku uruchomiono system rowerów miejskich – „Stalowa Wola – Miasto Rowerów”, który w ciągu czterech lat szybko zyskał sobie popularność wśród użytkowników i na stałe wrósł w krajobraz miasta. Kolejne lata użytkowania przynosiły systematyczny wzrost liczby wypożyczeń. W sezonie 2021 w 12 miejskich stacjach dostępnych było 120 jednośladów, zarówno tradycyjnych, jak i tandemów, rowerów dla dzieci, typu cargo czy z fotelikiem dla dziecka. Stacje są zlokalizowane w najbardziej newralgicznych punktach miasta, łącząc jednocześnie najbardziej oddalone od siebie osiedla. W 2021 roku system wskazał łącznie 64 056 przejazdów i 5938 zarejestrowanych użytkowników, co potwierdza, że mieszkańcy chętnie korzystają z systemu, doceniając tę ekologiczną formę transportu (Rycina 4). System rowerów miejskich stanowi obecnie istotne uzupełnienie stalowowolskiej komunikacji zbiorowej z uwagi na ograniczenia przewozu pasażerów w autobusach spowodowane pandemią. Jest również wyznacznikiem nowego standardu w rozwoju komunikacji, zwłaszcza ekologicznej. Pokazuje, że tradycje rowerowe nadal chętnie są kultywowane, a Stalowa Wola aspiruje do bycie miastem zdrowym, które promuje wspólne spędzanie czasu wolnego. Podróże rowerami przyczyniają się do zmniejszenia korków w mieście, poprawy jakości powietrza i życia mieszkańców.


Rycina 4. Rowery miejskie (źródło: UM Stalowa Wola)


Innym ciekawym projektem, będącym w trakcie budowy, obiekt w technologii pasywnej realizowany pod nazwą „Budowa integracyjnego przedszkola i żłobka w technologii pasywnej w Gminie Stalowa Wola”. Głównym celem przedsięwzięcia jest poprawa jakości powietrza i zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych. W wyniku realizacji inwestycji powstanie bowiem obiekt użyteczności publicznej wybudowany w technologii pasywnej, w którym będzie funkcjonowało miejskie integracyjne przedszkole wraz ze żłobkiem.


W ubiegłym roku gmina rozpoczęła też realizację projektu „MODELOWE ROZWIĄZANIA NA TRUDNE WYZWANIA – Program Rozwoju Lokalnego i Instytucjonalnego Stalowej Woli”, którego celem jest rozwój lokalny i instytucjonalny miasta. Do zaplanowanych działań należą m.in. montaż paneli fotowoltaicznych na czterech obiektach gminnych, utworzenie parku kieszonkowego i czterech ogródków społecznych i zakup czterech recyklomatów. W ramach projektu zostanie także zamontowanych ponad 30 czujników monitorujących jakość powietrza w różnych częściach miasta, a ich zadaniem będzie pomiar pyłów zawieszonych, głównie PM10 oraz PM2,5. Dodatkowo do badania będą używane drony, także wyposażone w akcesoria monitorujące. Lokalna społeczność na bieżąco będzie informowana o realizowanych działaniach w ramach spotkań, strony internetowej, plakatów i broszur. Do współpracy z interesariuszami projektu zostanie wykorzystana Cyfrowa Platforma Uczestnictwa, np. do przeprowadzenia badań ankietowych.


Równie istotny aspekt stanowi zwiększanie świadomości społeczeństwa przez prowadzenie kampanii edukacyjnych, które przyczyniają się do ograniczenia emisji szkodliwych gazów i pyłów do atmosfery oraz ochrony środowiska. Miasto prowadzi także akcje promocyjne zachęcające do korzystania z komunikacji miejskiej, które w efekcie przyczyniają się do ograniczenia emisji spalin.


