Zawiercie

POMOC SOBIE POPRZEZ POMOC INNYM. PRZEZ WOLONTARIAT DO PRACY ZAWODOWEJ – BEZDOMNI W DRODZE PO LEPSZY BYT

Wstęp


Towarzyszący 11. Światowemu Forum Miejskiemu „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” (PDM) to program unikatowy w skali europejskiej. Łączy ponad sto polskich miast, które w różnorodny sposób odpowiadają na lokalne wyzwania zgodne z celami zrównoważonego rozwoju określonymi w Agendzie 2030. Jego celem jest włączenie polskich miast w światową dyskusję na temat trendów zrównoważonej urbanizacji oraz popularyzacja ich wdrażania w ramach zadań własnych miast.


Kryterium kwalifikacji do programu stanowiły dotychczasowe osiągnięcia miast w wybranym celu zrównoważonego rozwoju Agendy 2030. O unikatowym charakterze „Planu Działań dla Miast” przesądza przedstawienie w jednej inicjatywie bogactwa różnorodnych doświadczeń, którymi polskie miasta mogą dzielić się z innymi. Program PDM prowadzony był równolegle do prac nad nową Krajową Polityką Miejską 2030 i stanowi jeden z projektów strategicznych ujętych w KPM 2030. Pokazuje dobre praktyki wypracowane już przez polskie miasta w ostatnich latach, aby mierzyć się z wyzwaniami w 17 celach, w tym ubóstwem mieszkańców, nierównościami społecznymi, barierami w rozwoju gospodarczym czy zmianami klimatu. Jednocześnie jak w soczewce dokument skupia się na 2022 roku i ukazuje bogactwo projektów zaplanowanych w miastach na ten rok. Chociaż Światowe Forum Miejskie trwa kilka dni, poprzez te działania jest obecne w ponad 100 polskich miastach przez cały okres realizacji „Planu Działań dla Miast”.


Zawiercie bierze udział w Programie „Plan Działań dla Miast. Modelowa lokalność” z projektem „Pomoc sobie poprzez pomoc innym. Przez wolontariat do pracy zawodowej –  bezdomni w drodze po lepszy byt”, co przyczyni się do pozostawienia trwałego wkładu w wypracowanie wspólnej wizji zrównoważonego rozwoju polskich miast dzięki wymianie doświadczeń. Włączając się w światowy trend zrównoważonej przemiany przestrzeni miejskich oraz realizując projekt w ramach „Planu Działań dla Miast”, Zawiercie uczestniczy w dyskusji na temat rozwoju terenów zurbanizowanych oraz tworzenie platformy dla systematycznego udoskonalania i wdrażania dobrych wzorców w lokalnych politykach miejskich. PDM ma na celu upowszechnienie dobrych praktyk zaczerpniętych ze zrealizowanych przedsięwzięć wypełniających Cele Zrównoważonego Rozwoju ONZ oraz promocję osiągnięć poszczególnych miast w ich wypełnianiu, istotnych z perspektywy miast oraz szukania odpowiedzi na lokalnie występujące problemy, niezależnie od skali projektów lub działań.


Działania Zawiercia realizowane w ramach „Planu Działań dla Miast” w projekcie „Pomoc sobie poprzez pomoc innym. Przez wolontariat do pracy zawodowej - bezdomni w drodze po lepszy byt” odwołują się do 1. Celu Zrównoważonego Rozwoju, tj. Koniec z ubóstwem. Realizacja tego projektu wpisuje się w rozstrzygnięcia strategiczne w dokumentach strategicznych Zawiercia wymienionych w raporcie. Zapraszamy do lektury raportu i zapoznania się z wyzwaniami i osiągnięciami Zawiercia.


Rozdział 1. Przyczyny podjęcia przez Zawiercie działań w Celu 1. Koniec z ubóstwem


1.1. Krótka charakterystyka miasta


Zawiercie położone jest w jednym z najpiękniejszych zakątków Polski – na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, w północno-wschodniej części województwa śląskiego. Leży u źródeł Czarnej Przemszy i Warty, od której pochodzi nazwa miasta.


Zajmuje 85,24 km2 powierzchni i liczy 48 703 mieszkańców (BDL GUS, 2020). Położone jest w północno-wschodniej części województwa śląskiego, na terenie subregionu centralnego, w bardzo dogodnej lokalizacji pod względem komunikacyjnym, w odległości 43 km od Katowic, 45 km od Częstochowy, 67 km od Krakowa. Zawiercie jest bardzo dobrze skomunikowane z całym województwem śląskim. Znajduje się na skrzyżowaniu szeregu szlaków komunikacyjnych. Przez miasto przebiega droga krajowa nr 78 łącząca Śląsk z Kielcami, a droga krajowa A1 oddalona jest tylko 13 km od centrum miasta. Z racji swojego ulokowania i dobrego skomunikowania miasto Zawiercie stanowi dobry punkt dla osób, które nie mogąc znaleźć zatrudnienia w samym mieście mogą poszukiwać poza jego obszarem dzięki dobrym możliwościom dojazdu.


