Węgrów

Wstęp

Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.

Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.

Węgrów bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Miasto Węgrów w zrównoważonym rozwoju – praktyczne aspekty poprawy stanu środowiska naturalnego w wybranych obszarach polityki miejskiej”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Węgrów uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzeniu platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast i szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.

Działania Węgrowa realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Miasto Węgrów w zrównoważonym rozwoju – praktyczne aspekty poprawy stanu środowiska naturalnego w wybranych obszarach polityki miejskiej” odwołują się do 7. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Czysta i dostępna energia jako celu głównego oraz do Celu 13., tj. Działania w dziedzinie klimatu jako celu uzupełniającego. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Węgrowa wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Węgrowa.

Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez miasto Węgrów działań w Celu 7. Czysta i dostępna energia oraz Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu

1.1. Krótka charakterystyka miasta

Miasto Węgrów jest siedzibą gminy miejskiej oraz powiatu węgrowskiego i znajduje się w środkowo-wschodniej części województwa mazowieckiego. Położone jest w obrębie tzw. niecki mazowieckiej, w otulinie rzeki Liwiec, lewego dopływu Bugu. Miasto leży w odległości około 80 km na wschód od Warszawy, przy ważnym szlaku komunikacyjnym łączącym stolicę Polski z Drohiczynem, przy trasie do Siedlec i Wyszkowa nad Bugiem. Wskutek reformy administracyjnej państwa w 1998 roku Węgrów ponownie stał się miastem powiatowym.

Miasto posiada bogatą historię, a także piękne zabytki, spośród których wymienić należy: bazylikę mniejszą, kościół poreformacki, tzw. Dom Gdański, kościół ewangelicko-augsburski, kaplicę cmentarną na cmentarzu ewangelickim. W ciągu roku odbywają się różnorodne imprezy kulturalne, np. Dni Węgrowa i Mazowieckie Święto Chleba.

Węgrów jest gminą miejską, ale w strukturze użytkowania terenu dominują użytki rolne, które zajmują około 65 % ogólnej powierzchni. Położony jest na terenach o dużych walorach przyrodniczych. Na terenie miasta występują następujące formy ochrony przyrody: Siedlecko-Węgrowski Obszar Chronionego Krajobrazu, Obszar Natura 2000 „Ostoja Nadliwiecka”, Obszar Natura 2000 „Dolina Liwca” i pomnik przyrody – głaz narzutowy.

Miasto dysponuje bardzo dużym doświadczeniem we wdrażaniu projektów współfinansowanych ze środków europejskich. Od roku 2005 zrealizowano ponad 20 przedsięwzięć, w tym m.in. projekt „Termomodernizacja obiektów użyteczności publicznej w Węgrowie” (RPO WM 2014-2020, dofinansowanie 5 006 232 zł), „Budowa Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych na terenie Miasta Węgrów przy ulicy Prostej” (POiS 2014-2020 dofinansowanie 2 446 358 zł), „Rewitalizacja Rynku Mariackiego w Węgrowie” (RPO WM 2007-2013, dofinansowanie 14 837 180 zł), „Poprawa wykorzystania walorów naturalnych i kulturowych Węgrowa dla rozwoju turystyki i rekreacji” (RPO WM 2007-2013, dofinansowanie 499 997,07 zł), „Wykorzystanie doliny Liwca do celów turystycznych” (Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego 2004-2006, dofinansowanie 3 744 940zł).

Na koniec 2020 r. w Węgrowie zamieszkiwało 12 452 osób (BDL GUS, 2020). Liczba mieszkańców od lat maleje, zwłaszcza w ostatnim okresie. W latach 2002-2021 zmalała o0,8%. Na zmniejszanie się liczby mieszkańców gminy mają wpływ dwa procesy: migracja i ujemny przyrost naturalny. Ważną przyczyną migracji jest brak pracy w miejscu zamieszkania. 58,8% mieszkańców Węgrowa jest w wieku produkcyjnym, 18,4% w wieku przedprodukcyjnym, a 22,8% w wieku poprodukcyjnym.

