Ustrzyki Dolne

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Ustrzyki Dolne biorą udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Nowy model transferu turystycznego w Bieszczadach”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Ustrzyki Dolne uczestniczą w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzenie platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast oraz szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Ustrzyk Dolnych realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Nowy model transferu turystycznego w Bieszczadach” odwołują się do 9., 15. i 17. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura, Życie na lądzie oraz Partnerstwo na rzecz celów. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia kluczowe w dokumentach strategicznych Ustrzyk Dolnych wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Ustrzyk Dolnych. 

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez Ustrzyki Dolne działań w Celu 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura, Celu 15. Życie na lądzie i Celu 17. Partnerstwo na rzecz celów

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Ustrzyki Dolne są gminą miejsko-wiejską, wchodzącą w skład powiatu bieszczadzkiego, położoną w południowo-wschodniej części województwa podkarpackiego. Gmina od wschodu sąsiaduje z granicą państwa, od północy z gminami Bircza i Fredropol, od południa z gminą Czarna i od zachodu z gminami Olszanica i Solina. Składa się z kilkudziesięciu sołectw, dosyć luźno powiązanych ze sobą siecią komunikacyjną. Rozległy obszar gminy wpływa na stosunkowo niską gęstość zaludnienia. Na koniec 2020 roku było tu zameldowanych 17 074 osób, w tym 51% kobiet. Miasto Ustrzyki Dolne zamieszkiwało 8917 osób (BDL GUS, 2020). Gmina położona jest w zlewni Strwiąża – dopływu Dniestru i Wiaru, który z kolei jest dopływem Sanu. Można zatem zauważyć wyraźny podział: południowo-wschodnia część gminy należy do zlewiska Morza Czarnego, pozostały fragment – do zlewiska Morza Bałtyckiego.

Rycina 1. Widok z lotu ptaka na Ustrzyki Dolne (źródło: fot. Radosław Plamowski)

Gmina jest usytuowana w obrębie dwóch regionów geograficznych: Pogórza Bieszczadzkiego i Pogórza Strzyżowsko-Dynowskiego. Cechą charakterystyczną rzeźby terenu jest rusztowy układ grzbietów, które są dominującymi formami morfologicznymi obydwu regionów. Tutejszy klimat jest zaliczany do strefy klimatu górskiego i podgórskiego. Nasłonecznienie jest tu dobre, szczególnie na wzniesieniach o ekspozycji południowej, zachodniej i wschodniej, dobre jest także przewietrzanie. Za korzystne można też uznać warunki zarówno termiczne, jak i wilgotnościowe.

Rycina. 2. Widok na Ustrzyki Dolne zimą (źródło: fot. Adrian Orłowski)

Na terenie gminy wyznaczono następujące obszary europejskiej sieci Natura 2000: Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków – Góry Słonne, Pogórze Przemyskie, Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk – Góry Słonne, Moczary (obszar obejmuje północne zbocza wzniesień: Żuków (868 m n.p.m.), Na Buczkach (796 m n.p.m.), Górę Kiczerki (626 m n.p.m.) oraz górną część dolin potoków: Królówka i bezimiennego dopływu Mszańca.

Dla rozwoju gminy ważne jest wykorzystanie walorów wynikających z położenia, dogodnych powiązań komunikacyjnych oraz stworzenie warunków do zamieszkania konkurencyjnych w stosunku do terenów sąsiednich gmin o równie atrakcyjnym sąsiedztwie obszarów naturalnych, a lepszej dostępności usług.

Ustrzyki Dolne ze względu na położenie w Bieszczadach mają turystyczno-wypoczynkowy charakter. Do głównych zalet gminy należą: duże walory przyrodnicze (występowanie obiektów cennych przyrodniczo, obszarów chronionych, rozległych kompleksów leśnych), wysoka jakość środowiska naturalnego (czyste powietrze), klimat umożliwiający uprawianie sportów zimowych, dostęp do Zalewu Solińskiego, obecność znacznej liczby wartościowych pod względem dziedzictwa kulturowego obiektów zabytkowych, aktywne życie kulturalne, wysoka jakość infrastruktury turystycznej (baza noclegowa, zaplecze gastronomiczne, obiekty służące aktywnemu spędzaniu czasu – wyciągi narciarskie, szlaki rowerowe, szlaki piesze, szlaki konne, sale gimnastyczne, boiska sportowe, korty tenisowe).