Od 1998 roku miasto jest stolicą powiatu zawierciańskiego, w skład którego oprócz Zawiercia wchodzą następujące gminy: Irządze, Kroczyce, Łazy, Ogrodzieniec, Pilica, Poręba, Szczekociny, Włodowice, Żarnowiec. Mieszkańcy okolicznych miejscowości często zatrudnieni są na terenie miasta Zawiercie.


Pod względem funkcjonalno-przestrzennym miasto można podzielić na dwie strefy:

  • strefę zachodnią – położoną nad rzeką Wartą, obejmującą centralną część miasta z dominującą zabudową wielorodzinną i przemysłową. Istotnym elementem tej części miasta jest również koncentracja zabudowy jednorodzinnej, usługowej i komunalnej; na tym obszarze znajdują się również zespoły zieleni;
  • strefę wschodnią – obejmującą tereny rolne i leśne, których część wchodzi w obręb Zespołu Jurajskich Parków Krajobrazowych, stanowiąc zaplecze rekreacyjne dla całego regionu.


Część centralna miasta (o charakterze śródmiejskim) stanowi wyodrębniający się przestrzennie historyczny już układ urbanistyczny miasta. Znaczny udział zabudowy w tym obszarze miasta, pochodzącej z II połowie XIX i początku XX w., kształtuje przestrzennie jego dzielnice, wzdłuż istniejących dróg i ulic. Postępujący w czasie rozwój w kierunku północno-zachodnim oraz południowym charakteryzuje się zabudową swobodniejszą o charakterze małomiasteczkowym i podmiejskim, tworząc układ przestrzenny tych fragmentów miasta w typie układów osiedlowych, także osiedli blokowych. Powstały układ przestrzenny miasta, mimo dość przypadkowej „kompozycji” jest podkreślany i przeplatany, licznymi zespołami zieleni miejskiej (parki, skwery itp.). Nie wykształciło się w Zawierciu zdecydowane „centrum” miasta, którego czytelna przestrzeń publiczna stanowiłaby podstawowy i główny element funkcjonalny miasta, także o charakterze reprezentacyjnym. Negatywnym czynnikiem oddziaływującym na układ śródmieścia jest brak wolnych terenów, co oddziałuje na rozwój tej części miasta.


Dziś punktem spotkań mieszkańców jest zrewitalizowany pl. Jana Pawła II w pobliżu dworca PKP. Znajduje się tu fontanna, której kształt przypomina amonit, co podkreśla znaczenie miasta na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej.


Rycina 1. W prawym dolnym rogu znajduje się pl. Jana Pawła II, w centralnym punkcie zdjęcia Dworzec PKP (źródło: UM Zawiercie)


Rycina 2. Pl. Jana Pawła II (źródło: UM Zawiercie)


Zawiercie jest doskonałym punktem wypadowym w najbardziej atrakcyjne tereny Jury Krakowsko-Częstochowskiej. W mieście krzyżują się szlaki turystyczne piesze i rowerowe, między innymi Szlak Orlich Gniazd i szlak Warowni Jurajskich.


Ważną rolę w rozwoju Zawiercia spełniały zakłady i przedsiębiorstwa metalowe: „Ferrum”, „Ułan”, „Sambor i Krawczyk”, „Poręba” koło Zawiercia, „Liniarnia”, „Jan Mecner”, Fabryka Opakowań Blaszanych, „Suchy Element Elektryczny” i Huta „Zawiercie”. W 1878 roku ukonstytuowało się Towarzystwo Akcyjne „Zawiercie” – pierwsze w Królestwie Polskim. Rok później towarzystwo uruchomiło drukarnię tkanin oraz założyło przędzalnię bawełny napędzaną siłą nurtu Warty i rozbudowało do tego stopnia, że zatrudniało setki ludzi. W latach 80. XX wieku zostały utworzone różne firmy i przedsiębiorstwa, m.in. „Awbud”, „Bodeko”, „Królmet”, „Szczęsny-Zjawiony”. Jednocześnie z procesem przekształceń przedsiębiorstw i zakładów pracy narasta proces zmniejszenia zatrudnienia.