1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta

„Dbanie o czyste powietrze i efektywne korzystanie z zasobów sprawiają, że Węgrów rozwija się w sposób zrównoważony”. Tak został określony jeden z kilku elementów wizji Strategii Rozwoju Miasta Węgrowa do 2020 roku, spójny z założeniami 7. i 13. Celu Zrównoważonego Rozwoju. Strategia odnosi się do zagadnień 7. Celu Zrównoważonego Rozwoju w założeniach Celu strategicznego 3. Rozwój nowoczesnej infrastruktury przyjaznej środowisku, w ramach którego przewidziano inwestycje m.in.: budowę i rozbudowę niskoemisyjnego budownictwa mieszkaniowego, termomodernizację budynków z lokalami mieszkalnymi, tworzenie odnawialnych źródeł energii oraz efektywne zarządzanie energią i poprawę czystości środowiska naturalnego.

W zakresie Celów 7 i 13. Miasto realizuje zapisy Programu Ograniczania Niskiej Emisji dla Miasta Węgrowa oraz Planu Gospodarki Niskoemisyjnej. W programie ograniczania niskiej emisji szczegółowo opisano działania naprawcze mające na celu osiągnięcie wymaganej redukcji pyłów PM10 i PM2,5.

Przy formułowaniu celów programów strategicznych wzięto pod uwagę założenia obowiązujących dokumentów strategicznych wyższego rzędu, m.in. Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego Innowacyjne Mazowsze. Celem głównym określonym w tej strategii jest zmniejszenie dysproporcji rozwoju w województwie mazowieckim oraz wzrost znaczenia obszaru metropolitalnego Warszawy w Europie poprzez realizację m.in. obszarów działań i celów rozwojowych w zakresie środowiska i energetyki – przez zapewnienie gospodarce regionu zdywersyfikowanego zaopatrzenia w energię przy zrównoważonym gospodarowaniu zasobami środowiska. Cele te są zbieżne z 7. Celem Zrównoważonego Rozwoju, który realizuje Węgrów.

Rozdział 2. Charakterystyka Celu 7. Czysta i dostępna energia oraz Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu z perspektywy Węgrowa

W swoich działaniach i w planowaniu strategicznym Węgrów uwzględnia przedsięwzięcia mające na celu ograniczanie niskiej emisji przez wymianę źródeł ogrzewania na ekologiczne, poprzez oddziaływanie na komunikację liniową, rozwój zieleni miejskiej i działań edukacyjnych dla mieszkańców.

Główną przyczyną zanieczyszczeń powietrza na terenie miasta jest przemysł, niska emisja powierzchniowa związana z ogrzewaniem domów jednorodzinnych i wielorodzinnych oraz emisja liniowa (komunikacyjna). W strukturze emisji zanieczyszczeń wyróżnia się: zanieczyszczenia gazowe takie, jak: SO₂, NO₂, CO, CO₂; zanieczyszczenia pyłowe pochodzące z procesów energetycznych (pyły ze spalania paliw) oraz z procesów technologicznych.

Zgodnie z uchwałą 115/20 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 8 września 2020 roku w sprawie programu ochrony powietrza dla stref w województwie mazowieckim, w których zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu, musi zostać ograniczona emisja pyłów zawieszonych PM10 i PM2,5 oraz benzo(a)pirenu z procesu wytwarzania energii cieplnej dla potrzeb ogrzewania i przygotowania ciepłej wody w lokalach mieszkalnych, handlowych, usługowych oraz użyteczności publicznej. Likwidacja bezklasowych kotłów na paliwa stałe, pieców, piecokuchni, pieców wolnostojących, kominków, pieców kaflowych które nie spełniają wymogów ekoprojektu, kotłów na paliwa stałe klasy 3 i 4 przyczyni się do obniżenia stężeń zanieczyszczeń powietrza. W związku z powyższym Węgrów podejmuje działania na rzecz zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Na terenie miasta są prowadzone liczne inwestycje mające zwiększyć komfort życia mieszkańców, przy jednoczesnym zachowaniu dbałości o środowisko naturalne.