Rycina 3. Bieszczadzki Bieg Lotników 2020_Biegi Narciarskie (źródło: fot. Magdalena Kuzar)

Sieć drogową na terenie gminy tworzą drogi publiczne, które ze względu na funkcję, można  podzielić na następujące kategorie: drogi krajowe zarządzane przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad w Rzeszowie, drogi wojewódzkie będące w zarządzie Podkarpackiego Zarządu Dróg Wojewódzkich w Rzeszowie oraz drogi powiatowe i gminne zrządzane odpowiednio przez powiat i gminę. Główne arterie komunikacyjne gminy to:

• droga krajowa nr 84 przebiegająca na trasie: Sanok – Lesko – Krościenko – Granica Państwa, która stanowi element układu komunikacyjnego kraju umożliwiający dojazd do granicy z Ukrainą w południowo-wschodniej części Polski; jej całkowita długość wynosi 50,20 km, z czego na terenie gminy biegnie 19,24 km; stan techniczny drogi oceniono jako niezadawalający;
• droga wojewódzka nr 890, Kuźmina – Krościenko o długości 25,60 km, z czego na terenie gminy Ustrzyki Dolne biegnie 21,87 km; stan techniczny drogi jest zadawalający;
• droga wojewódzka nr 896, Ustrzyki Dolne – Ustrzyki Górne o całkowitej długości 44,90 km, z czego na terenie gminy Ustrzyki Dolne wynosi 9,00 km; Stan drogi wymaga poprawy.

Zwiększone natężenie ruchu w kierunku Bieszczad i granicy państwa (przejście w Krościenku) przyczynia się do zmniejszenia przepustowości dróg i bezpieczeństwa ruchu drogowego. Powoduje to konieczność prowadzenia nowych inwestycji drogowych. Co więcej, ze względu na ograniczoną sieć połączeń publicznych wewnętrznych podstawowym środkiem transportu pozostają samochody prywatne. Tym samym drogi gminne i powiatowe mają kluczowe znaczenie dla wewnętrznej komunikacji.

Gmina Ustrzyki Dolne jako jedna z 23 gmin leży na obszarze Bieszczadzko-Beskidzkiego Funkcjonalnego Obszaru (B-BOF). Z uwagi na wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe region ten należy do najatrakcyjniejszych turystycznie rejonów Polski i województwa podkarpackiego. Stanowi ważną część europejskiego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Karpat. Na terenie gminy jest zlokalizowany odcinek linii kolejowej nr 108 Stróże – Krościenko – Chyrów (UK) z dwiema stacjami i dwoma przystankami (w tym jeden z ładownią). Linia na odcinku Załuż – Krościenko po niemal 140 latach funkcjonowania została zamknięta w listopadzie 2010 roku. Malowniczy odcinek linii nr 108 między Zagórzem a granicą państwa został wykorzystany do celów turystycznych. Obecnie linia jest dzierżawiona przez Gminę Olszanica. W maju 2015 roku rozpoczęła działalność wypożyczalnia Bieszczadzkich Drezyn Rowerowych ze stacją główną w Uhercach Mineralnych. W sierpniu 2015 roku otwarto odcinki drezynowe Ustrzyki Dolne – Ustjanowa oraz Ustrzyki Dolne – Krościenko.

Zabudowa centralnej części miasta Ustrzyki Dolne jest zwarta, zlokalizowana wokół czworobocznego rynku, przez który przebiega droga krajowa. Jest to zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna, jednorodzinna i usługowa. Im dalej od rynku, staje się ona mniej uporządkowana. Z centrum miasta biegnie kilka ulic, wzdłuż których głównie ciągnie się zabudowa w pierwszej linii. Osiedla Strwiążek, Jasień charakteryzują się układem ulicowym i rzędowym. W miejscach tych występuje jednorodzinna zabudowa mieszkaniowa, uzupełniona infrastrukturą usługową, w tym turystyczną. Osiedle Zabłocie stanowi przestrzennie i funkcjonalnie odrębną jednostkę, w której dominuje zabudowa produkcyjna. Na terenie osiedla Polskiego Czerwonego Krzyża znajdują się ogrody działkowe oraz zabudowa mieszkaniowa wielorodzinna, jednorodzinna, usługowa i produkcyjna. Osiedle Fabryczne przylega do zwartej części miasta i składa się na nie zabudowa produkcyjna oraz mieszkaniowa jednorodzinna.