W ostatnich latach zostało zorganizowanych wiele akcji i konkursów dla mieszkańców miasta i okolic. W 2018 roku Urząd Miasta zorganizował lub współuczestniczył w organizacji 14 działań edukacyjnych w zakresie ekologii, m.in. segregacji i recyklingu odpadów, sprzątania lasów w placówkach oświatowych i nie tylko. W 2019 roku podobnych działań było około dwudziestu. Niestety sytuacja epidemiologiczna wywołana koronawirusem SARS-COV-2 uniemożliwiła organizację kolejnych działań. Dlatego w roku 2020 roku odbyły się jedynie trzy działania, choć jednocześnie została uruchomiona strona internetowa www.odpady.stalowwola.pl, gdzie na bieżąco są umieszczane informacje dotyczące funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami i innych działań edukacyjno-informacyjnych prowadzonych na terenie gminy. Podobnie było w 2021 roku, gdy z powodu obostrzeń epidemiologicznych można było zorganizować niewielką liczbę działań.


Mimo tych przeszkód w mieście są prowadzone różne akcje i konkursy proekologiczne, np. cebulki roślin za odpady, drzewko za makulaturę, sprzątanie świata, domki dla jeży, zajęcia edukacyjne związane z ekologią i gospodarką odpadami oraz pikniki powiązane z sadzeniem roślin. Zrealizowano również warsztaty ogrodnicze z udziałem seniorów. Z udziałem mieszkańców odbywają się coroczne spotkania pod namiotem organizowane przez magistrat, podczas których mają oni możliwość zgłaszania swoich problemów i potrzeb. Organizuje się również dyżury radnych i przewodniczących Rady Miejskiej, podczas których zainteresowani mogą zgłaszać swoje uwagi i postulaty.


Mieszkańcom Stalowej Woli zależy na dbałości o lokalne zasoby środowiska naturalnego. Licznie i chętnie angażują się w różnego rodzaju akcje proekologiczne. Dzięki zaangażowaniu mieszkańców i Stowarzyszenia „Zielona Stalówka”, w ramach konkursu Fundacji Lechstarter, w Stalowej Woli powstało m.in. pierwsze w Polsce drzewko  solarne (na pomysł oddano ponad 66 000 głosów, zapewniając grant w wysokości 100 000 zł. na jego realizację). Działanie drzewka opiera się na wykorzystaniu promieni słonecznych, które wytwarzają prąd. W siedzisku drzewko ma kontakty i wtyczki, a na liściach zamieszczone są solary i lampy oświetlające. Za pomocą paneli fotowoltaicznych możliwe jest oświetlenie po zmroku przestrzeni pod drzewkiem (Rycina 5).


Rycina 5. Drzewko solarne (źródło: UM Stalowa Wola)


3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta


Duże obszary leśne, tereny zielone, Obszary Natura 2000, bogate zasoby przyrodnicze zlokalizowane na terenie miasta i w jego najbliższej okolicy, w szczególności ulubione przez lokalną społeczność Błonia nadsańskie, stanowią zielone płuca Stalowej Woli, umożliwiając jej zrównoważony rozwój poprzez niwelowanie negatywnego wpływu lokalnego przemysłu na środowisko. Stanowią też ogromy potencjał dla rozwoju aktywności fizycznej, sportu i rekreacji oraz integracji mieszkańców, a także budowania ich tożsamości lokalnej w oparciu o zasoby endogenne (dawna Puszcza Sandomierska i jej mieszkańcy Lasowiacy).


Miasto w priorytetowy sposób traktuje kwestie środowiskowe. Stale realizuje inwestycje m.in. w zakresie zielono-niebieskiej infrastruktury, zieleni miejskiej, prac związanych ze zwiększeniem efektywności energetycznej budynków i dostosowaniem usług komunalnych, tak aby były bardziej przyjazne dla środowiska naturalnego. W ostatnim czasie gmina zrealizowała wiele projektów wdrażania EKO-rozwiązań, m.in. dofinansowanych z funduszy Unii Europejskiej.


