Tychy

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Dokument pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Tychy biorą udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Masterplan dla nowego centrum miasta Tychy – model strategicznego działania na rzecz zrównoważonego zagospodarowania miasta”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Tychy uczestniczą w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzeniu platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast i szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Tychów realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Masterplan dla nowego centrum miasta Tychy – model strategicznego działania na rzecz zrównoważonego zagospodarowania miasta” odwołują się do 9. i 11. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura oraz Zrównoważone miasta i społeczności. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Tychów wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Tychów.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez miasto Tychy działań w Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności oraz Celu 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura

1.1.  Krótka charakterystyka miasta

Rycina 1. Panorama miasta nad Parkiem Północnym w kierunku południowym (źródło: UM Tychy)

Tychy to miasto na prawach powiatu o powierzchni 81,81 km², dzięki czemu jest jednym z większych miast województwa śląskiego. Miasto leży w południowej części Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego (GOP) i jest jednym z centralnych ośrodków Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii (GZM), utworzonej na obszarze konurbacji górnośląskiej. Pomimo licznych zalet miasto odnotowuje odpływ mieszkańców, szczególnie do mniejszych miejscowości w sąsiedztwie. Na koniec 2020 roku w mieście żyło 126 871 mieszkańców (BDL GUS, 2020), natomiast według prognoz na koniec 2030 roku w Tychach będzie mieszkało 120 193 osób.

Rycina 2. Rynek i kościół św. Marii Magdaleny (źródło: UM Tychy)

Tychy powstały jako niewielka osada rolnicza w pobliżu średniowiecznego szlaku handlowego łączącego Oświęcim z Mikołowem. Pierwsze wzmianki dotyczące miejscowości pochodzą z drugiej połowy XV wieku, w XVII wieku była już jedną z najzamożniejszych wsi powiatu pszczyńskiego, rozwijało się rzemiosło i przemysł, funkcjonował tu browar książęcy. Kolejnym motorem rozwoju Tychów było otwarcie w drugiej połowie XIX wieku pierwszej linii kolejowej łączącej Tychy z Katowicami i Szopienicami. Kolejnym okresem większego rozwoju miasta było dwudziestolecie międzywojenne, gdy Tychy zaczęły nabierać cech osady miejskiej – wtedy powstały m.in. szpital, remiza strażacka, poczta i szkoła. W 1934 roku miejscowość uzyskała prawa gminy miejskiej.

Rycina 3. Schemat planu ogólnego miasta – główne elementy kompozycji: czworobok głównych ulic obejmujących dzielnicę śródmiejską, dwie osie kompozycyjne, kliny zieleni pomiędzy dzielnicami (na terenach słabonośnych) (źródło: H. Adamczewska-Wejchert, K. Wejchert, Jak powstawało miasto. Monografia planowania, Tychy 1995, t. 1, s. R IV–3)

Powojenna rozbudowa Tychów była efektem planów stworzenia zaplecza mieszkaniowego dla Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. W 1950 roku Prezydium Rządu podjęło decyzję o budowie Nowych Tychów. Pierwsze osiedle powstało według projektu Tadeusza Teodorowicza-Todorowskiego (osiedle Anna, zwane również „A”, będące modelowym przykładem architektury i urbanistyki socrealistycznej w Polsce), następne zaprojektowali wspólnie Kazimierz Wejchert i Hanna Adamczewska-Wejchert. Wraz z nową koncepcją rozwoju miasta uchwaloną na początku lat 60. XX wieku zdecydowano się na odejście od socrealistycznej koncepcji i podążano w kierunku modernistycznej urbanistyki cechującej się większymi przestrzeniami otwartymi między monofunkcyjną zabudową i szerokimi arteriami komunikacyjnymi. Miasto miało rozwijać się w kierunku południowym oraz wschodnim od Starych Tychów i osiedli A i B. Aż do lat 80. XX wieku powstawały osiedla mieszkaniowe nazywane kolejnymi literami alfabetu i imionami żeńskimi. Miasto miało się stać pierwszym i największym miastem w systemie satelitów aglomeracji górnośląskiej, liczącym około 100 000 mieszkańców. Bardzo dynamiczny rozwój Tychów i lokalizowanie w mieście  wielu ważnych inwestycji, również przemysłowych, sprawiło, że stały się one czymś więcej niż tylko zapleczem mieszkaniowym – zyskały status samodzielnego ośrodka miejskiego. Wraz z transformacją systemową przerwana została budowa miasta według przyjętej koncepcji, co poskutkowało m.in. brakiem wyraźnie zaakcentowanego centrum w obecnym układzie urbanistycznym Tychów.