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

Wizją gminy przedstawioną w Strategii Rozwoju Gminy Ustrzyki Dolne na lata 2015-2025 są Ustrzyki Dolne będące miejscem atrakcyjnym dla mieszkańców, turystów i inwestorów, o wysokim poziomie życia, rozwiniętej przedsiębiorczości i czystym środowisku naturalnym. Misją gminy ma być natomiast dokładanie wszelkich starań, aby wspierać zrównoważony rozwój turystyki i przedsiębiorczości, propagowanie niepowtarzalnej tradycji i kultury gminy przy jednoczesnej dbałości o środowisko naturalne oraz tworzenie atrakcyjnych warunków życia poprzez zapewnienie mieszkańcom jak również gościom wysokiego poziomu bezpieczeństwa i jakości życia.

W ramach Priorytetu I strategii „Turystyka i sport” i Działania I (Rozwój i poprawa funkcjonowania istniejącej infrastruktury turystycznej i sportowej) jednym z zadań jest budowa i modernizacja obiektów turystycznych oraz obiektów infrastruktury turystycznej. W ramach Działania II (Rozwój i różnicowanie oferty turystycznej, w tym agroturystycznej i ekoturystycznej gminy w oparciu o zasoby przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz innowacyjne ich wykorzystanie) zaplanowano wspieranie procesu identyfikacji i rozwoju „markowych” produktów gminy w sferze turystyki, agroturystyki i ekoturystyki. W ramach Działania III (Budowa partnerstwa z wykorzystaniem współpracy transgranicznej na rzecz zwiększania ruchu turystycznego) zaplanowano zadania związane z tworzeniem transgranicznej sieci współpracy instytucji i organizacji zajmujących się turystyką, zintegrowaną promocją gospodarczą gminy jako obszaru przygranicznego, atrakcyjnego i czystego ekologicznie oraz inicjowanie, podejmowanie i wspieranie działań na rzecz ochrony światowego dziedzictwa kultury obszaru, a co za tym idzie – budowanie jego potencjału turystycznego.

W ramach Priorytetu II „Ochrona środowiska” i Działania I (Utrzymanie walorów środowiskowych i racjonalna gospodarka zasobami) przewidziano zadanie dotyczące ochrony bioróżnorodności – działania ograniczające negatywne oddziaływanie turystyki na obszary cenne przyrodniczo.

W ramach Priorytetu V „Przedsiębiorczość” i Działania II (Rozwój inicjatyw klastrowych w branży turystycznej) zaplanowano współudział i wspieranie procesu kreowania wysokiej jakości produktów turystycznych.

W wymienione obszary działań wpisują się również działania zaplanowane w ramach Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Miasta i Gminy Ustrzyki Dolne na lata 2015-2020 z perspektywą do 2021 roku. Wśród nich znalazły się projekty edukacyjne (w tym organizacja akcji społecznych związanych z ograniczeniem niskiej emisji, efektywnością energetyczną oraz wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii), zadania w zakresie ekologicznego transportu (w tym promocja komunikacji ekologicznej) i rozproszonych źródeł energii – małych instalacji fotowoltaicznych.

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura, Celu 15. Życie na lądzie i Celu 17. Partnerstwo na rzecz celów z perspektywy Ustrzyk Dolnych

Zgodnie z Celem 9. zrównoważonego rozwoju, który brzmi „budować stabilną infrastrukturę, promować zrównoważone uprzemysłowienie oraz wspierać innowacyjność” inwestowanie w infrastrukturę ma zasadnicze znaczenie dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju i wzmocnienia całych społeczeństw. Ogólnie pojęta jakość życia w dużej mierze zależy od inwestowania w infrastrukturę.