Biorąc pod uwagę zasoby miasta oraz realizowane przez gminę przedsięwzięcia i usługi komunalne przyjazne dla środowiska, można stwierdzić, że Stalowa Wola ma potencjał do tego, by wyrobić sobie markę ekomiasta: czystego, ekologicznego, zdrowego, którego rozwój będzie przebiegał w sposób zrównoważony, łącząc tradycje gospodarcze i poszanowanie przyrody w spójną, atrakcyjną ofertę dającą możliwość spędzania czasu wolnego na łonie przyrody i czystego środowiska naturalnego. Dotychczas zrealizowane działania gminy na rzecz ochrony środowiska naturalnego oraz te, które są obecnie przygotowywane, potwierdzają, że miasto już wkroczyło na taką ścieżką rozwoju. Warto przy tym dodać, iż inwestycje w zieloną infrastrukturę zostały dostrzeżone i docenione w skali regionu. Stalowa Wola została laureatem konkursu Top Inwestycje Polski Wschodniej 2019 za Projekt „Rozwój terenów zielonych w Stalowej Woli”, który obejmował trzy obszary zielone ołącznej powierzchni 59,50 ha: teren położony wzdłuż Osiedla Skarpa, Zespół Parkowo-Pałacowy w Charzewicach oraz Błonia nad Sanem (Rycina 6). Głównym celem projektu było zahamowanie spadku powierzchni terenów zieleni w gminie oraz edukacja ekologiczna mieszkańców poprzez zagospodarowanie obszarów dla potrzeb wypoczynku i rekreacji. W ramach inwestycji nasadzono drzewa i krzewy, wybudowano ścieżki piesze i pieszo-rowerowe, wyznaczono przyrodniczą ścieżkę edukacyjną, stworzono program budowy stanowisk lęgowych ptaków, hotele dla owadów, wybudowano place zabaw, boiska, siłownie i tarasy wypoczynkowe. Projekt nie tylko udostępnia nowe powierzchnie terenów zielonych i zwiększa bioróżnorodności, ale poprawia również jakość powietrza (Rycina 7).


Rycina 6. Błonia nadsańskie (źródło: UM Stalowa Wola)


Rycina 7. Błonia nadsańskie (źródło: UM Stalowa Wola)


Kontynuację powyższych działań stanowi prowadzony obecnie projekt „Poprawa jakości środowiska miejskiego poprzez utworzenie w Gminie Stalowa Wola nowych terenów zielonych”, który obejmuje dwa obszary zielone o łącznej powierzchni 7,817 ha. Jest to teren położony w korytarzu ekologicznym rzeki San, na jej prawym brzegu oraz teren międzyblokowy przy ul. Dmowskiego 12-19. Realizacja inwestycji będzie pozytywnie oddziaływać na zmiany klimatu. Inwestycja zakłada bowiem:

  • utworzenie nowych terenów zieleni miejskiej,
  • zakładanie wielopiętrowych i wielogatunkowych układów zieleni opartych na gatunkach rodzimych,
  • poprawę możliwości przewietrzania miasta, zwłaszcza na terenach położonych wzdłuż rzeki San,
  • utworzenie biotopu wodnego z roślinnością,
  • utworzenie ścieżek edukacyjnych o nawierzchni mineralnej, przez co wspiera będzie funkcja retencji wody, która odgrywa ważną rolę w zmniejszaniu skutków ulewnych deszczy czy przeciwdziałaniu suszy,
  • wprowadzenie wokół biotopów wodnych tablic i pulpitów informacyjnych.


Ochrona i rozwój systemu biologicznego miasta spowoduje nie tylko ochronę zasobów przyrodniczych, ale także wpłynie na poprawę walorów krajobrazowych i warunków klimatycznych miasta. Poprzez działania przyczyniające się w znacznej mierze do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych i poprawy jakości powietrza projekt będzie pozytywnie wpływał na zmiany klimatyczne. W ramach zadania zaplanowano również wprowadzenie nowych przestrzeni rekreacji czynnej i biernej, urozmaiconych nowymi terenami przewidzianymi dla poszczególnych grup społecznych. Powstanie również tor rowerowy typu pumptrack i tor rolkarski.