Rycina 4. Panorama miasta nad al. Bielską w kierunku południowym (źródło: UM Tychy)

W Tychach znajdują się liczne obiekty zabytkowe, m.in. obiekty sakralne, zespół pałacowy i obiekty związane z przemysłowym charakterem miasta, takie jak zespół „Browaru Książęcego”, zespół „Browaru Obywatelskiego” czy zespół Huty Paprockiej. Miasto z każdej strony otaczają lasy, a w porównaniu do innych miast regionu, znajduje się tu dużo terenów zieleni, stanowiących około 31% powierzchni miasta.

Rycina 5. Panorama miasta nad pl. Baczyńskiego w kierunku wschodnim (źródło: UM Tychy)

W mieście funkcjonuje podstrefa Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej o powierzchni ponad 300 ha, w której zlokalizowanych jest ponad 100 przedsiębiorstw, z czego ponad połowa to firmy międzynarodowe. W samej strefie zatrudnionych jest ponad 13 000 pracowników.

Profilem gospodarczym miasta jest przede wszystkim branża automotive z fabryką Stellantis na czele (znaną jako fabryka Fiata). Tychy są również znane z działającego browaru należącego do Kompani Piwowarskiej.

Stopa bezrobocia rejestrowanego w mieście na koniec lutego 2022 roku wynosiła 2,0% (przy 5,5% dla kraju).

Miasto jest doceniane w różnych rankingach, zajmując:

• 2 miejsce w rankingu Polskie miasta Przyszłości fDi The Financial Times w 2019 roku,
• 9 miejsce w rankingu wydatków inwestycyjnych w latach 2016-2018,
• 1 miejsce w Rankingu Finansowym Samorządu Terytorialnego w Polsce za 2019 rok,
• 2 miejsce w Rankingu Finansowym Samorządu Terytorialnego w Polsce za 2020 rok,
• 10 miejsce w rankingu najbardziej zielonych miast w 2021 roku,
• 5 miejsce w Rankingu Gmin Śląska Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej im. Jerzego Regulskiego we współpracy z Głównym Urzędem Statystycznym w 2021 roku.

Warto również wspomnieć, że Tychy są odwiedzane przez mieszkańców całego regionu dzięki atrakcyjnemu ośrodkowi wypoczynkowemu nad Jeziorem Paprocańskim. Promenada i marina nad jeziorem zdobyły tytuły najlepszych przestrzeni publicznych na Śląsku i w Polsce!

Rycina 6. Promenada nad Jeziorem Paprocańskim (źródło: UM Tychy)

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

Wizją miasta przedstawioną w Strategii Rozwoju Miasta Tychy 2020+ są Tychy będące miastem nowych możliwości i równych szans dla wszystkich mieszkańców. Główne elementy wizji miasta to m.in. Tychy atrakcyjne dla wszystkich w każdym wieku, zarówno dla mieszkańców, jak i tych, którzy chcieliby się w Tychach osiedlić i rozpocząć aktywność życiową i zawodową; dobre miejsce do zamieszkania z wysoką jakością ofertą usług, w tym innowacyjnych usług publicznych; miasto nowoczesnej przestrzeni i aktywnego wypoczynku w oparciu o atrakcyjne tereny rekreacyjno-sportowe; miasto ekologiczne przywiązujące dużą wagę do innowacyjnych rozwiązań w zakresie ochrony środowiska.