W celu rozwoju gminy Ustrzyki Dolne zidentyfikowano potrzebę projektu inwestycyjnego, który przyczyni się do powstania nowoczesnej infrastruktury, zniweluje negatywny wpływ transportu na środowisko naturalne i przełoży się na wzrost gospodarczy. W gminie pełniącej rolę ośrodka turystycznego, do którego przyjeżdża coraz więcej gości, nie ma bowiem transportu miejskiego. Stąd narodziła się potrzeba stworzenia zrównoważonej mobilności, która korzystnie wpłynie na cały region. Bieszczady to rejon Polski, zasługujący na miano „czystych gór”. Niestety obserwowany w ciągu ostatnich lat wzrost natężenia ruchu turystycznego zapowiada pogarszanie się stanu środowiska. Zaplanowany projekt ma być odpowiedzią na globalny problem zanieczyszczenia środowiska i ma zapobiegać pogłębianiu się tego negatywnego zjawiska w regionie. Postanowiono także posłużyć się atrakcyjnym rozwiązaniem, zachęcającym turystów do korzystania z innowacji.

Zgłoszony projekt wpisuje się we wskazane cele zrównoważonego rozwoju z uwagi na chęć budowania stabilnej infrastruktury dobrej jakości, w tym infrastruktury regionalnej i transgranicznej, wspierającej rozwój gospodarczy i dobrobyt ludzi (Agenda 2030, Cel 9.1). Realizacja projektu wynika z potrzeby rozwoju regionu przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony ekosystemu Bieszczadów i innych części Karpat znajdujących się w obszarze funkcjonowania partnerów gminy (Agenda 2030, Cel 15.4).

Rycina 4. Narciarstwo Biegowe w Gminie Ustrzyki Dolne – przygotowanie młodzieży ze szkół podstawowych (źródło: fot. Magdalena Kuzar)

Istotnym celem projektu jest transfer i rozpowszechnienie innowacyjnej technologii, jaką ma być kreator pobytu dla turystów, w oparciu o partnerskie uzgodnienia (Agenda 2030, Cel 17.7). Realizacja założeń będzie wymagać włączenia różnych grup interesariuszy z kraju i zagranicy oraz finansowania przedsięwzięcia z różnych źródeł. Jedynie bowiem dzięki wielostronnemu partnerstwu, które mobilizuje oraz wspiera dzielenie się wiedzą, kompetencjami, technologią i środkami finansowymi, osiągnięcie założonego celu będzie możliwe (Agenda 2030, Cel 17.16).

Gmina Ustrzyki Dolne już realizowała i realizuje wiele projektów opartych na partnerstwie krajowym i transgranicznym, korzystając przy tym ze środków zewnętrznych, m.in. w ramach współpracy polsko-białorusko-ukraińskiej, polsko-słowackiej i w ramach EOG (PLBYUA, PLSK, EOG).

Wśród zdefiniowanych problemów, z którymi będzie musiała zmierzyć się gmina, znalazły się m.in. zagrożenie związane z pogarszającą się jakością powietrza atmosferycznego, niskim stopniem wykorzystania instalacji OZE i rosnącą liczbą pojazdów, a także zagrożenie hałasem związane np. z dużym natężeniem ruchu komunikacyjnego przy głównych drogach.

Z większością problemów władze gminy radzą sobie na bieżąco, wprowadzając rozwiązania strategiczne i przeprowadzając inwestycje zapobiegające pogłębianiu problemów, często z wykorzystaniem pozyskiwanych na dużą skalę środków zewnętrznych.

Rozdział 3. Droga Ustrzyk Dolnych do doskonałości w realizacji Celu 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura, Celu 15. Życie na lądzie i Celu 17. Partnerstwo na rzecz celów

3.1. Działania miasta w drodze do realizacji Celu 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura, Celu 15. Życie na lądzie i Celu 17. Partnerstwo na rzecz celów

Do tej pory poczyniono wiele kroków w celu realizacji zgłoszonego projektu. Odbyło się spotkanie z przedstawicielami jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych i innych osób – specjalistów z branży budowlanej oraz IT. Złożono również wniosek do programu Polski Ład o dofinansowanie na realizację projektu. Powołano specjalny program funkcjonalno-użytkowy na potrzeby budowy Central Car Parku, a przetarg w trybie zaprojektuj i buduj jest już gotowy do ogłoszenia. W przypadku uzyskania dofinansowania podmioty współpracujące są gotowe do wdrożenia wybranych pojazdów.