Rozdział 3. Droga Węgrowa do doskonałości w realizacji Celu 7. Czysta i dostępna energia oraz Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu

3.1. Działania miasta w drodze do realizacji Celu 7. Czysta i dostępna energia oraz Celu 13. Działania w dziedzinie klimatu

Działania podjęte przez Węgrów zmierzające do redukcji tzw. niskiej emisji (Cel 13.) bezpośrednio wiążą się z przechodzeniem na czyste źródła energii (Cel 7.). Poniżej przedstawiono kilka przedsięwzięć podjętych przez miasta, wpisanych w założenia obu celów.

W ramach działań zaplanowanych zarówno w Planie Gospodarki Niskoemisyjnej, jak i Programie Ograniczania Niskiej Emisji w roku 2021 wykonano wymianę kotłów niespełniających wymogów ekoprojektu w ramach Programu „Czyste Powietrze”. W siedzibie Urzędu Miejskiego w Węgrowie znajduje się punkt konsultacyjny programu. Liczba beneficjentów, którym wypłacono w 2021 roku środki na wymianę źródeł ciepła – 46 (39 kotłów na gaz, trzy kotły pelet drzewny, pompa ciepła, kocioł na węgiel). W złożonych wnioskach beneficjenci poza obowiązkową wymianą pieca starali się również o dofinansowanie na ocieplenie przegród budowlanych, wymianę stolarki okiennej i drzwiowej, fotowoltaikę i wentylację mechaniczną z odzyskiem ciepła. W związku z pandemią w 2020 roku i 2021 roku punkt działał w ograniczonym zakresie, udzielano natomiast konsultacji telefonicznie.

Na podstawie zakończonej w kwietniu 2021 roku inwentaryzacji źródeł ciepła, miasto poznało liczbę kotłów nie ekologicznych, które muszą zostać zlikwidowane zgodnie z uchwałą 115/20 Sejmiku Województwa Mazowieckiego z dnia 8 września 2020 roku w sprawie programu ochrony powietrza dla stref w województwie mazowieckim, w których zostały przekroczone poziomy dopuszczalne i docelowe substancji w powietrzu. Na koniec 2021 roku było 1648 kotłów niespełniających wymogów ekoprojektu na terenie Węgrowa.

W 2021 roku zakończono projekt „Wymiana urządzeń grzewczych wraz z termomodernizacją budynków komunalnych znajdujących się w zasobie Miasta Węgrów”. Projekt dotyczył wymiany urządzeń grzewczych wraz z elementami termomodernizacji w pięciu budynkach mieszkalnych komunalnych, przy ulicach Krasińskiego 3 i 5 oraz Wyszyńskiego 2, 4, 8. W ramach prac termomodernizacyjnych wykonano: docieplenie stropodachu, docieplenie ścian. Zlikwidowano 58 pieców kaflowych.

Miasto podpisało umowę z Centrum Badań Środowiska SORBCHEM Sp. z o.o. na wykonywanie badań popiołów pobranych z pieców do spalania paliw stałych celem stwierdzenia lub wykluczenia spalania odpadów. W 2021 roku pobrano 12 próbek popiołu z gospodarstw domowych (w 2020 – osiem próbek). W siedmiu próbkach stwierdzono, że były termicznie przekształcone materiały, które nie powinny być spalane.

Ponadto straż miejska przeprowadziła 48 kontroli w gospodarstwach domowych pod kątem przestrzegania uchwały antysmogowej. Przeprowadzono akcje edukacyjne – artykuł zamieszczony przez Urząd Miejski w Węgrowie w „Głosie Węgrowa i Okolic” z dnia 26 stycznia 2021 roku „Dbaj o jakość powietrza”. Podczas kontroli w gospodarstwach domowych były rozdawane ulotki dotyczące ograniczeń i zakazów wymienionych w uchwale antysmogowej.

Na stronie internetowej miasta zamieszczono informacje dotyczące uchwały antysmogowej.