Misja samorządu tyskiego przedstawiona w dokumencie brzmi następująco: „Samorząd tyski działa na rzecz współpracy i partycypacji społecznej, zachęca do aktywności oraz realizacji innowacyjnych działań prorozwojowych w obszarach społecznym, gospodarczym oraz przestrzennym”. Zarówno wizja, jak i misja strategii rozwoju miasta wskazują na konieczność podjęcia działań w zakresie przestrzeni miasta. Zauważa się konieczność sprawienia, że miasto będzie atrakcyjne dla osób w każdym wieku, m.in. za sprawą nowoczesnej przestrzeni, atrakcyjnych terenów wypoczynkowych oraz rozwiązań zapewniających ochronę środowiska i poprawę jego jakości.

W ramach celu operacyjnego Rozwój form aktywnego spędzania wolnego czasu zaakcentowano potrzebę kreowania wysokiej jakości rozwiązań urbanistycznych i architektonicznych w procesie planowania przestrzennego. Bogaty potencjał miasta w postaci terenów zielonych ma być wykorzystany do tworzenia atrakcyjnych przestrzeni publicznych koncentrujących życie lokalnych społeczności, będących miejscem spotkań i interakcji mieszkańców. Wśród propozycji strategicznych przedsięwzięć wpisujących się w ten cel znalazły się rewaloryzacja systemu terenów zielonych w połączeniu z parkami miejskimi oraz obszarami przestrzeni publicznych, a także zagospodarowanie miejskich terenów otwartych.

W strategii podkreśla się bezpośrednią aktywność obywateli, która jest bardzo ważna w tworzeniu jak najlepszej przestrzeni do życia i działania. Ważną rolę ma odegrać partycypacja społeczna, a dbanie o ciągłą i rzeczywistą interakcję z mieszkańcami ma pozwolić na trafne określanie ich potrzeb, weryfikowanie pomysłów i wspólne decydowanie o przyszłych działaniach.

Program Rewitalizacji dla Miasta Tychy do roku 2023 zakłada, że podobszary N i O, skoncentrowane wokół osiedli Natalia i Olga w pobliżu al. Jana Pawła II, mają stać się centrum miasta, przyciągającym szczególnie młodych mieszkańców, czemu sprzyjać ma coraz bogatsza oferta handlowo-usługowa i rozrywkowa oraz atrakcyjna forma Osi Zielonej. Przestrzeń ma być również dopasowana do szczególnych potrzeb wymagających tego grup społecznych, w szczególności do potrzeb starszych mieszkańców osiedla.

Jednym z planowanych projektów rewitalizacyjnych jest „Zielona Oś – Centrum”, którego celem jest uzupełnienie deficytów funkcjonalno-przestrzennych podobszaru i wykreowanie reprezentacyjnej przestrzeni publicznej dostosowanej do organizacji imprez okolicznościowych i aktywności gospodarczej. Ważnym elementem projektu jest również promocja Osi Zielonej jako elementu kompozycji i tożsamości miasta oraz stworzenie warunków do integracji społecznej.

Rycina 7. Panorama miasta nad ul. Sikorskiego w kierunku północnym (źródło: UM Tychy)

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności oraz Celu 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura z perspektywy Tych

Jednym z wyzwań stojących przed władzami Tychów jest brak wyraźnie zaakcentowanego centrum w obecnym układzie urbanistycznym miasta, wynikający z jego historycznego rozwoju. Wyzwaniem jest także postępujący powoli proces wyludniania się. Szansą na zwiększenie atrakcyjności miasta, a także poprawę jego struktury funkcjonalno-przestrzennej, są działania rewitalizacyjne, a także zmierzające do wykreowania przestrzeni stanowiącej nowe centrum w oparciu o koncepcję Osi Zielonej i przebudowę alei Jana Pawła II. Tereny te zlokalizowane są w obrębie jednego z podobszarów uwzględnionych w Programie Rewitalizacji dla Miasta Tychy jako obszar zdegradowany zakwalifikowany do rewitalizacji (obszar osiedli Natalia i Olga). Odnotowano tam duże natężenie negatywnych zjawisk w każdej z analizowanych sfer – społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej. Dla tego obszaru zdiagnozowano potrzeby rewitalizacyjne takie, jak: działania poprawiające atrakcyjność lokalizacyjną i wizerunek osiedli poprzez podniesienie jakości przestrzeni publicznych, poprawę wizualnej atrakcyjności osiedla, działania przyciągające przedsiębiorców z innych części miasta oraz zwiększenie dostępności placówek kultury i usług społecznych.