Wśród projektów realizowanych obecnie przez Gminę, wpisujących się w wybrane cele zrównoważonego rozwoju, można wymienić: wsparcie energetyki rozproszonej przez instalację systemów energii odnawialnej dla gospodarstw domowych w gminach bieszczadzkich, budowę pasywnego segmentu B budynku Urzędu Miejskiego w Ustrzykach Dolnych, budowę przydomowych oczyszczalni ścieków na terenie gminy. Do planowanych inwestycji należą: zagospodarowanie Teleśnicy Sannej, która ma się stać nową, niskoemisyjną wioską turystyczną w Bieszczadach, zakup 10 autobusów elektrycznych i dwóch busów elektrycznych oraz uruchomienie zeroemisyjnej komunikacji publicznej.

3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta

Innowacyjność to po prostu nowatorstwo. Dla przedsiębiorczości innowacyjność to wynalazek i wprowadzenie go na rynek. Dla samorządu Gminy Ustrzyki Dolne to wprowadzenie rozwiązań do tej pory niewykorzystywanych, niedostępnych wcześniej dla mieszkańców.

Gmina Ustrzyki Dolne nie ma doświadczenia we wdrażaniu innowacji (szeroko rozumianych jako rozwiązania, których jeszcze nigdzie i nigdy nie stosowano). Podejmuje jednak wiele działań, które są innowacyjne w skali gminy, takie jak liczne projekty, inwestycje i działania miękkie. Wprowadzane są również rozwiązania nowatorskie dla lokalnej społeczności.

Być innowacyjnym oznacza inspirować innowacyjność w regionie, wdrażać strategie rozwoju promujące nowoczesne rozwiązania i współpracować w tym zakresie z sektorem prywatnym i przedstawicielami nauki.

Do dobrych praktyk wdrażanych na terenie gminy zaliczyć można takie inicjatywy, jak:

• budowę rozproszonych instalacji fotowoltaicznych wraz z usługą bilansowania energii, realizowaną w ramach zadania: „Gmina samowystarczalna energetycznie z wykorzystaniem systemu elektrowni fotowoltaicznej w modelu z bilansowaniem nadwyżki elektrycznej na potrzeby własne obiektów gminnych”,
• budowę pasywnego segmentu B budynku Urzędu Miejskiego w Ustrzykach Dolnych,

Rycina 5. Wizualizacja realizowanego budynku pasywnego Urzędu Miejskiego w Ustrzykach Dolnych (źródło: UM Ustrzyki Dolne)

• transfer rumuńskiej metody Story2Remeber służącej wsparciu osób starszych na terenie gminy w ramach projektu „Akademia Opiekunów”,
• powołanie stanowiska Pełnomocnika Burmistrza ds. zielonej gminy – podjęte działania obejmują m.in. wdrażanie rozwiązań fińskich w zakresie zrównoważonej gospodarki odpadami komunalnymi, zaobserwowanych podczas wizyty studyjnej w Lahti „Zielonej stolicy Europy 2021”,
• wprowadzanie atrakcyjnej oferty dla turystów i mieszkańców, np. „Powiedz „tak” w Bieszczadach” – śluby w plenerze na Górze Holica w paśmie Żukowa czy „Tu możesz nocować” – udostępnienie darmowego miejsca do rozbicia namiotu na terenie miasta,

Rycina 6. Śluby Plenerowe na szczycie pasma Holica (źródło: fot. Magdalena Kuzar)

• „Mała architektura sakralna w Gminie Ustrzyki Dolne – symbol wiary i pamięci” – kompleksowa inwentaryzacja przydrożnych krzyży i kapliczek,
• utworzenie pierwszej w Bieszczadach, Samorządowej Szkoły Muzycznej I stopnia w Ustrzykach Dolnych.

3.3. Opis projektu wybranego do realizacji w ramach Programu ,,Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.3.1. Krótka charakterystyka projektu

W przypadku projektu planowanego do realizacji w ramach Planu Działań dla Miast kluczowy jest problem, a zarazem dobrodziejstwo, związane z rozwojem turystyki w Bieszczadach, która obecnie stanowi zagrożenie dla środowiska naturalnego, będąc jednocześnie szansą na rozwój regionu i podniesienie jakości życia jego mieszkańców. W ramach wyzwania gmina zamierza wybudować parkingi i stacje ładowania samochodów elektrycznych oraz zakupić pojazdy elektryczne. Planuje się także stworzenie prototypu samochodu elektrycznego dla turystów z wbudowanym Kreatorem Pobytu.