Zapoczątkowana w 1989 roku transformacja ustrojowa zmieniła system gospodarowania i zarządzania zakładami pracy i przedsiębiorstwami. 27 grudnia 1995roku przekształcono Hutę „Zawiercie” w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa.


W chwili obecnej z dawnej przemysłowej świetności na terenie miasta pozostała tylko Huta „Zawiercie”. Zupełnie zniknął przemysł włókienniczy. W miejsce tradycyjnych zakładów produkcyjnych pojawiły się nowe, a utworzona Strefa Aktywności Gospodarczej zabiega o to, by pojawiali się nowi pracodawcy.


W centrum dzisiejszego miasta powstało kompleksowe osiedle robotnicze TAZ z willą dyrektora Stanisława Szymańskiego. Obecnie w budynku mają siedzibę Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna oraz Izba Muzealna, w której można zapoznać się z bogatą historią miasta i jego mieszkańców. Zgromadzono tam wiele historycznych eksponatów, zdjęć i dokumentów. Osiedle robotnicze było pierwszym osiedlem w pełni zorganizowanym. Wybudowano domy wielorodzinne, szpital, dom lekarski z gabinetem, pralnię, łaźnie, dom ludowy, piekarnię, szkołę, resursę, kościół rzymskokatolicki św. Apostołów Piotra i Pawła oraz kościół ewangelicko-augsburski. Funkcjonowała również łaźnia miejska, obecnie zrewitalizowana i działająca jako Galeria „Stara Łaźnia”. Z biegiem lat standard mieszkań odbiegał od obowiązujących w latach współczesnych w związku z czym na osiedlu coraz częściej lokowano mieszkańców, którzy mieli problemy w innych częściach miastach. Tego rodzaju rozwiązania doprowadziły do tego, że osiedle przez wiele lat funkcjonowało jako miejsce gorszej kategorii. Od początku XXI wieku osiedle jest poddawane rewitalizacji.


Przemysł hutniczy ze wszystkimi zachodzącymi przemianami stanowi natomiast podstawową gałąź rozwoju miasta i jest głównym żywicielem zawierciańskich rodzin. Historia hutnictwa sięga roku 1897, kiedy firma Huldczyński i Synowie zaczyna budowę Huty „Zawiercie”. Zbudowano wówczas domy dla pracowników przy ulicy Paderewskiego wraz z domem kultury „Hutnik” oraz osiedle domów jednorodzinnych „Zuzanka”. Równolegle założono Spółdzielnię Mieszkaniową „Hutnik” i osiedle „Huldczyńskiego”. Huta oprócz osiedli dla pracowników tworzyła program życia społecznego poza terenem mieszkań, licząc na jego wpływ na tworzenie się wspólnoty. Powstały zakładowe ogródki działkowe, wiele ośrodków wypoczynkowych w Polsce, przyzakładowe przychodnie lekarskie, a także objęte patronatem huty placówki oświatowe. Huta była także współorganizatorem wielu wydarzeń kulturalnych. Huta to obecnie zaawansowane technologicznie przedsiębiorstwo CMC Poland mające wpływ na wszystkie sfery życia w mieście. Jako wiodący pracodawca utrzymuje poczucie bezpieczeństwa i jest dla władz miejskich ważnym partnerem zarówno w kontaktach z młodzieżą, jak w tworzeniu szerokich planów na przyszłość. Współcześnie CMC pozostaje sponsorem i mecenasem wielu wydarzeń organizowanych na terenie miasta. Angażuje się w tworzenie oferty edukacyjnej funkcjonujących na terenie miasta szkół technicznych tak, by były one atrakcyjne dla  młodych ludzi, którzy w przyszłości będą mogli w niej pracować.


1.2. Główne wyzwania i ich ujęcie w strategii rozwoju miasta


Obowiązująca Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Zawiercie na lata 2014 2020, przyjęta uchwałą nr XLVI/469/14 Rady Miejskiej w Zawierciu z dnia 26 marca 2014 roku jest dokumentem nowoczesnym i wielowątkowym. Ze względu na aktualność wyzwań jej obowiązywanie zostało przedłużone do końca 2022 roku. Wyróżnia się partycypacyjnym modelem opracowania oraz dalekosiężnością zaplanowanych działań. Przyjęte cele strategiczne zogniskowano w pięć przekrojowych obszarów:

  • integracja społeczna, ekonomia społeczna, bezrobocie i rynek pracy,
  • mieszkalnictwo, demografia, rodzina,
  • zdrowie, niepełnosprawność, seniorzy,
  • profilaktyka, kultura, sport, edukacja,
  • bezpieczeństwo publiczne, patologie, ubóstwo, uzależnienia.