Projekt mający na celu opracowanie masterplanu dla centralnej części Tychów, w oparciu o który zostanie zainicjowany zrównoważony proces realizacji nowego centrum miasta stanowi odpowiedź na wyżej wymienione problemy.

Rozdział 3. Droga Tychów do doskonałości w realizacji Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności oraz Celu 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura

3.1. Działania miasta w drodze do realizacji Celu 11. Zrównoważone miasta i społeczności oraz Celu 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura w ostatnich latach

W ciągu ostatnich lat miasto Tychy zrealizowało szereg działań mających wpływ na osiągnięcie celów w zakresie zrównoważonego rozwoju. Miasto zapewnia wysoki poziom bezpieczeństwa publicznego, zdrowotnego i środowiskowego, co przekłada się na wysoką jakość życia mieszkańców. Potwierdzeniem tego faktu są wnioski z badania ankietowego, przeprowadzonego w 2021 roku wśród tyszan na potrzeby opracowania nowej Strategii Rozwoju Miasta Tychy 2030+. Wynika z niego, że w ocenie zdecydowanej większości respondentów (blisko 90%) Tychy są dobrym miejscem do życia. Mieszkańcy deklarują, że widzą „poprawę” lub nawet „zdecydowaną poprawę” warunków życia w mieście (łącznie na takie odpowiedzi wskazało aż 78% ankietowanych).

Rycina 8. Wodny plac zabaw nad Jeziorem Paprocańskim (źródło: UM Tychy)

Urząd miasta poszerzył katalog spraw załatwianych drogą elektroniczną, wdrożono System Obiegu Dokumentów i Spraw. Od 2018 roku funkcjonuje system digitalizacji materiałów archiwalnych. Na terenie miasta zainstalowano sieć miejskich infokiosków i hot spotów. Z powodzeniem wykorzystywana jest nowoczesna metoda w zarządzaniu miastem, tj. benchmarking. Przeprowadzono informatyzację usług publicznych i udostępniono platformę usług komunalnych.

Rycina 9. Urząd Miasta Tychy (źródło: UM Tychy)

Miasto dysponuje bogatą infrastrukturą, z której mogą korzystać mieszkańcy (nowoczesny Stadion Miejski, Mediateka, Wodny Park Tychy, zmodernizowana i rozbudowana baza rekreacyjna Ośrodka Wypoczynkowego Paprocany). Ponadto, w ciągu ostatnich lat w wielu częściach miasta przeprowadzono działania rewitalizacyjne obejmujące przestrzenie zielone, osiedla i place zabaw.

Wzmacnianie rozwoju kapitału społecznego w mieście wspierane jest m.in. przez realizację projektów finansowanych ze środków Unii Europejskiej, których głównym celem jest skierowanie działań na rozwój kompetencji uczniów szkół podstawowych i średnich. W 2019 roku zakończyła się realizacja projektu skierowanego do czterech tyskich przedszkoli (P8, P10, P12, P29). Ponadto w trzech tyskich szkołach podstawowych (SP5, SP11 i SP24) od 2018 do czerwca 2020 roku trwała realizacja dodatkowych zajęć dydaktyczno-wyrównawczych, rozwijających i opartych na metodzie eksperymentu. W 2019 roku podpisano także umowy na dofinansowanie projektów skierowanych do dwóch tyskich szkół zawodowych/branżowych (ZS4, ZS7).

Miasto pozyskało dofinansowanie na projekt zakładający przebudowę i rozbudowę budynku byłej szkoły (zlokalizowanej przy ul. Oświęcimskiej) na budynek mieszkalny wielorodzinny wraz z infrastrukturą techniczną. W ramach przedsięwzięcia powstanie 30 mieszkań komunalnych wraz z miejscami postojowymi. Inwestycja przyczyni się do poprawy jakości życia mieszkańców zagrożonych wykluczeniem społecznym, których dochody uniemożliwiają zaspokojenie podstawowych potrzeb mieszkaniowych. Przedsięwzięcie wpłynie również na poprawę warunków stanu technicznego zasobów mieszkaniowych oraz zwiększenie ich efektywności energetycznej.