Głównym celem projektu jest zachowanie dobrego stanu przyrody poprzez promowanie ekoturystyki i innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie turystyki w całych Karpatach.

W ramach projektu planowane są:

• upowszechnienie pojazdów ekologicznych jak samochód elektryczny, motocykl elektryczny, pojazd elektryczny czterokołowy typu off-road, rower górski elektryczny, hulajnoga elektryczna, łódź elektryczna (zastosowana bateria – innowacja na skalę kraju);
• stworzenie Kreatora Pobytu – aplikacji zainstalowanej na tablecie w pojeździe, która dzięki zaprogramowanemu algorytmowi zaproponuje plan pobytu z uwzględnieniem zmiennych (innowacja na skalę świata/prototyp);
• punkty turystyczne – wprowadzenie pojęcia punktu turystycznego na potrzeby Kreatora Pobytu; punktami turystycznymi będą zabytki, atrakcje turystyczne, obiekty gastronomiczne, miejsca zakwaterowania;
• stworzenie sieci parkingów trzech kategorii: Central Car Park, Medium Car Park i Small Car Park.

Rycina 7. Projekt wielopoziomowego parkingu – części ekologicznego transferowego modelu turystycznego w gminie Ustrzyki Dolne (źródło: UM Ustrzyki Dolne)

Projekt zakłada przeciwdziałanie zmianom klimatycznym. Ogromna ingerencja i ekspansja człowieka w środowisku naturalnym prowadzi do wielu negatywnych konsekwencji, w tym do ocieplenia klimatu. Ekoturystyka, na której opiera się niniejszy projekt, znacząco ogranicza emisję CO₂ do atmosfery i na szeroką skalę popularyzuje transport przyjazny środowisku.

Przewidywany czas realizacji projektu to IV kwartał 2022 roku.

3.3.2. Realizacja i wdrażanie

Działania w ramach realizacji projektu zaplanowane są w następującej kolejności.

1. Zdobycie wiedzy w zakresie wdrażania innowacji.
2. Stworzenie prototypów samochodów elektrycznych.
3. Prace testowe i rozwojowe.
4. Pozyskanie środków na inwestycje.
5. Realizacja inwestycji.
6. Monitorowanie i ocena działań w ramach projektu: monitorowanie wskaźników, ocena społeczno-gospodarcza, audyt finansowy.
7. Prowadzenie działań upowszechniających wiedzę na temat projektu i zastosowanych rozwiązań.

Podstawowymi metodami partycypacji społecznej w ramach projektu będzie przeprowadzenie geoankiety i praca w grupach roboczych.

W celu realizacji projektu zostanie umocowane funkcjonujące obecnie nieformalne partnerstwo, którego członkami są gmina Ustrzyki Dolne, gmina Czarna, gmina Lutowiska. Partnerami zagranicznymi projektu są zaś miasto Galanta (Słowacja), miasto Snina (Słowacja) i miasto Boryslaw (Ukraina). Partnerami międzysektorowymi są natomiast Polskie Stowarzyszenie Elektromobilności, Euroregion Karpacki Polska i niezależni specjaliści. Przewidywany zakres współpracy zakłada konsultacje merytoryczno-techniczne, wspólne pozyskanie środków zewnętrznych i monitorowanie przebiegu projektu.

3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

Rezultatami projektu mają być:

• zaproponowanie turystom ekologicznego środka komunikacji,
• zaproponowanie turystom bezpłatnego lub przynajmniej tańszego w eksploatacji środka komunikacji,
• propagowanie zachowań proekologicznych i szeroko pojęta edukacja ekologiczna,
• zmniejszenie znaczenia czynnika ludzkiego w obsłudze ruchu turystycznego i uniezależnienie od rosnących kosztów osobowych w turystyce,
• wykorzystanie czasu przejazdu między punktami turystycznymi na przekazanie wiedzy na temat historii, kultury i przyrody Bieszczad (optymalizacja turystyki),
• promocja elektromobilności i wykorzystania potencjału środków komunikacji napędzanych silnikami elektrycznymi,
• upowszechnianie odnawialnych źródeł energii.