W nawiązaniu do Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych można dostrzec, że we wskazanych obszarach zostały również założone zadania i cele dotykające problemu bezdomności i mające wpływ na ograniczenie tego problemu. M.in. w ramach „Skutecznej integracji społecznej i zawodowej mieszkańców miasta zagrożonych wykluczeniem, angażująca możliwości podmiotów publicznych, społecznych i gospodarczych” wyznaczono następujące cele operacyjne i kierunki działań:

  • 1.1. Aktywizacja społeczna i zawodowa mieszkańców.
  • 1.2. Promocja przedsiębiorczości i możliwości rozwoju działalności gospodarczej na terenie miasta ukierunkowana na zwiększenie ilości miejsc pracy.
  • 1.3. Promowanie wśród przedsiębiorców możliwości ubiegania się o środki na rozwój firmy.
  • 1.4. Dążenie do zwiększenia znaczenia doradztwa zawodowego na etapie planowania ścieżki edukacyjnej.
  • 1.5. Dostosowanie systemu kształcenia i doskonalenia zawodowego do aktualnych potrzeb rynku pracy.
  • 1.6. Prowadzenie poradnictwa specjalistycznego świadczonego w interesie ogólnym.
  • 1.7. Wykorzystanie ekonomii społecznej do działań w zakresie integracji społecznej i zawodowej.
  • 1.8. Pozyskiwanie środków zewnętrznych na aktywizację społeczną i zawodową.
  • 1.9. Budowanie międzyinstytucjonalnej sieci współpracy rozwiązywania problemów społecznych.
  • W ramach celu „Ograniczenie skutków niżu demograficznego poprzez wsparcie rodziny i poprawę warunków jej funkcjonowania” założone zostały np.:  
  • 2.1. Poprawa systemu dysponowania mieniem komunalnym np. poprzez skrócenie czasu oczekiwania na mieszkanie komunalne. 
  • 2.2. Poprawa stanu technicznego lokalu i obniżenie kosztów utrzymania.
  • 2.2.1 Remonty, naprawy oraz termomodernizacje zasobu mieszkaniowego gminy.
  • 2.2.2 Rewitalizacji zdegradowanych infrastrukturalnie i społecznie dzielnic jak osiedle Szymańskiego (TAZ) oraz osiedle Stary Rynek.
  • 2.3. Zapobieganie dalszemu zadłużaniu się użytkowników mieszkań np. poprzez realizację programów oddłużeniowych i edukacyjnych. 
  • 2.4. Zwiększeniu ilości lokali socjalnych i tworzenie mieszkań chronionych.
  • 2.5. Tworzenie warunków ograniczających spadek liczby mieszkańców.
  • 2.6. Tworzenie warunków sprzyjających powstawaniu żłobków i przedszkoli.
  • 2.7. Programy wspierania rodzin oraz promocja działań wspierających rodzinę.
  • 2.8. Zaangażowanie instytucji i organizacji pozarządowych w organizacje pozaszkolnych form
  • wsparcia rodzin.
  • 2.9. Rozwój usług asystenta rodziny.
  • 2.10. Promocja rodzicielstwa zastępczego.
  • Cel Strategiczny „Zapewnienie wysokiej jakości usług medycznych oraz sieci wsparcia dla osób niepełnosprawnych i seniorów” realizowany jest poprzez następujące działania:
  • 3.1. Dostosowanie ilości miejsc w palcówkach wsparcia i tworzenie nowych.
  • 3.2. Likwidowanie barier architektonicznych w ciągach komunikacyjnych oraz infrastrukturze miasta.
  • 3.3. Przeprowadzanie kompleksowej diagnozy sytuacji osób niepełnosprawnych i starszych w mieście.
  • 3.4. Rozwój systemu usług społecznych a także instytucji i programów wspierających dzieci i młodzież niepełnosprawną oraz ich rodziców.
  • 3.5. Włączenie seniorów oraz osób niepełnosprawnych do procesu współdecydowania w sprawach ich dotyczących. 
  • 3.6. Stworzenie zakładu opiekuńczo-leczniczego.
  • 3.7. Zwiększenie zatrudnienia osób realizujących usługi opiekuńcze oraz wzrost jakości świadczonych usług w miejscu zamieszkania osób starszych i niepełnosprawnych.
  • 3.8. Zainicjowanie edukacji gerontologicznej w szkołach oraz promowanie wolontariatu.