Dzięki realizacji projektu „Uruchomienie Centrum Usług Społecznościowych w Tychach”, współfinansowanego ze środków unijnych, w mieście promuje się działania zapobiegające zjawisku wykluczenia społecznego, na które w głównej mierze narażeni są seniorzy. Ze względu na trwającą pandemię działania nie mogły być realizowane zgodnie z pierwotnymi założeniami i wymagały dostosowania do obowiązujących obostrzeń sanitarno-epidemiologicznych.

W zakresie niskoemisyjnej infrastruktury transportowej oraz infrastruktury technicznej i ochrony środowiska realizacja celów strategicznych jest osiągana na wysokim poziomie. Poza unowocześnianym taborem trolejbusowym dzięki pozyskaniu środków z Unii Europejskiej zakupiono nowoczesny tabor autobusowy z napędem ekologicznym, wybudowano bezkolizyjny węzeł drogowy w rejonie ul. Turyńskiej i ul. Oświęcimskiej, przeprowadzono termomodernizację dzielnicy Osada oraz 11 placówek oświatowych. Na termomodernizację kolejnych czterech są podpisane umowy o dofinansowanie. W 2021 roku został zazieleniony dach Szkoły Podstawowej nr 13. Pozyskano również dofinansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na modernizację systemu oświetlenia ulicznego. Sukcesywnie rozbudowywany jest system dróg rowerowych.

W lipcu 2020 roku została podpisana umowa o dofinansowanie ze środków unijnych projektu „Odnawialne źródła energii szansą na poprawę jakości powietrza w Tychach”. Przedsięwzięcie zakłada zakup i montaż instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii (OZE) w/na budynkach mieszkalnych, niemieszkalnych lub na gruncie, m.in. instalacje fotowoltaiczne, instalacje solarne, powietrzne pompy ciepła, kotły na biomasę. Projekt przyczyni się do poprawy jakości powietrza i stanu środowiska, ograniczenia emisji zanieczyszczeń, zmniejszenia zapotrzebowania na energię wytwarzaną z tradycyjnego źródła, podniesienia komfortu życia oraz zdrowia mieszkańców, wzrostu ich świadomości na temat działań proekologicznych.

Do realizacji założonych celów strategii przyczyni się też rozpoczęta w 2020 roku inwestycja „Inteligentny System Zarządzenia i Sterowania Ruchem w Tychach”, która usprawni komunikację w mieście, poprawi bezpieczeństwo, a także stworzy możliwość bezpośredniego sterowania ruchem. W 2020 roku miasto otrzymało również dofinansowanie na budowę parkingu wielopoziomowego Park&Ride oraz Bike&Ride, który budowany jest u zbiegu ulic Wyszyńskiego i Edukacji.

W mieście sukcesywnie oddawane są do użytku mieszkania budowane przez komunalną spółkę Tyskie Towarzystwo Budownictwa Społecznego.

Mieszkańcy Tychów są włączani w działania miasta poprzez pogłębiane konsultacje społeczne, w tym udział w programie „Przestrzeń dla partycypacji”, dotyczącym sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

W 2019 roku został opracowany System zarządzania publicznymi terenami zieleni dla miasta Tychy.

3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

Miasto od chwili powstania było uznawane przez urbanistów i architektów za modelowy przypadek dobrego planowania przestrzennego. Choć obecny stan wiedzy weryfikuje przyjęte w ubiegłym wieku założenia, miasto wciąż cieszy się zainteresowaniem i wysoką jakością życia. Udaje się to przede wszystkim dzięki odpowiednio dobranym inwestycjom, na które miasto sprawnie pozyskuje dotacje zewnętrzne. Są to zarówno inwestycje unowocześniające infrastrukturę techniczną i komunikacyjną, jak i w sferę społeczną związaną z edukacją, kulturą, sportem, rekreacją czy zdrowiem. Ponadto, kluczową praktyką miasta jest włączanie społeczności lokalnej. Miasto dąży więc do stworzenia przestrzeni wysokiej jakości, czerpiąc ze wzorców urbanistycznych uznawanych dzisiaj za najlepsze.