W założeniu projekt ma się przyczynić do upowszechnienia następującego schematu pobytu turystów na terenie gminy: turysta przyjeżdża w Bieszczady samochodem spalinowym, następnie pozostawia samochód na parkingu „Central Car Park” i wypożycza samochód elektryczny. Samochód elektryczny przechodzi przez Kreator Pobytu i  turysta porusza się samochodem elektrycznym do punktów turystycznych, a z głośników pojazdu lektor przekazuje wiedzę na temat najbliższego punktu turystycznego. Kreator Pobytu planuje kolejne punkty turystyczne z uwzględnieniem zasięgu pojazdu i sieci parkingów oraz rodzaju pojazdu. Po zrealizowaniu całego pobytu turysta zwraca samochód do parkingu „Central Car Park”, a następnie wyjeżdża z Bieszczad samochodem spalinowym. Zrealizowanie omówionego projektu będzie przejściem w nowy wymiar ekoturystyki w Polsce. Projekt w takim kształcie ze wszystkimi komponentami będzie również innowacją na skalę europejską. Prototyp samochodu elektrycznego z wbudowanym Kreatorem Pobytu zostanie następnie szeroko upowszechniany. Planuje się też wykorzystanie prototypowej technologii w zadaszeniu pojazdów i prezentację innowacji na targach w Monachium. Kontakt z odbiorcami projektu będzie następował za pośrednictwem e-maili, telefonu, konferencji stacjonarnych i zdalnych oraz mediów społecznościowych.

Rozdział 4. Deklaracja kierunku dalszego działania w ramach Dziedzictwa WUF11 (WUF11 Legacy) w latach 2023-2024

Zaproponowana w ramach „Planu Działań dla Miast” inicjatywa Ustrzyk Dolnych to projekt złożony, wielopłaszczyznowy i wymagający dużych nakładów finansowych. W trakcie udziału w programie miasto zakłada merytoryczne przygotowanie przedsięwzięcia, czyli zbadanie potrzeb interesariuszy i odbiorców, jako podstawę do dalszych działań. Kończąc udział w programie, miasto Ustrzyki Dolne posiadać będzie diagnozę potrzeb użytkowników i przeprowadzone konsultacje techniczne dla proponowanych innowacyjnych rozwiązań w zakresie IT. Efektem udziału będzie redefinicja początkowych założeń, sperecyzowanie planu, harmonogramu i poszczególnych etapów wielowymiarowego projektu.

Ustrzyki Dolne to miasto i gmina położona nad rzeką Strwiąż w malowniczej i geograficznie atrakcyjnej części województwa podkarpackiego. Z tego punktu widzenia istotna w rozwoju miasta jest zarówno perspektywa regionalna, związana z sytuacją województwa podkarpackiego, jak i międzynarodowa, wynikająca z lokalizacji przygranicznej oraz położenia w pobliżu ważnego przejścia granicznego.

Nie ulega wątpliwości, że niezwykle istotne z punktu widzenia gminy są inwestycje w turystykę jako element napędowy rozwoju całego regionu. W tej sferze mowa m.in. o planach wprowadzenia nowego modelu transferu turystycznego jako elementu gospodarki przyjaznej środowisku (elektromobilność w turystyce).

Ustrzyki Dolne powinny być „centrum obsługowym” Bieszczad jako prężnie rozwijający się ośrodek turystyczny południowo-wschodniej Polski. Priorytetem dla działania samorządu jest dążenie do zaspokajania nie tylko podstawowych potrzeb społeczności lokalnej, ale i wychodzenie naprzeciw nowym wyzwaniom, które podnieść mogą prestiż tego miejsca zarówno w oczach mieszkańców, jak i odwiedzających gminę turystów. Gmina powinna stać się mobilna, przyjazna środowisku, innowacyjna i otwarta na przyjęcie gości z każdej części świata. Samorząd lokalny stara się inicjować przedsięwzięcia, które swą rangą będą dorównywać gminom górskim, turystycznym w całej Europie, a nawet na świecie. Potencjał przyrodniczy, dziedzictwo, które jest gminną wizytówką, zasługuje na wprowadzenie innowacji, która pozwoli na rozwój i skok do przyszłości przy jednoczesnym zachowaniu dbałości o to, co jest naprawdę istotne – o środowisko naturalne.