Szczegółowo problem bezdomności został ujęty w strategii w części 3.4.5. Mieszkalnictwo (s. 99-100). Samo przeciwdziałanie zjawisku bezdomności zostało ujęte jako jeden z celów operacyjnych celu strategicznego 5. Przeciwdziałanie sytuacjom kryzysowym przy wykorzystaniu zasobów podmiotów działających na rzecz mieszkańców miasta: 5.3.4. Przeciwdziałanie zjawisku bezdomności poprzez tworzenie programów usamodzielnień i kontraktów socjalnych, programów wychodzenia z bezdomności, pomoc przy zamianie mieszkań; monitorowanie zadłużeń czynszowych (s. 134).


Ze względu na wymogi prawne i znaczenie wymienionych poniżej zagadnień w ramach strategii opracowywano i realizowano sześć programów:


Istotnym programem wspierania realizacji strategii jest także uchwalany corocznie Program Współpracy Miasta Zawiercie z Organizacjami Pozarządowymi.


Uzupełniając informację, należy zauważyć, że na terenie powiatu zawierciańskiego, a co za tym idzie samego miasta Zawiercie, realizowany jest również Program Ochrony Zdrowia Psychicznego dla Powiatu Zawierciańskiego na lata 2020-2021.


Założeniem programu było spowodowanie wzrostu wiedzy społeczności lokalnej na temat ochrony zdrowia psychicznego, zaburzeń związanych ze zdrowiem psychicznym, co korzystnie wpłynie na postawę społeczną mieszkańców powiatu zawierciańskiego. Pobudzenie świadomości, przychylność, zrozumienie i akceptacja to kolejne efekty jakie zakładał Program. Najważniejszym jednak jest poprawa standardu życia osób z zaburzeniami psychicznymi oraz wzrost umiejętności radzenia sobie w życiu codziennym, pokonywanie barier i przełamywanie nieśmiałości, to najważniejsze i zarazem najtrudniejsze do osiągnięcia zadania. Powiatowy program nawiązuje również do działań istniejącej na terenie Zawiercia Poradni Leczenia Uzależnień, która jest jedynym tego typu ośrodkiem na terenie powiatu, a która może być kluczowym elementem pracy z osobami w kryzysie bezdomności, które często borykają się z tego rodzaju problemami. Dodatkowo na terenie gminy Zawiercie w każdy wtorek czynny jest Punkt konsultacyjny dla osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych.   


Wymienione powyżej programy adresują w większości wyzwania i problemy społeczności Zawiercia, wobec których ustawodawca wymaga sformułowania odrębnego programu. W odniesieniu do osób starszych oraz osób w kryzysie bezdomności takiego wymogu nie ma, co pokazuje otwartość Miasta na podejmowanie ważnych i trudnych zagadnień spoza obowiązkowej listy.


Rozdział 2. Charakterystyka Celu 1. Koniec z ubóstwem z perspektywy Zawiercia


Zjawisko bezdomności w mieście Zawiercie jest problemem zauważalnym. Liczba osób korzystających z pomocy społecznej z tego powodu w przeliczeniu na 000 mieszkańców jest większa niż średnio w województwie śląskim oraz w kraju. Ta tendencja była widoczna już podczas opracowania programu na rzecz osób bezdomnych w roku 2016. W 2015 roku w Zawierciu odnotowano jeden z najwyższych w województwie wskaźników bezdomności przypadających na tysiąc mieszkańców. Wynosił on 2,1, podczas gdy w województwie śląskim oscylował wokół 1,6, a w Polsce – 1,2. Z kolei w 2019 roku wspomniany wskaźnik zmalał w stosunku do 2015 roku zarówno w Zawierciu (do poziomu 1,8), jak i w województwie oraz w Polsce (w obu przypadkach wynosił 1,4). W 2015 roku liczbę osób bezdomnych w Polsce oszacowano na 36 161, w tym w województwie śląskim na 4954, a liczba ta była większa w porównaniu do 2014 roku o 530 osób. Z kolei w 2019 roku liczba osób bezdomnych w Polsce zmalała do 30 330 osób (o 16 % w porównaniu do 2015 roku), a w województwie do 4255 osób (o 14%). Jednak nadal obok mazowieckiego i pomorskiego województwo śląskie należy tych o najwyższej liczbie osób w kryzysie bezdomności.