3.3. Opis projektu wybranego do realizacji w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu

Celem projektu jest opracowanie masterplanu dla obszaru w centralnej części Tychów o powierzchni około 15 ha, w oparciu o który zostanie zainicjowany zrównoważony proces realizacji nowego centrum miasta, które ma być wielofunkcyjne, różnorodne, pełne zieleni i dla każdego.

Rycina 10. Lokalizacja założenia w mieście (źródło: UM Tychy)

Masterplan ma uwzględniać założenia urbanistyczne, infrastrukturalne, ekonomiczne, społeczne i środowiskowe. Stworzenie tego narzędzia pozwoli w sposób wieloaspektowy i zaplanowany prowadzić różne działania, które w przestrzeni będą nie tylko ze sobą powiązane, ale przede wszystkim będą na siebie oddziaływać na zasadzie synergii. Interdyscyplinarne podejście do tego procesu jest niezbędne do rzetelnego i zrównoważonego działania zgodnego z obecnymi trendami i najnowszą wiedzą z zakresu rozwoju miast.

Rycina 11. Obszar objęty opracowaniem masterplanu (źródło: UM Tychy)

Masterplan pod względem urbanistycznym pozwoli na określenie elementów krystalizujących strukturę przestrzenną obszaru wraz z wytyczeniem systemu przestrzeni publicznych i zieleni (powiązanych z otoczeniem oraz integrujących miasto i mieszkańców), funkcji i parametrów nowej zabudowy (wielofunkcyjna, zwarta, pierzejowa, o ludzkiej skali), a także zasad zagospodarowania przestrzeni publicznych (z priorytetem dla ruchu pieszego i rowerowego, pozbawionych barier dostępności). Pod względem ekonomicznym masterplan ma stanowić podstawę do przygotowania oferty inwestycyjnej, która będzie generowała nie tylko korzyści finansowe dla budżetu miasta i inwestorów, lecz przede wszystkim długofalowe korzyści ekonomiczno-społeczne o zasięgu ogólnomiejskim i ponadlokalnym. Pod względem infrastrukturalnym i środowiskowym założenia masterplanu mają przewidywać sposób wyposażenia obszaru w infrastrukturę techniczną (w postaci układu komunikacyjnego zakładającego zrównoważoną mobilność, tunelu technologicznego czy trakcji trolejbusowej) uzupełnioną błękitno-zieloną infrastrukturą w postaci ogrodów deszczowych, niecek i zbiorników retencyjnych, zazieleniania elewacji i innych działań proklimatycznych.

3.3.2. Realizacja i wdrażanie

Proces tworzenia masterplanu ma być transparentny i uspołeczniony. W ramach procesu skoordynowane zostaną działania i zaangażowane zostaną wszystkie zainteresowane strony – samorząd, właściciele nieruchomości, inwestorzy, mieszkańcy. Mieszkańcy są na bieżąco informowani i włączani w proces od samego początku, w tym za pośrednictwem ankiety, prowadzonej w grudniu 2021 i styczniu 2022 roku, w którą zaangażowało się ponad 1600 osób. Ankieta pozwoliła na określenie poziomu zaangażowania i świadomości mieszkańców, uzyskanie informacji na temat potrzeb i preferencji dotyczących przyszłego zagospodarowania terenu, które następnie zostaną wplecione w masterplan, realizując założenie, że centrum ma być dla każdego. Pozwoli to na stworzenie wizji rozwoju, z którą mieszkańcy będą się utożsamiać.

W trakcie realizacji projektu będą organizowane spotkania otwarte (również w formie on-line), w ramach których nastąpi szczegółowa prezentacja stanu i efektów prac, w tym bieżąca ewaluacja i budowanie świadomości mieszkańców. Równocześnie z konsultacjami społecznymi oraz pracami analitycznymi i projektowymi odbywają się spotkania z inwestorami lokalnymi, krajowymi i zagranicznymi celem weryfikacji przyjętych założeń i dostosowania ich do realiów inwestycyjnych.

Prezentacja publiczna masterplanu uwzględniającego wnioski z konsultacji społecznych planowana jest w maju 2022 roku.