W latach 2023-2024 projekt „Nowy model transferu turystycznego w Bieszczadach” będzie nadal realizowany, jako dziedzictwo WUF11. Jego zakres z roku na rok będzie się zwiększał. Zakłada się, że zostanie wykonana dokumentacja techniczna dla przedsięwzięcia wraz z całą koncepcją inwestycyjną. Planuje się, że w latach 2023-2024 zostanie wybudowany główny obiekt, czyli Central Car Park w Ustrzykach Dolnych. Zamierzeniem jest kontynuacja działań dla Celu 9., czym w tym przypadku będzie wdrożenie innowacyjnej aplikacji – Kreatora Pobytu.

Wszystkie opisane poniżej cele, które zostały zaprezentowane przez miasto Ustrzyki Dolne podczas WUF11, będą kontynuowane w kolejnych latach.

Cel 9. Innowacyjność, przemysł, infrastruktura

Będą kontynuowane inwestycje w infrastrukturę transportową w ramach nowo powołanego Bieszczadzkiego Związku Komunikacyjnego, które przełożą się na jeszcze efektywniejsze wykorzystanie energii w oparciu o inwestycje przyjazne środowisku. Każdy kolejny projekt realizowany na terenie gminy i miasta będzie wykorzystywał nowe technologie informacyjno-komunikacyjne, tak aby maksymalnie wspierać lokalne społeczeństwo.

Cel 15. Życie na lądzie

Działania będą również skierowane na powstrzymywanie i odwracanie procesów degradacji gleby oraz powstrzymywanie utraty bioróżnorodności. Będą kontynuowane działania, projekty i programy takie, jak: „edukacja proekologiczna”, „zielony lider”, „zielone Ustrzyki Dolne”, „zielone biuro”, „gminna pasieka”, „społeczne akcje sprzątania”, „zieleń w mieście”, „nowa wioska samowystarczalna energetycznie nad Zalewem Solińskim”, „miasto samowystarczalne energetycznie”, „budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach chronionych”, „inwestycje termomodernizacyjne”, „instalacje OZE”, „zeroemisyjny transport miejski” i inne.

Cel. 17 Partnerstwa na rzecz celów

Dla gminy Ustrzyki Dolne niezwykle istotnym elementem rozwoju jest partnerstwo zarówno lokalne, krajowe, jak i zagraniczne. Wspólne zasady i wartości to dla miasta podstawowy element do budowania wspólnych wizji i celów rozwoju. W latach 2023-2024 zostanie opracowana strategia ponadlokalna oparta na zasadach partnerstwa zrównoważonego  i zgodna z nowymi instrumentami zintegrowanego planowania rozwoju. Współpraca będzie odbywać się na zasadach zgodnych z nową reformą dotyczącą pełnego zintegrowania zarówno procesu jaki i dokumentów planistycznych w Polsce. Zostaną powołane nowe partnerstwa dla sektora zrównoważonej energii, infrastruktury, transportu, a także sektora technologii informacyjno-komunikacyjnych.

Rozdział 5. Rekomendacje na bazie doradztwa

Miasto działa w sposób przemyślany, strategiczny, skupiając się na maksymalnym czerpaniu środków ze źródeł zewnętrznych, co skutkuje wdrażaniem kolejnych projektów i inicjatyw. Wśród priorytetów są projekty „twarde” – infrastrukturalne, jak i „miękkie” – społeczne. Działaniom towarzyszy kontekst proekologiczny z akcentem padającym na edukację, wspieranie przedsiębiorczości, oferty kulturalnej i wszelkich innych wskazanych aspektów warunkujących harmonijny rozwój gminy przyjaznej mieszkańcom oraz przyjezdnym, docenianej na zewnątrz.

Ustrzyki Dolne to małe miasto, o złożonej historii politycznej, kulturowej i społeczno-gospodarczej. Pomimo pewnych cech peryferyjności to miasto, które pretenduje do grona prężnie rozwijających się ośrodków w Polce, czego dowodem jest udział w „Planie Działań dla Miast”. Rekomendacją ze strony Ustrzyk Dolnych jest:

• dialog społeczny,
• czerpanie ze wzorców i transfer na grunt lokalny dobrych rozwiązań polskich i zagranicznych,
• rozwój oparty na poczuciu własnej tożsamości i przy wykorzystaniu posiadanych zasobów,
• wdrażanie innowacji w oparciu o szerokie konsultacje w gronie specjalistów.