Z posiadanych danych statystycznych wynika, że w gminie Zawiercie w chwili obecnej nieznacznie, ale systematycznie maleje zarówno liczba osób w kryzysie bezdomności objętych wsparciem, jak i liczba osób w rodzinach doświadczających problemu bezdomności. Największy spadek liczby korzystających z tego powodu ze wsparcia nastąpił w 2020 roku, kiedy wartość ta spadła do 62, co spowodowane jest prawdopodobnie mniejszą skłonnością do zwracania się o pomoc w okresie pandemii. Na terenie miasta w okresie ostatnich czterech lat znacząco ograniczona została liczba miejsc w których przebywają osoby bezdomne. Zlikwidowana została część pustostanów, które stanowiły miejsce spotkań osób bezdomnych.


W roku 2021 MOPS Zawiercie opłacał pobyt dla 41 osób (w tym pięć kobiet) głównie w schroniskach prowadzonych przez Chrześcijańskie Stowarzyszenie Dobroczynne: w Żerkowicach (przebywało tam około 85% osób bezdomnych korzystających ze schronienia opłacanego przez gminę Zawiercie), w Kluczach oraz w Dąbrowie Górniczej-Ząbkowicach, ale także w schroniskach zarządzanych przez Caritas w Kidowie i Będzie Łagiszy oraz przez Fundację Zacisze Grażyny w Niewieszy w okolicach Gliwic.


W roku 2015 liczba osób objętych pomocą z powodu bezdomności wynosiła 83, w 2019 było to 79 osób. Liczba osób w rodzinie dotkniętej problemem bezdomności w roku 2015 wynosiła 109, w 2019 było to 79 osób, a w 2020 roku już 65, jednak jeszcze raz należy podkreślić wyjątkowy charakter roku 2020 i fakt, że może on nie być do końca wiarygodny. Co sprawia, że z punktu widzenia gminy problem jest jeszcze istotniejszy to fakt, że większość osób bezdomnych korzysta ze wsparcia w formie opłacenia przez gminę kosztów pobytu w schronisku. Do 2018 roku ten koszt w odniesieniu do jednej osoby, tzw. osobodzień, wynosił 25 zł, a pod koniec wspomnianego roku wzrósł do 30 zł i do tej pory utrzymuje się w tej kwocie. W sumę tę wliczone jest wyżywienie, ciepło, woda i miejsce do spania, środki czystości oraz ubrania, jeśli są one konieczne. Dodatkowo gmina ponosi koszt zakupu leków poprzez przyznanie zasiłków celowych. Taka sytuacja sprawia, że rokrocznie gmina wydatkuje znaczną ilość środków na pomoc osobom dotkniętym problemem bezdomności. W roku 2015 kwota ta wynosiła 184 780 zł jednak w roku 2020 kwota ta wzrosła do 240 514 zł. Kładąc większy nacisk na wsparcie osób bezdomnych w procesie ich przywracania na rynek pracy, usamodzielnienia i poprawy ich funkcjonowania w społeczeństwie, gmina może poprawić nie tylko los osób dotkniętych problemem bezdomności.


Ważnym punktem w procedurach dotyczących pomocy osobom bezdomnym jest konieczność zawierania z nimi przez ośrodki pomocy społecznej kontraktów socjalnych (z wyjątkiem nadzwyczajnych sytuacji). Określane są w nich działania zmierzające do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej zgłaszających się po pomoc, a w efekcie ich wyjście z bezdomności. Jednak zasadnym jest, by organizacje pozarządowe udzielające schronienia tym osobom miały świadomość celów i założeń, które są w nich ujęte. W związku z tym zasadnym jest zwiększenie wpływu pracowników MOPS na działania realizowane na terenie schroniska na rzecz osób w kryzysie bezdomności.


Rozdział 3. Modelowa lokalność na przykładzie działań Zawiercia w Celu 1. Koniec z ubóstwem


3.1. Działania Zawiercia w drodze do realizacji Celu 1. Koniec z ubóstwem


Działania na rzecz wspierania osób w kryzysie bezdomności realizowane są głównie poprzez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Zawierciu, który jednak miał dotychczas ograniczony wpływ na funkcjonowanie osób umieszczonych w schronisku. Schronisko w Zawierciu Żerkowicach jest prowadzone przez Chrześcijańskie Stowarzyszenie Dobroczynne z Klucz. W placówce znajduje się schronisko dla około 40 osób bezdomnych oraz Centrum Integracji Społecznej. W ośrodku prowadzona jest praca z bezdomnymi, która ma na celu ich readaptację socjalną, odbudowanie zerwanych relacji rodzinnych i społecznych. Na terenie placówki prowadzona jest nieduża hodowla oraz własny warzywnik. Wedle organizatora dla mieszkańców schroniska zapewniona jest szeroko rozumiana pomoc – od materialnej do duchowej. Większość prac związanych z funkcjonowaniem schroniska wykonują sami podopieczni.