Na zlecenie Miejskiego Zarządu Ulic i Mostów w Tychach projektowana jest koncepcja przebudowy al. Jana Pawła II wraz z tunelem technologicznym. Planowane jest ogłoszenie konkursu na zagospodarowanie fragmentu Osi Zielonej od wykopu do ciągu pieszego przy pawilonie Orion.

Masterplan ma stanowić wytyczne do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. W trakcie tej procedury społeczność lokalna będzie ponownie włączona w proces poprzez uczestnictwo w dyskusjach publicznych i możliwość składania uwag. Plan miejscowy będzie stanowił prawną podstawę wdrożenia założeń masterplanu.

Rycina 12. Projekt rysunku masterplanu dla nowego centrum miasta Tychy (źródło: oprac. Michał Lorbiecki)

Autorem masterplanu jest urbanista Michał Lorbiecki pełniący funkcję pełnomocnika prezydenta ds. koordynowania i monitoringu przedsięwzięć w zakresie rozwoju obszaru nowego centrum miasta Tychy.

Przewidywany czas realizacji projektu to IV kwartał 2022 roku.

3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Głównym produktem działań będzie masterplan dla centralnej części Tychów, delimitujący obszar działań, identyfikujący potencjał i bariery rozwojowe oraz określający założenia do miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, uwzględniający kluczowe elementy krystalizujące strukturę funkcjonalno-przestrzenną (koncepcję zagospodarowania Zielonej Osi i koncepcję przebudowy al. Jana Pawła II wraz z tunelem technologicznym). Będzie on wskazywał etapy i formy wdrażania poszczególnych działań oraz narzędzia angażowania różnych interesariuszy.

W dalszej perspektywie masterplan przyczyni się do zmian w centrum Tychów, które znacznie podniosą jakość przestrzeni i spowodują, że stanie się ono atrakcyjne dla mieszkańców i odwiedzających, bardziej dostępne dla różnych grup odbiorców, a także dzięki błękitno-zielonej infrastrukturze bardziej odporne na zmiany klimatyczne. Ma być miejscem jednoczącym mieszkańców miasta. Przygotowana na podstawie masterplanu oferta inwestycyjna będzie generowała korzyści finansowe dla budżetu miasta i inwestorów oraz przyniesie długofalowe korzyści ekonomiczno-społeczne o zasięgu ogólnomiejskim i ponadlokalnym.

Działania podjęte w trakcie realizacji projektu mają charakter modelu, który wskazuje kroki i przedsięwzięcia prowadzące do opracowania kompleksowej wizji zrównoważonego zagospodarowania, co pozwoli na jego replikację przez inne miasta. Działanie będzie następnie popularyzowane w różnej formie i miejscach, co przyczyni się do popularyzacji wiedzy i dobrych praktyk.

Nadrzędną rolą projektu jest zaangażowanie ekspertów zewnętrznych w proces tworzenia masterplanu przez obiektywną weryfikację przyjętych założeń pod kątem bieżącej wiedzy związanej z rozwojem miast pod względem urbanistycznym przy uwzględnieniu sfery społecznej.

Rozdział 4. Deklaracja kierunku dalszego działania w ramach Dziedzictwa WUF11 (WUF11 Legacy) w latach 2023-2024

Masterplan będzie wymagał okresowej oceny jego aktualności zarówno pod kątem uwarunkowań lokalnych (społecznych, politycznych), infrastrukturalnych (technicznych, innowacji), jak i merytorycznym (stanu wiedzy). Z tego względu wskazane jest prowadzenie tej oceny z zewnętrznymi partnerami. Dalsze prace nad masterplanem, miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego oraz współpraca ze społecznością lokalną i inwestorami mogą być realizowane pod szyldem Dziedzictwa WUF11.

Rozdział 5. Rekomendacje na bazie doradztwa

Działania dotyczące projektowania nowego centrum Tychów będą mogły służyć jako inspiracja i swoista mapa prowadzenia zrównoważonego procesu rozwoju przestrzennego oraz być przydatne dla innych miast. W tym modelu znajdą się elementy związane z procedurą formalno-prawną, identyfikacją kluczowych magnesów i barier rozwojowych, identyfikacją interesariuszy, identyfikacją potrzeb, form realizacji inwestycji i rozwiązań technicznych.