3.2. Opis projektu wybranego do realizacji w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’

3.2.1. Krótka charakterystyka projektu

Głównym celem projektu „Miasto Węgrów w zrównoważonym rozwoju – praktyczne aspekty poprawy stanu środowiska naturalnego w wybranych obszarach polityki miejskiej” będzie przeciwdziałanie zmianom klimatu i ich skutkom oraz dostęp do stabilnej zrównoważonej i nowoczesnej energii. Działania będą ukierunkowane na poprawę stanu środowiska naturalnego w mieście, w tym przede wszystkim stanu powietrza atmosferycznego. Zaplanowano wymianę źródeł ciepła, inwestowanie w odnawialne źródła energii oraz dalszą termomodernizację budynków mieszkalnych, produkcyjno-usługowych i użyteczności publicznej w Węgrowie. Dodatkowo przewiduje się zwiększenie liczby opraw energooszczędnych oświetlenia ulicznego. W związku z tym zaplanowano m.in. zadanie „Zielona transformacja i nowa energia w Dolinie Liwca”, które zakłada mobilizację jak największej liczby gospodarstw domowych na terenie miasta do przejścia na mniej emisyjne źródła wytwarzania energii. Zakłada się dwa komponenty tego zadania:

• inwestycyjny polegający na wymianie urządzeń grzewczych na ekologiczne, montażu paneli solarnych i fotowoltaicznych, termomodernizacji budynków użyteczności publicznej oraz wymianie urządzeń grzewczych w budynkach wielorodzinnych i jednorodzinnych na niskoemisyjne,
• edukacyjny polegający na przeprowadzeniu szkoleń z obsługi zastosowanych instalacji niskoemisyjnych i OZE oraz akcji informacyjnej o możliwościach pozyskania wsparcia finansowego poza zadaniem.

W ramach wprowadzania gospodarki o obiegu zamkniętym zakłada się prowadzenie działań mających na celu zrównoważone gospodarowanie wodami, w tym kumulację wody deszczowej i wykorzystanie jej do celów gospodarczych. Zaplanowano także zadania związane z poprawą stanu infrastruktury gospodarki odpadami zgodnie z wyzwaniami Europejskiego Zielonego Ładu poprzez zwiększenie sprawności funkcjonowania Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów oraz rekultywacji dawnego wysypiska śmieci.

Rycina 1., 2., 3. Teren PSZOK w Węgrowie (źródło: UM w Węgrowie)

Wzięto również pod uwagę budowę scentralizowanego systemu ciepłowniczego z wykorzystaniem odnawialnych źródłem energii, w tym wykorzystanie w celu ogrzewania przetwarzania odpadów komunalnych. Zadanie to zapewni mieszkańcom dostęp do sieci ciepłowniczej, a więc ciągły dostęp do ciepła sieciowego, ale również ograniczenie niskiej emisji i poprawi efektywność gospodarki odpadami w mieście.

Działania miasta Węgrowa w odniesieniu do Celu 7. i 13. zapewnią:

• wdrożenie działań dążących do poprawy stanu powietrza atmosferycznego,
• dążenie do zrównoważonego gospodarowania wodami,
• próbę zorganizowania efektywnego systemu gospodarowania odpadami.

Projekt zapewni aktywne włączenie mieszkańców dzięki:

• publikacjom informacyjnym w prasie lokalnej,
• ogłoszeniom w telewizji lokalnej,
• powszechnym konsultacjom on-line z mieszkańcami,
• otwartym spotkaniom konsultacyjnym z mieszkańcami,
• otwartym spotkaniom edukacyjno-informacyjnym zwiększającym wzrost świadomości mieszkańców w zakresie 7. i 13. Celu Zrównoważonego Rozwoju.

Węgrów deklaruje chęć dzielenia się wiedzą, efektami i doświadczeniami wypracowanymi w ramach projektu podczas wizyt studyjnych oraz poprzez upowszechnianie własnych doświadczeń na stronie internetowej miasta. Miasto zachęca, aby te tematy były przedmiotem ankiet, badań, publikacji, artykułów, wywiadów, prezentacji i prelekcji.

3.2.2. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju

W wyniku realizacji przedmiotowego projektu planowane jest osiągnięcie następujących wskaźników zrównoważonego rozwoju:

• spadek emisji zanieczyszczeń do atmosfery,
• poprawa komfortu cieplnego w budynkach,
• poprawa efektywności energetycznej budynków,
• wzrost udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych,
• oszczędność energii dzięki wymianie oświetlenia ulicznego na energooszczędne,
• zwiększenie wykorzystania wody deszczowej do celów gospodarczych,
• poprawa funkcjonalności systemu gospodarowania odpadami komunalnymi – wzrost udziału odpadów segregowalnych.