Miasto, ucząc się przez działanie, realizuje kolejne inwestycje z zakresu zielono-niebiskiej infrastruktury, m.in. projekt „Rewitalizacja terenów zieleni w mieście Stalowa Wola poprzez przywrócenie właściwego stanu obszaru zdegradowanego – Ogródka Jordanowskiego i ogrodu na Os. Poręby”, który przewiduje realizację szeregu działań adaptacyjnych i mitygacyjnych, w tym rewaloryzacją terenów zieleni przy zastosowaniu małej retencji wodnej, wprowadzeniem drenażu i zwiększeniem stopnia wykorzystywania OZE. W celu łagodzenia zmian klimatu powstaną fontanny z ukrytą niecką, nawilżające powietrze i oczyszczające je z kurzu, a także zbiornik retencyjny, przewidziano też nasadzenia, wykonanie pierwszej ogólnodostępnej tężni solankowej, zakup i montaż ławek z fotowoltaiką (umożliwiającej korzystanie z urządzeń elektronicznych poprzez wejście USB). Uzupełnieniem zadania będzie utworzenie zielonych przystanków, które zachęcą do korzystania z komunikacji zbiorowej. Rewaloryzacja obszaru spowoduje, że na nowo zacznie on tętnić życiem, integrując różne pokolenia.

 

3.3. Opis projektu wybranego do realizacji w ramach Programu ,,Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’


3.3.1. Krótka charakterystyka projektu


Działania, które mają służyć poprawie jakości powietrza i komfortu życia mieszkańców poprzez redukcję zanieczyszczeń powietrza, w tym CO2 oraz ograniczenie zużycia energii finalnej we wszystkich sektorach, obejmują analizę sytuacji panującej w mieście w zakresie zmian klimatu oraz wyznaczenie kierunków proponowanych zmian. Z tego powodu zgłoszony projekt obejmuje wykonanie audytów energetycznych dla czterech budynków użyteczności publicznej będących własnością gminy, na których zostaną zamontowane panele fotowoltaiczne. Montaż paneli przyczyni się do redukcji emisji gazów cieplarnianych i pozwoli na zaoszczędzenie środków publicznych (zmniejszenie kosztów utrzymania tych budynków), które zostaną przeznaczone na dalsze inwestycje wspierające ochronę środowiska. Uzupełnia on działania proekologiczne gminy, która już przeprowadziła termomodernizację większości swoich obiektów publicznych i stale dąży do wprowadzania rozwiązań przyjaznych dla środowiska. Powyższe działanie jest częścią rozpoczętego w ubiegłym roku projektu „MODELOWE ROZWIĄZANIA NA TRUDNE WYZWANIA – Program Rozwoju Lokalnego i Instytucjonalnego Stalowej Woli”. Realizacja projektu odpowiada na problem postępujących zmian klimatu, dlatego uzupełniającym komponentem będą działania edukacyjno-informacyjne przeznaczone dla wszystkich mieszkańców i innych interesariuszy, bez względu na wiek. Powstanie strona internetowa wraz z Cyfrową Platformą Uczestnictwa do współpracy z interesariuszami projektu. Wspólnie z mieszkańcami zostaną ustalone miejsca postawienia domów dla jeży i recyklomatów. Mieszkańcy zostaną następnie włączeni w opiekę nad domkami dla jeży. Prowadzone będą zajęcia proekologiczne jak „Sprzątanie świata” czy „Cebulki za odpady”. Powyższe działania pozwolą na zwiększenie świadomości ekologicznej społeczeństwa w zakresie konsekwencji środowiskowych, społecznych i gospodarczych wynikających z postępujących zmian klimatu i ich skutków. Kształtowanie wśród społeczności lokalnej właściwych postaw w zakresie ochrony środowiska przełoży się na poprawę jego stanu.


Główną grupę docelową projektu stanowi lokalna społeczność gminy. Do pozostałych grup można zaliczyć mieszkańców innych regionów oraz odbiorców mediów – radia, internetu i mediów społecznościowych.


3.3.2. Realizacja i wdrażanie


Zakres planowanych robót obejmuje roboty budowlano-montażowe w zakresie przedsięwzięć dotyczących wytwarzania energii z odnawialnych źródeł w oparciu o energię słoneczną. Działanie polega na montażu paneli fotowoltaicznych na czterech budynkach miejskich poprzedzone audytami energetycznymi, które określą możliwości poprawy stanu użytkowania energii w obiektach. Następnie zostaną wykonane projekty techniczne i montaż paneli fotowoltaicznych na wybranych budynkach. Zadanie zostanie zrealizowane w drodze przetargu na wykonanie robót budowlanych.


Przewidywany czas realizacji projektu to III-IV kwartał 2022 roku.