Dotychczas praca z osobami w kryzysie bezdomności skupiała się na próbie przywrócenia ich funkcjonowania w sferze zawodowej. Osoby mieszkające stale w schronisku, które były do tego zdolne były namawiane na udział w zajęciach realizowanych w pracowniach Centrum Integracji Społecznej (CIS). W przeciągu ostatnich lat udało się skierować do pracy w ramach CIS kilka osób jednak tylko nieliczne osoby utrzymywały tę formę zatrudnienia przez cały okres trwania umowy. Na podstawie dotychczasowych doświadczeń uznano, że koniecznym jest udzielanie wsparcia na każdym etapie pracy z osobą bezdomną, a także lepsze przygotowywanie osób w tym kryzysie do stopniowego przywracania ich do pracy zawodowej, ponieważ bezdomni są grupą wymagająca dodatkowej motywacji i mobilizacji.


Rycina 3. Schronisko dla Bezdomnych w Żerkowicach (źródło: UM Zawiercie)


3.2. Modelowa lokalność – dobra praktyka miasta


Osoby bezdomne z gminy Zawiercie korzystają z całodobowych miejsc pobytu w kilku placówkach na terenie województwa śląskiego. W 2021 roku Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Zawierciu opłacał pobyt w tego typu instytucjach dla 41 osób (w tym pięć kobiet) głównie w schroniskach prowadzonych przez Chrześcijańskie Stowarzyszenie Dobroczynne: w Żerkowicach (przebywało tam około 85% osób bezdomnych korzystających ze schronienia opłacanego przez gminę Zawiercie), w Kluczach oraz w Dąbrowie Górniczej-Ząbkowicach, ale także w schroniskach zarządzanych przez Caritas w Kidowie i Będzie Łagiszy oraz przez Fundację Zacisze Grażyny w Niewieszy w okolicach Gliwic.


Najważniejsze schronisko z perspektywy Zawiercia znajduje się w Zawierciu-Żerkowicach, które stanowi jedyny tego rodzaju obiekt na terenie gminy Zawiercie. Wymaga ono jednak podjęcia prac remontowych ze względu na zły stan techniczny budynku, zwłaszcza dachu.


W placówce pracuje obecnie pięć osób, wśród nich znajdują się: kierownik placówki, pracownik socjalny, opiekun osoby niepełnoprawnej, psycholog oraz pracownik „kuchni“. Mieszkańcom schroniska w ramach pracy socjalnej świadczona jest następująca pomoc:

  • nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów z członkami rodziny osób w kryzysie bezdomności,
  • stały kontakt z służbą zdrowia w sprawie leczenia osób przebywających w schronisku,
  • pomoc w gromadzeniu dokumentacji będącej podstawą do ustalenia stopnia niepełnosprawności,
  • kontakt w sprawie zatrudnienia, m.in. w CIS,
  • systematyczna współpraca z pracownikami socjalnymi z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zawierciu,
  • rozmowy wspierające i motywujące do zmiany osoby bezdomne. 


Osoby, które przebywają w schronisku muszą zaakceptować i przestrzegać ustaleń zawartych w regulaminie. Osoba, która chciałaby pozostawać w tej placówce musi utrzymywać trzeźwość, a także świadczyć pracę na rzecz schroniska w określonym wymiarze. Wsparciem w formie pracy socjalnej otacza osoby bezdomne także pracownik socjalny z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Zawierciu. Kontaktuje się on stale ze schroniskami i noclegowniami, w których przebywają osoby borykające się bezdomnością z gminy Zawiercia, monitoruje sytuację tych osób i realizuje z nimi pracę socjalną. Do najczęściej prowadzonych form tej pracy należą:

  • rozmowy motywujące do utrzymywania abstynencji,
  • rozwiązywanie codziennych problemów,
  • kontakt z Poradnią Zdrowia Psychicznego,
  • kontakt ze szpitalem,
  • rozmowy i udzielanie wskazówek dotyczących racjonalnego gospodarowania pieniędzmi,
  • pomoc w uzyskaniu lokalu z zasobów gminy,
  • mobilizowanie do kontynuacji procesu zmierzającego do ustalenia stopnia niepełnosprawności,
  • motywowanie i pomoc w uzyskaniu pracy,
  • motywowanie i pomoc w podjęciu leczenia odwykowego.