W ramach projektu „MODELOWE ROZWIĄZANIA NA TRUDNE WYZWANIA – Program Rozwoju Lokalnego i Instytucjonalnego Stalowej Woli” społeczność będzie włączana w różne aktywności. Będzie informowana na temat działań, realizowanych przez gminę, dzięki czemu, dowie się, czemu one służą, w jaki sposób zmniejszono emisję zanieczyszczeń powietrza poprzez efektywne i racjonalne wykorzystanie energii oraz w jaki sposób te działania pozwalają na adaptację i mitygację postępujących zmian klimatu. Mieszkańcy zostaną włączeni nie tylko w opiekę nad domkami dla jeży – osoby z niepełnosprawnościami w ramach Warsztatów Terapii Zajęciowej zostaną też włączone w produkcję domków dla jeży.


Kanały informacji i promocji:

  • portal/facebook miasta oraz profil,
  • podstrona portalu miasta (jęz. pol. i ang.) z platformą dyskusyjną zawierającą informacje o działaniach, produktach/rezultatach, zdjęcia, informacje kontaktowe,
  • scentralizowany BIP, platforma technologiczna, strony WWW jednostek miejskich i partnerów,
  • informacja w mediach,
  • tabliczki informacyjne/tablice pamiątkowe, plakaty-oznaczenie miejsc działań i promocja,
  • ulotki/gadżety itp.,
  • miejskie laboratorium Stalove Urbanlab i Cafe-lab, w ramach którego będzie działał stały punkt informacyjno-konsultacyjny (w tym w formie mobilnej w czasie imprez miejskich),
  • konferencje informacyjne,
  • śniadania biznesowe, spotkania/warsztaty z interesariuszami,
  • partycypacyjne spacery diagnostyczne,
  • komunikacja on-line, informacje ustne na spotkaniach oraz dokumentacja papierowa.


Projekt „MODELOWE ROZWIĄZANIA NA TRUDNE WYZWANIA – Plan Rozwoju Lokalnego i Instytucjonalnego Stalowej Woli” o wartości 15 328 498,86 zł będzie realizowany w ramach Programu Rozwój Lokalny od 1 listopada 2021 do 30 kwietnia 2024 roku, a finansowany ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2014-2021 oraz budżetu państwa.


Za jego prawidłową realizację odpowiadać będą pracownicy Urzędu Miasta w Stalowej Woli posiadający odpowiednie kompetencje.


Na kolejnych etapach projektu będą prowadzone następujące działania klimatyczne:

  • utworzenie parku kieszonkowego,
  • utworzenie czterech ogródków społecznych,
  • zakup czterech recyklomatów,
  • zamontowanie ponad 30 czujników monitorujących jakość powietrza,
  • uruchomienie Ośrodka Kształcenia Operatorów Bezzałogowych Statków Powietrznych DRONÓW również w celu monitorowania środowiska.


3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju


Produktami projektu będą:

  • cztery komplety dokumentacji technicznej dla paneli fotowoltaicznych,
  • cztery obiekty, na których zamontowane zostaną panele fotowoltaiczne,
  • stron a internetowa dedykowana dla projektu „Rozwój Lokalny”,
  • Cyfrowa Platforma Uczestnictwa,
  • 30 domków dla jeży,
  • cztery recyklomaty,
  • dwa zrealizowane zajęcia proekologiczne.


Po zainstalowaniu paneli fotowoltaicznych na czterech budynkach zostaną zamontowane liczniki dwustronne i inwerter, co pozwoli na pomiar efektywności inwestycji w dziedzinie klimatu i sporządzenia raportu. Gmina Stalowa Wola spełnia zapisy Ustawy z dnia 20 maja 2016 roku o efektywności energetycznej i przeprowadza co cztery lata audyty energetyczne, dzięki którym możliwe jest monitorowanie efektywności energetycznej.


Wprowadzone rozwiązania przeciwdziałające zmianom klimatu i ich skutkom będą rozpowszechniane w ramach działań popularyzatorskich i edukacyjnych na sąsiednich obszarach. W ujęciu lokalnym będą one realizowane podczas konferencji, a wśród zaproszonych gości znajdą się gminy ościenne współpracujące z miastem w ramach Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych.


Do góry