Ze względu na znaczące problemy zdrowotne osób bezdomnych realizowana z nimi praca socjalna koncentruje się głównie na stałym kontakcie z instytucjami służby zdrowia, najczęściej pogotowiem ratunkowym oraz szpitalnym oddziałem ratunkowym. Istotnym obszarem pracy socjalnej jest także pomoc osobom bezdomnym w gromadzeniu dokumentacji, która jest podstawą do uzyskania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności (w 2020 roku takie orzeczenie otrzymały dwie osoby).


Praca socjalna z osobami, których stan zdrowia pozwala na wykonywanie pracy zmierza także do ich aktywizacji zawodowej. W 2021 roku z pomocą pracownika socjalnego pracę na „otwartym rynku pracy” podjęły trzy osoby bezdomne, a reintegrację społeczną i zawodową w Centrum Integracji Społecznej – cztery osoby. Praca socjalna z bezdomnymi zmierza również do pomocy w uzyskaniu samodzielnego mieszkania. Z danych uzyskanych na rok 2021 wynika, że pięć osób z grupy bezdomnych, znajduje się na liście oczekujących na mieszkanie socjalne. Lista na rok 2021 liczy 151 osób co przekłada się bardzo długi czas oczekiwania. Czas oczekiwania z racji niezbyt dużej ilości realizowanych obecnie inwestycji wynosi ponad dwa lata.  


3.3. Opis projektu w ramach ,,Planu Działań dla Miast. Modelowa lokalność’’    


3.3.1. Krótka charakterystyka projektu


Projekt będzie skierowany do osób w kryzysie bezdomności funkcjonujących na terenie gminy Zawiercie. Z uwagi na różnorodność tej grupy jego realizacja będzie możliwa jedynie wobec osób, których stan zdrowia dopuszcza je do podjęcia zatrudnienia. Osoby pozostające długotrwale w kryzysie bezdomności wypadają poza margines przyjętych w społeczeństwie norm. Długotrwale pozostają osobami bez zatrudnienia, często są to osoby uzależnione m.in. od alkoholu. W związku z tym nie jest możliwe proste przywrócenie ich na rynek pracy. Postawienie przed nimi zbyt dużych wyzwań powodować może, że ich mobilizacja i motywacja może nie być wystarczająca, by poprawić ich sytuację w sposób długotrwały. Poprawa ich funkcjonowania wymaga stopniowego przywracania ich do pełnienia obowiązków.


Osoby pozostające długotrwale w kryzysie bezdomności przebywające w schronisku będą angażowane w działania na rzecz społeczności lokalnej w ramach wolontariatu. Osoby te będą angażowane w realizację działań środowiskowych takich jak wydawanie żywności w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa czy działania środowiskowe realizowane przez realizatora projektu lub partnera, którym jest lokalna fundacja.


3.3.2. Realizacja i wdrażanie


Osoby w kryzysie bezdomności, które są, realizowały działania w ramach wolontariatu lub mogą wykazać, że w przeciągu ostatnich dwóch lat podejmowały zatrudnienie będą mogły być skierowane do podjęcia pracy w ramach Prac Społecznie Użytecznych (PSU), a także najbardziej wymagającą formą zatrudnienia w ramach Centrum Integracji Społecznej.


PSU będzie realizowane w postaci prostych prac (np. odśnieżanie budynków, gdzie znajdują się mieszkania chronione) w ilości 40 godzin miesięcznie. Ta forma zatrudnienia stanowić będzie pośredni poziom zaangażowania dla uczestników projektu w kryzysie bezdomności. Kolejny etap to Centrum Integracji Społecznej gdzie w dalszym ciągu w chronionych warunkach osoby mogą pracować już w pełnym wymiarze czasowym. Na każdym etapie realizacji projektu jego uczestnicy będą wspierani poprzez specjalistów zatrudnionych w MOPS w Zawierciu.


3.3.3. Produkty/rezultaty z odniesieniem do wskaźników zrównoważonego rozwoju


Realizacja projektu w założeniu gminy powinna skutkować zwiększeniem skuteczności oddziaływań na grupę osób w kryzysie bezdomności funkcjonujących na terenie gminy Zawiercie co powinno przełożyć się na poprawę ich funkcjonowania.


Podstawowy wskaźnik przyjęty w projekcie to wzrost liczby osób w kryzysie bezdomności angażujących się w działania na rzecz społeczności lokalnej i wolontariat.


Pośrednim rezultatem projektu będzie także stopniowa zmiana postrzegania osób w kryzysie bezdomności jako jednorodnej grupy społecznej przez innych mieszkańców gminy Zawiercie. Będzie to następować poprzez udział wolontariuszy będących jednocześnie w kryzysie bezdomności w realizacji różnych przedsięwzięć realizowanych przy współudziale i na rzecz społeczności lokalnej.

Do góry